Νιώθω την ανάγκη να δηλώσω εξ αρχής τα ακόλουθα. Πρώτον ότι παρακολουθώ τα τελευταία χρόνια τις δουλειές του Αρη Μπινιάρη και κάθε φορά εντυπωσιάζομαι. Και τους «Πέρσες» του Αισχύλου στην Επίδαυρο και τις «Βάκχες» του Ευριπίδη, στη Στέγη και το φετινό «Ξύπνα Βασίλη» στο Εθνικό Θέατρο -νομίζω την πιο πλήρη θεατρική πρόταση στη φετινή σεζόν. Δεν είχα καταφέρει -συμβαίνουν κι αυτά, να δω «Το θείο Τραγί» και το «Εικοσιένα», τις παραστάσεις με τις οποίες έκανε γνωστή τη θεατρική του γλώσσα στο κοινό.
Μόλις άκουσα για το έργο που παρουσιάζει αυτή την περίοδο, και μέχρι τις 19 Μαΐου στο Θέατρο «Πορεία», το «Υψωμα 731», ομολογώ ότι παραξενεύτηκα για την επιλογή. Ενα κείμενο δικό του, βασισμένο σε διαβάσματα και ιστορικά ντοκουμέντα, εμπνευσμένο από συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. Αφορά τη μεγάλη ιταλική επίθεση στον ελληνικό στρατό τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. «Η επίθεση “Πριμαβέρα” (“Ανοιξη”) εκδηλώθηκε στις 9 Μαρτίου, στις 6.30 το πρωί, σφυροκοπώντας το μόλις 6 χιλιομέτρων μέτωπο, όπου βρίσκονταν τμήματα της ελληνικής δύναμης, με 100.000 βλήματα πυροβολικού και όλμων. (…)
Το Υψωμα 731 έγινε το αιματηρό σύμβολο ολόκληρης της επιχείρησης. Οι Ιταλοί ποθούσαν να το καταλάβουν όσο οι Ελληνες ποθούσαν να το κρατήσουν. Η σημασία του ως εμβλήματος υπερείχε της πραγματικής στρατηγικής του αξίας. Η ήττα θα ήταν ατιμωτική για τους Ιταλούς και αν ο Ντούτσε περίμενε να δει κάτι, αυτό ήταν η κατάληψη του Υψώματος 731».
Είχα εξαρχής μεγάλη περιέργεια για ποιον λόγο διάλεξε αυτό το κείμενο ο Αρης Μπινιάρης, αυτή την ιστορική στιγμή. Πήγα αμφίθυμη στην παράσταση, παρότι, το ξαναλέω, εμπιστεύομαι τη θεατρική γλώσσα του Αρη Μπινιάρη. Η οποία δεν με απογοήτευσε διόλου. Ενα ροκ ορατόριο, ένα ραπάρισμα, με δύο ηθοποιούς, τον ίδιον και τον Κωνσταντίνο Σεβδαλή (δεύτερη φορά τον βλέπω μετά το «Ξύπνα Βασίλη», εντυπωσιασμένη και τις δύο φορές).
Με τρεις μουσικούς επί σκηνής και δύο ηθοποιούς μπροστά σε όρθια μικρόφωνα, με την καθοριστική συμβολή των φωτισμών, και βεβαίως με τη δύναμη της μουσικής, είδα, για 50 λεπτά, μιαν ωδή στην απελπισμένη θυσία και στην απόλυτη πίστη, στην παράνοια και τη φρίκη του πολέμου, του κάθε πολέμου, στη φρίκη του βουητού της μάχης, στην αγωνία και το φόβο του θανάτου και πώς ξορκίζουν αυτόν τον φόβο όσοι βρίσκονται σε θέσεις μάχης. «Ακουσα» τον ρόγχο του θανάτου των πληγωμένων, τις τελευταίες προσευχές τους, αλλά και το μοιρολόι, τον πόνο, την απώλεια. Μέσω της μουσικής, μέσω της σκηνικής γλώσσα του Αρη Μπινιάρη.
Αυτό είναι το μεγάλο πλεονέκτημα στις παραστάσεις που κάνει ο Αρης Μπινιάρης. Να ντύνει με τη μουσική το κείμενο, να το αναδεικνύει, να το πλουτίζει, να το φωτίζει διαφορετικά. Και σ’ αυτή την περίπτωση, στο «Υψωμα 731», ένιωσα ότι απλώς αφορμή ήταν η ιστορική στιγμή. Το διακύβευμα ήταν ο πόλεμος, ο κατακτητικός και ο αμυντικός. Η φρίκη και η οδύνη που έτσι κι αλλιώς συνοδεύει τον πόλεμο. Και κρυμμένο μέσα στην ανάδειξη της φρίκης του πολέμου και στην απόλυτη έκρηξη αδρεναλίνης όσων βρίσκονται στις μάχες, αναδεικνύεται, ασφαλώς, ο αντίποδας: η ειρήνη. Ως αντιπολεμικό ορατόριο εισέπραξα αυτή την παράσταση, κι ήταν στιγμές που νόμιζα ότι έβλεπα σκηνές από το «Αποκάλυψη τώρα» του Κόπολα. Και να φανταστείτε ότι τα μόνα σκηνικά βοηθήματα ήταν οι φωτισμοί, και ένα ιδιαίτερο μακιγιάζ που σε κάποια στιγμή, με τη βοήθεια ειδικού φωτισμού, κάνει τους πέντε επί σκηνής ανθρώπους να φαίνονται σκελετοί!
Είναι αρκετοί, ανάμεσά τους και άνθρωποι που εκτιμώ πολύ, που θεωρούν ότι το κείμενο μπορεί να διαβαστεί και στείρα εθνικιστικά. Η αλήθεια είναι ότι άκουσα ανάλογα σχόλια και από κάποιους θεατές που τους άρεσε η παράσταση, παρ’ ότι, την ημέρα που είδα την παράσταση, πολλοί χειροκροτούσαν όρθιοι. Εχει όμως σημασία τι θα σκεφτούν στρεβλά και ιδεοληπτικά μυαλά ή πώς η τέχνη προσεγγίζει ιστορικές στιγμές και τις αναδεικνύει διαφορετικά; Κρατάω το σκηνικό αποτέλεσμα, το διαφορετικό και πλήρες, κρατάω τη γεύση που πήρα από την παράσταση. Και έχουν και τα δύο θετικότατα πρόσημα.