Το 2003, στο γνωστό για τις reality παραγωγές του αμερικανικό κανάλι Bravo, έκανε το ντεμπούτο του ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα. Η σειρά Queer Eye for the Straight Guy βασιζόταν με μία απλή υπόθεση: πέντε γκέι άνδρες μεταμορφώνουν μία σειρά στρέιτ ανδρών, προτείνοντάς μας το απίθανο, αλλά όχι ανήκουστο, σενάριο κατά το οποίο ένα makeover μπορεί να μας αλλάξει τη ζωή.
Για τα δεδομένα της εποχής, η αναπαράσταση της LGBTQ κοινότητας στην mainstream τηλεόραση ήταν πράγματι ριζοσπαστική και σύντομα η σειρά απέκτησε φανατικό κοινό. Αναπόφευκτα, στην εποχή των ατελείωτων remake και reboot, το Queer Eye έλαβε μέσα στο 2018 το δικό του makeover από τον κολοσσό του streaming, Netflix.
Στο νέο Queer Eye, το οποίο έχει τύχει ενθουσιώδους ανταπόκρισης αλλά και δριμείας κριτικής από την ίδια την queer κοινότητα, η επόμενη γενιά των αποκαλούμενων Fab Five οργώνει την ευρύτερη περιοχή της Atlanta, στη Georgia των Ηνωμένων Πολιτειών, σε αναζήτηση ατόμων που χρειάζονται μία «αναβάθμιση». Το στοίχημα είναι μεγαλύτερο σε σχέση με το πρωτότυπο Queer Eye, το οποίο είχε διαδραματιστεί στη Νέα Υόρκη: η Georgia βρίσκεται στη λεγόμενη «Ζώνη της Βίβλου», μία συντηρητική λωρίδα των ΗΠΑ όπου η θρησκεία παίζει σημαντικότερο ρόλο σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα.
Στη βάση του makeover reality υπάρχει η λογική, όχι απλώς της εξωτερικής μεταμόρφωσης, αλλά, κυρίως της καλλιέργειας ενός ήθους. Το υποκείμενό του είναι σαν ένα παιδί που βρίσκεται εκεί για να μάθει πώς να επιτελέσει τους ρόλους που προορίζονται για αυτό. Αντιμετωπίζεται συχνά χλευαστικά, ως παράδειγμα προς αποφυγή, ως χρήζων άμεσης βοήθειας, αλλά και ως ένας (προβληματικός) λευκός καμβάς, πάνω στον οποίο ο ίδιος ο θεατής, από μία θέση ανωτερότητας, θα προβάλλει τις δικές του ανασφάλειες, φαντασιώσεις και επιθυμίες. Οι ειδικοί της εκπομπής θα του επιβάλλουν μία ορισμένη διαγωγή και νοοτροπία και μαζί του μεταμορφωνόμαστε και εμείς, βιώνοντας δια αντιπροσώπου το makeover, η βιωσιμότητα του οποίου σπάνια ερευνάται.
Κάθε επεισόδιο του Queer Eye αποτελεί μία προσπάθεια αποκάλυψης ενός αυθεντικού εαυτού των συμμετεχόντων, ο οποίος χρειάζεται απλώς λίγη βοήθεια για να λάμψει. Τα υποκείμενα δεν υποχρεούνται να απομακρυνθούν υπερβολικά από τη ζώνη ασφαλείας τους, αλλά οφείλουν να παραδεχτούν πως ο τρόπος ζωής τους δεν τα ικανοποιεί πλήρως.
Οι επιφανειακές αλλαγές – όσον αφορά τη φροντίδα της εμφάνισης, τον ανανεωμένο χώρο, τη νέα ντουλάπα, τις διατροφικές επιλογές και τους τρόπους αναψυχής – μεταφράζονται σε βαθύτερες αλλαγές στάσεων που βοηθούν τον πρωταγωνιστή του κάθε επεισοδίου να αλλάξει τον τρόπο που βλέπει τον εαυτό του. (Το κατά πόσο επαρκή είναι αυτά τα μαθήματα ζωής λίγο μας ενδιαφέρει όταν βλέπουμε τις ενθουσιώδεις αντιδράσεις που προκαλούν οι μεταμορφώσεις στους πέντε μέντορες.)
Εδώ έρχονται οι Fab Five, οι οποίοι βοηθούν τους συμμετέχοντες να ξεκλειδώσουν τις θαμμένες δυνατότητές τους και οι οποίοι αποτελούν το μεγάλο ατού της σειράς, χάρη στις προσωπικότητές τους και την ολοφάνερη μεταξύ τους χημεία. Ο διακοσμητής εσωτερικών χώρων Bobby αναλαμβάνει να μεταμορφώσει τον προσωπικό χώρο των συμμετεχόντων˙ ο σχεδιαστής μόδας Tan ανανεώνει την ντουλάπα τους και δίνει στιλιστικές συμβουλές˙ ο “culture expert” Karamo δίνει συμβουλές σε θέματα σχέσεων˙ ο κομμωτής Jonathan κλέβει την παράσταση με τις ατάκες του και μυεί τους (κατά βάση) άνδρες συμμετέχοντες στο «μυστικό» κόσμο της περιποίησης του προσώπου και των μαλλιών˙ και, τέλος, ο Antoni, ειδήμων για το φαγητό και το κρασί, παραθέτει σύντομα μαθήματα προετοιμασίας εύκολων πιάτων.
Αν και μας συστήνονται ως ειδικοί, οι Fab Five δεν στέκονται ως υποβλητικές αυθεντίες που επικρίνουν τις ανεπάρκειες αυτών που θέλουν να μεταμορφώσουν. Αντίθετα, τους προσεγγίζουν με την κατανόηση και την αυστηρότητα ενός οικείου προσώπου. Ούτε είναι πέντε κινούμενα στερεότυπα που δίνουν επιπόλαιες στιλιστικές συμβουλές σε «ανίδεους» στρέιτ άνδρες, αλλά μοιάζουν πραγματικά να επιθυμούν την ευτυχία των ατόμων των οποίων τη μεταμόρφωση έχουν αναλάβει και με τους οποίους αναπτύσσουν ειλικρινές σχέσεις, ενίοτε ανοίγοντας και οι ίδιοι τους ορίζοντές τους.
Η σειρά διαπνέεται και από φιλοδοξίες πολιτικού και κοινωνικού χαρακτήρα, ακολουθώντας το zeitgeist που θέλει τα πολιτιστικά προϊόντα να συμβαδίζουν με τα σύγχρονα κινήματα κοινωνικής δικαιοσύνης. Οι Fab Five δεν ζητούν απλώς ανεκτικότητα, αλλά απαιτούν ουσιαστική αποδοχή. Το reboot του Queer Eye έρχεται σε μία κρίσιμη εποχή για το πολιτικο-κοινωνικό και πολιτιστικό πεδίο της Αμερικής, στο οποίο οι queer φωνές έχουν αποκτήσει πρόσβαση σε προνομιακούς χώρους αυτοέκφρασης και συγκρότησης μίας συλλογικής πολιτικής ταυτότητας.
Τα επεισόδια συχνά αγγίζουν θέματα, όπως το κίνημα Black Lives Matter, την εσωτερικευμένη ομοφοβία και τις θέσεις της θρησκείας για την ομοφυλοφιλία. Στο τέταρτο επεισόδιο του πρώτου κύκλου, οι Fab Five βοηθούν ένα νεαρό Αφροαμερικανό γκέι άνδρα, τον A.J. να ξεπεράσει τις αγκυλώσεις του γύρω από την ομοφυλοφιλία και τον προετοιμάζουν για το coming out του στη θετή του μητέρα. Η οικειότητα αυτής της σκηνής, η οποία κάνει το θεατή να νιώθει πως σχεδόν παρεισφρέει σε μία ιδιωτική στιγμή, δεν φαντάζει φτηνή˙τα δάκρυα του A.J. όταν η θετή μητέρα του τον αποδέχεται είναι πραγματικά σπαρακτικά. Οι ίδιοι οι Fab Five μοιράζονται τις δικές τους ιστορίες, εμφανίζονται ευάλωτοι μπροστά στο φακό. Τα αόριστα καλέσματα αγάπης προς τον εαυτό εδώ αποκτούν νόημα και σκοπό.
Στο τρίτο επεισόδιο του ίδιου κύκλου, η campy και ανάλαφρη ατμόσφαιρα της σειράς ανατρέπεται στιγμιαία όταν το αυτοκίνητο, το οποίο οδηγεί ο Karamo, ο οποίος είναι Αφροαμερικανός, σταματά ένας λευκός αστυνομικός. Oι συμπαραδηλώσεις με σκηνές αστυνομικής βαρβαρότητας σε βάρος πολιτών που αναδύονται σε αυτή τη σύντομη σκηνή είναι ισχυρές. Στην πραγματικότητα, ο αστυνομικός έχει προτείνει τον Cory, φίλο και συνάδελφό του για το makeover της εβδομάδας. Η εμπειρία αυτή είναι απόλυτα τραυματική για τον Karamo, ο οποίος εκφράζει ανοιχτά το φόβο που βιώνει ως μαύρος άνδρας μπροστά στην αστυνομία.
Αργότερα, οι Fab Five επισκέπτονται το σπίτι του Cory, ο οποίος έχει στην κατοχή του του καπέλα και πλακάτ από την καμπάνια του Donald Trump για την προεδρία των ΗΠΑ, γεγονός που δίνει κίνητρο για μερικά (συγκρατημένα, αλλά σαφή) πολιτικά σχόλια. Το επεισόδιο στέκεται αφορμή και για μία συζήτηση γύρω από την αστυνομική βία και το τεταμένο κλίμα μεταξύ της μαύρης κοινότητας και της αστυνομίας στις ΗΠΑ. Αν και καταλήγει με το κλασικό σενάριο της συμφιλίωσης μεταξύ των δύο πλευρών, ο Karamo αναγνωρίζει τη στιγμή, όχι ως κατάληξη, αλλά ως αφετηρία ενός διαλόγου.
Πράγματι, αυτό είναι και το όριο του Queer Eye, το οποίο αποπειράται να χωρέσει σε 50 περίπου λεπτά τηλεοπτικού χρόνου όλες τις πτυχές της αρρενωπότητας και ταυτόχρονα να αναδείξει τις θεραπευτικές δυνάμεις ενός εξατομικευμένου makeover σε γενικότερα κοινωνικά προβλήματα. Αναπόφευκτα, η προσέγγιση αυτή θα φανεί επιδερμική. Από μία συζήτηση για την αστυνομική βία περνάμε σε μία σκηνή όπου μαθαίνουμε πως να φτιάξουμε χειροποίητο scrub προσώπου. Με την κατάλληλη ενυδατική κρέμα, μία σπιτική σανγκριά και το σωστό κοστούμι, όλα τα προβλήματα μπορούν να υπερκεραστούν – μέχρι το τέλος του επεισοδίου. Η κατανάλωση διορθώνει τις τοξικές πτυχές της αρρενωπότητας, ή μήπως όχι; Κανείς δεν μας αναγκάζει να επιστρέψουμε για να διαπιστώσουμε πώς οι πρωταγωνιστές έχουν διαχειριστεί τις αλλαγές στη ζωή τους ή εάν έχουν επιστρέψει στην ευκολία των παλιών τους συνηθειών.
Μία απαισιόδοξη ανάγνωση ενός τόσο ανάλαφρου και πραγματικά διασκεδαστικού προγράμματος είναι δυσάρεστη, αλλά ίσως αναπόδραστη. Οι συγκινητικές και συχνά βαθιά προσωπικές σκηνές που εκτυλίσσονται μπροστά μας δεν αποκόβονται από το ένστικτο που μας προειδοποιεί πως ό,τι βλέπουμε σε τέτοιου είδους προγράμματα δεν είναι απόλυτα ειλικρινές. Σειρές μυθοπλασίας, όπως το Unreal, έχουν σκιαγραφήσει ένα τρομακτικό πορτρέτο των μηχανισμών που χρησιμοποιεί η reality τηλεόραση προκειμένου να εκβιάσει συναισθήματα, όχι μόνο από το κοινό που την παρακολουθεί, αλλά και από τους ίδιους τους συμμετέχοντες.
Ίσως πάλι η βαρύγδουπη ενασχόληση με ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης τείνει να υπονομεύσει την ψυχαγωγική διάσταση της σειράς, κινδυνεύοντας να γίνει αυτοσκοπός, κενός νοήματος. Άλλωστε, όταν παρακολουθούμε μία τυπική εκπομπή makeover, όπου όλα πάντοτε οδεύουν στη φυσική, ιδεατή κατάληξή τους, δε θέλουμε κανέναν να μας υπενθυμίζει το ενοχλητικό γεγονός της αδικίας και της καταπίεσης εκεί έξω. Ίσως θέλουμε απλά να βυθιστούμε στην άκακη ανοησία της trash τηλεόρασης.
Θα μπορούσε κάποιος να απαντήσει σε αυτό πως υπάρχουν εκατοντάδες υποπροϊόντα reality που ικανοποιούν τον κατώτατο κοινό παρονομαστή και προσφέρουν γρήγορη ικανοποίηση χωρίς πολλή σκέψη ή ανεπιθύμητες διδαχές. Το 2018, όμως, δεν πουλάνε πλέον τα απολιτίκ σαλπίσματα της «παραδοσιακής» τηλεόρασης. Είναι σαφές και αποδεκτό πως μία τηλεοπτική σειρά δε πρόκειται να λύσει όλα τα προβλήματα τα οποία εγείρει, ούτε καν να υποσχεθεί τη ριζικά βελτιωμένη αντιπροσώπευση για την κοινότητα που υποτίθεται αναπαριστά. (Η πεντάδα συμπληρώνεται εξολοκλήρου από cis άνδρες, χωρίς την παρουσία άλλων μελών της ευρύτερης queer κοινότητας, κλείνοντας το μάτι στα στερεότυπα για τους γκέι άνδρες ως υποτίθεται άριστους γνώστες της μόδας, της περιποίησης και του design.) Εντούτοις, οι κοινωνικές ευαισθησίες και το “wokeness” είναι πια απαραίτητα συστατικά οποιουδήποτε πολιτιστικού προϊόντος που διεκδικεί να μιλήσει για την εποχή του.