Οι Illegal Operation δεν είναι μόνο ένα από τα σημαντικότερα και μακροβιότερα σχήματα της ελληνικής ροκ σκηνής: είναι ένα υπόδειγμα ήθους. Λειτουργούν ως ομάδα, εμφανίζονται με νέα δουλειά μόνο όποτε έχουν αληθινά κάτι να πουν και τους διακρίνει μια εντυπωσιακή ευθύτητα και ειλικρίνεια. Στην προηγούμενη συνέντευξή τους για την Popaganda, είχαν μιλήσει όλοι μαζί. Αυτή τη φορά ανέλαβε να τους εκπροσωπήσει ο Μανώλης Αγγελάκης, ένας άνθρωπος με βαθιά και πολύπλευρη γνώση της μουσικής, αλλά και τολμηρές και στιβαρές απόψεις για τον κόσμο.
Τί βλέπεις σήμερα στην ελληνική σκηνή; Όχι μεγάλα πράγματα.
Βλέπω μια φτώχεια. Η φτώχεια είναι γενική φοβάμαι. Ναι. Δεν είναι μόνο δική μας. Δεν βλέπω και γύρω μας κάτι. Στη μουσική βλέπω τη σουηδική σκηνή, που με συγκλονίζει. Ειδικά κάτι free jazz, αλλά με πολλή ψυχή. Κι είναι το αντίθετο από αυτό που έχουμε την αίσθηση ότι είναι οι Σουηδοί: ψυχροί κι εγκεφαλικοί. Μου τους γνώρισε ο φίλος μου Βασίλης Φιλιππακόπουλος, του δισκοπωλείου Underflow. Είναι ό,τι καλύτερο έχω ακούσει τα τελευταία πέντε χρόνια. Μου έβαλε και άκουσα και κάτι πολύ ωραία γερμανικά doom jazz. Bohren & der Club of Gore, ας πούμε. Πολύ δυνατό πράγμα. Σε αναστατώνει εσωτερικά. Γενικά λίγα πράγματα πάντως. Και τίποτα που να είναι αυτό που ψάχνουμε, το έντονο, το μεγαλειώδες, που να σε καθορίσει. Αυτό δεν το έχω δει εδώ και πολλά χρόνια.
Προφανώς αυτό είναι σύμπτωμα της εποχής. Ναι. Προφανώς αυτό θα μείνει για την τέχνη της εποχής μας μετά από πενήντα χρόνια.
Για αυτό και λέγαμε πριν ότι η κρίση είναι κατ’ αρχήν πολιτισμική. Ναι, πάνω απ όλα. Κι αυτό που βλέπω είναι ότι οι ευκαιρίες παραμένουν πολλές, αλλά μόνο για τους έχοντες. Τα πάντα καταλήγουν, όσο κι αν θέλουμε να το ξεχάσουμε, στον ταξικό πόλεμο. Θα πω ένα παράδειγμα χωρίς να αναφερθώ σε όνομα: μπορεί να υπάρχει ένας καλλιτέχνης που είναι σπουδαίος, και να ανακαλύπτουμε πως πίσω του υπάρχει παιδεία, γιατί υπήρχανε λεφτά, γιατί η γειτονιά του κι ο κύκλος των γονιών του ήταν όπως ήταν, ενώ ένα παιδί στον Ασπρόπυργο με το ίδιο ταλέντο και την ίδια θέληση δεν υπάρχει περίπτωση να αποκτήσει έστω και μία ευκαιρία έναντι των πολλών που έχει ο πρώτος καλλιτέχνης. Δυστυχώς.
Τη δική σας θέση μέσα σε αυτό το γίγνεσθαι πού την τοποθετείς; Θα γίνω λίγο βαρετός. Εμείς κάνουμε αυτό που κάνουμε –ό,τι κι αν είναι αυτό– επειδή δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Να μιλήσω για μένα; Εγώ δεν μπορώ να κάνω κάτι άλλο στη ζωή μου. Δεν με ενδιαφέρει. Δεν έχω λόγο να ζω αν δεν κάνω αυτά που κάνουμε, τη μουσική μας. Εκεί το τοποθετώ.
Γενικά δεν βιάζεστε από τη μια κυκλοφορία στην άλλη, καθόλου. Παίρνετε το χρόνο σας, αφήνετε το υλικό να ωριμάσει. Είναι κι έτσι, αλλά είμαστε κι αναγκασμένοι να το κάνουμε αυτό. Μη όντες επαγγελματίες, κι έχοντας όλοι μας οικογένειες, παιδιά να θρέψουμε και να μεγαλώσουμε, και καθώς έχουμε όλοι μας άλλες δουλειές, δεν έχουμε τόσο χρόνο για να κάνουμε αυτό που θέλουμε πιο πολύ –το οποίο είναι η μουσική δυστυχώς. Σίγουρα ακόμα κι αν είχαμε την άνεση να είμαστε μόνο μουσικοί, πάλι θα παίρναμε το χρόνο μας. Γιατί τι είναι το να εκδίδεις μουσική; Μια αποτύπωση του πού βρίσκεσαι τη συγκεκριμένη στιγμή, τη συγκεκριμένη μέρα: Record. Αυτό είναι, δεν είναι κάτι άλλο. Ε, τι έχεις να πεις από τον ένα χρόνο στον άλλο; Πόσο εξελίχτηκες; Τι διαφορά έχει; Μετά πάμε στο ότι πρέπει να ζήσω απ’ αυτό, οπότε θ’ αναγκαστώ να κάνω ένα δίσκο το χρόνο, γιατί δεν θα μου φέρει μεν έσοδα ο δίσκος, αλλά έτσι θα ανανεώσω το ενδιαφέρον του κοινού να έρθει στις συναυλίες μου κλπ. Εμείς αυτό ευτυχώς (και δυστυχώς) το έχουμε λυμένο έχοντας άλλες δουλειές, αλλά έτσι δεν μπορούμε να ασχοληθούμε όλη μέρα κάθε μέρα με δημιουργικά πράγματα όπως η μουσική.
Είστε φίλοι πολλά χρόνια… Χρωστάω πάρα πολλά στους φίλους μου που είναι στους Illegal Operation. Αυτοί είναι το άστρο που με καθοδηγεί στη ζωή μου. Αυτή η φιλία είναι πολύ περισσότερα από όσα πίστευα πως θα έχω στη ζωή. Κι αν έχω κάνει κάτι, χάρη σε αυτούς το έχω κάνει: είμαστε όλοι μαζί. Και τώρα σε όσα σου απαντάω, σκέφτομαι κι εκείνοι τι θα έλεγαν. Είμαστε αδελφικοί φίλοι το λιγότερο 17 χρόνια, και το περισσότερο 23. Οικογένεια. Κι οι οικογένειές μας το ίδιο.
Και βρίσκεστε, από ό,τι ξέρω, δύο φορές την εβδομάδα… Σταθερά. Το λιγότερο. Βρισκόμαστε και με τις οικογένειες, να φάμε, να γιορτάσουμε… Ή απλά να τα πούμε. Αλλά δυο φορές την εβδομάδα είναι η πρόβα μας, στάνταρ…
Μιλάμε για το ροκ ως underground κουλτούρα – και παραμένει τέτοια, παρόλο που τα χρόνια περνούν και τα πράγματα αλλάζουν. Ναι. Τι είναι στην πραγματικότητα η underground κουλτούρα; Άνθρωποι που τους αρέσει να ζούνε υπόγεια. Κι αναγκαστικά κι η κουλτούρα τους, η μουσική τους, η τέχνη τους θα είναι τέτοια, περιθωριακή ας το πούμε. Ο πυρήνας δεν θέλει να ενταχθεί στο γενικότερο κοινωνικό σύνολο με τους όρους που αυτό έχει: θέλω να μ’ αγαπάνε, αλλά , θέλω να με ακούνε, αλλά το θέλω με τους δικούς μου όρους και θέλω επίσης να με ακούνε οι άνθρωποι που γουστάρω, που είναι εν δυνάμει φίλοι μου.
Αυτή η επιλογή που μου περιγράφεις είναι που έχει ως τίμημα το να βιοπορίζεται κανείς από άλλα πράγματα; Ναι. Και ως κέρδος, να κάνει μόνο ό,τι θέλει, όταν το θέλει, για όποιον θέλει. Που είναι τρομερό κέρδος. Είναι ό,τι πιο σπουδαίο μπορεί να κατακτήσει ένας άνθρωπος. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία. Είναι βέβαια οι δύο όψεις ενός νομίσματος: δεν μπορώ να ζήσω από αυτό, δεν μπορώ να ασχοληθώ όλη μέρα με αυτό, αλλά από την άλλη έχω τη δυνατότητα να το κάνω όπως ακριβώς θέλω εγώ, με τις συνθήκες που θέλω. Να επιλέξω αν θα παίξω, πού θα παίξω, για ποιον θα παίξω, πόσο θα χρεώσει τη μπύρα ο άλλος, τι είσοδο θα βάλει… Κι αν δεν θέλω, δεν παίζω. Είναι συγκλονιστική η ελευθερία που σου δίνεται όταν είσαι μικρός και ανεξάρτητος.
Μίλησες πριν για ταξικό πόλεμο. Νομίζω πως είναι μια συζήτηση αναπόφευκτη, που όμως έχει πάψει να γίνεται. Είναι ταξική η κοινωνία μας. Κι όσο κι αν θέλουμε να το ξεχνάμε, εμείς που είμαστε μεσοαστοί, μικροί ελεύθεροι επαγγελματίες, μικρομεσαίοι, πάντα η ψαλίδα ανοίγει. Κι υπάρχει ένας πολύ μεγάλος πληθυσμός ανθρώπων που ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας, σε όλα τα επίπεδα. Αυτό το πράγμα εμένα με συγκλονίζει. Το συνειδητοποίησα πολύ έντονα όταν μια φίλη μου, η Ελισάβετ Χρονοπούλου, έκανε μια ταινία, που ακόμα σκέφτομαι την ιδέα που είχε πίσω της και ανατριχιάζω. Είχε πει κάποτε ο Κώστας Καραμανλής ο νεώτερος, ότι εμείς θα πάμε ταπεινά, και θα δώσουμε ίσες ευκαιρίες σε όλους. Και μου λέει η Ελισάβετ: σε ποιους όλους; Δηλαδή αν θέλει κάποιος φτωχός, αμόρφωτος, ορφανός, να κάνει ιππασία, που είναι ένα σπορ μόνο για πλούσιους, πώς θα κάνει; Και σκέφτομαι και το άλλο: ο φτωχός σε τι κύκλο μεγαλώνει; Πολιτισμικά ποιο είναι το περιβάλλον του; Με ποιους ανθρώπους κάνουνε παρέα οι γονείς του; Γιατί τα μέσα μας μεγαλώνοντας δεν είναι η μόρφωσή μας, είναι οι άνθρωποι με τους οποίους έχουμε συναναστραφεί: τώρα εγώ θα πάρω το θείο μου που ήξερε τον τάδε, και θα του πω τι θέλω να κάνω για να μου πει πού θα βρω την άκρη. Ο άλλος που μεγάλωσε σε μια παραγκούπολη στο Ζεφύρι, ποιον θα πάρει; Δεν έχει καμία ευκαιρία. Καμία! Ό,τι μόρφωση κι αν πάρει, ακόμα κι αν μπει στο πανεπιστήμιο. Αυτό με τρελαίνει. Για να μην πάμε πιο νότια, στην Αφρική, όπου ο άλλος κάνει είκοσι χιλιόμετρα τη μέρα για να πάρει ένα λίτρο νερό βρώμικο. Είμαστε πλούσιοι, πάμπλουτοι, και κλαίμε γιατί είμαστε φτωχοί και περνάμε κρίση.
Και μετά αναρωτιόμαστε τι θέλουν αυτοί οι άνθρωποι και προσπαθούν να έρθουν στην Ευρώπη! Και τι δουλειά έχουν αυτοί εδώ! Κανονικά αυτός δεν θα έπρεπε να έρθει απλώς στην Ευρώπη. Θα έπρεπε να βρει όπλα και να μα σκοτώσει. Όλους! Κι εμάς που υποτίθεται πως δεν φταίμε. Γιατί κι εμείς είμαστε αντίθετοι στον καπιταλισμό, αλλά απολαμβάνουμε όλα τα καπιταλιστικά αγαθά. Είμαστε απαράδεκτοι! Αυτό θ έπρεπε να γίνει. Όχι για να υπάρξει κάτι καλύτερο – γιατί αν δεν αλλάξουν οι άνθρωποι καλύτερο δεν θα υπάρξει – αλλά για να ανακατανεμηθεί τουλάχιστον ο πλούτος. Να υπάρξει μια ευκαιρία να φάνε κάτι και κάποιοι άλλοι. Να ζήσουν λίγο καλύτερα.
Για να επανέλθουμε στη μουσική, που είναι το αντικείμενό μας: εγώ πιστεύω πως αυτού του είδους η ταξική τοποθέτηση για την οποία μιλάμε, στη μουσική που εμείς αγαπάμε ξεκίνησε από του Velvet Underground. Ποιες άλλες καταβολές αισθάνεστε ότι έχετε; Θα μπορούσα να πω συγκεκριμένα πράγματα που μας έχουν επηρεάσει μουσικά, αλλά θα μπορούσα να μιλήσω και πιο αφηρημένα. Ένα παράδειγμα είναι ο Captain Beefheart, όπου ξαφνικά μπήκε στην ποπ η κακοφωνία! Μαζί με τους Velvet Underground φυσικά. Αλλά με αυτόν μπήκε ένα πολύ διαφορετικό πράγμα, μπήκε η τζαζ στην ποπ, ο Mingus. Επίσης, αν πάμε πιο πίσω, με ενδιαφέρει η κλασική μουσική. Χωρίς τους μεγάλους κλασικούς συνθέτες Μότσαρτ, Μπετόβεν, Μπαχ, Σούμπερτ, τίποτε από αυτά δεν θα ήταν εφικτό, ούτε οι Velvet. Δεν θέλω να πω τις εμφανείς επιρροές μας, τον Waits ή τον Nick Cave, γιατί πίσω τους υπάρχει κάτι μεγαλύτερο.
Μια που ανέφερες τον Cave… Ένας από τους καλλιτέχνες που αγαπάμε περισσότερο, υπέστη μια προσωπική τραγωδία η οποία επηρέασε βαθιά την τέχνη του. Τελικώς είναι η τέχνη κι ένας τρόπος να επιβιώσουμε από τα χτυπήματα που η ζωή καταφέρνει σε όλους μας; Η τέχνη για αυτούς που την κάνουν, είναι ένας τρόπος να επιβιώσουν γενικά. Είναι βαρύ αυτό που λέω, αλλά τίποτα δεν έχει νόημα αν δεν κάνω τέχνη. Αν δεν έκανα μουσική δεν θα μπορούσα να είμαι καλός μπαμπάς. Ούτε καλός φίλος. Δεν θα με ενδιέφερε να ζω, στην πραγματικότητα. Εγώ δεν πιστεύω ότι ο Cave έκανε δίσκο επειδή πέθανε ο γιος του. Ο Cave ζει ένα δράμα από τότε που γεννήθηκε. Και δεν ξέρουμε τι έχει μέσα του. Εμείς μάθαμε το θάνατο του γιου του, κι από κει και πέρα συνδέουμε τα κομμάτια. Αλλά τι ζει ο Cave όλη του τη ζωή, εμείς δεν το ξέρουμε. Κι επιβιώνει μέσα από τη μουσική, και την τέχνη γενικότερα.