Για πολλούς το ακροκόρυφο της έννοιας της τραγωδίας, όπως γενήθηκε και κυριάρχησε στην ηθολογία και την εργογραφία της Αρχαίας Ελλάδας, ο χαρακτήρας της Μήδειας παραμένει ένας απ’ τους μεγαλύτερους γρίφους της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πεπρωμένο και εγωκεντρικότητα, μοίρα και αποφασιστικότητα, ιερή οργή και εκδικητική μανία, συνθλιπτική τραγωδία και εκρηκτική αντοχή, τα κίνητρα και οι αποφάσεις της Μήδειας μπλέκονται τόσο σφιχτά με τις εξωτερικές συνθήκες απ’ τις οποίες πυροδοτούνται, που η προσπάθεια να αναλύσει κανείς και ν’ αποφασίσει τι ήταν τελικά η Μήδεια, θύμα της μοίρας της, ή θύτης του ανατριχιαστικού ολέθρου που άφησε πίσω της, η δυτική, ορθολογική προσέγγιση μιας αντιηρωίδας τόσο συνυφασμένης με τη ωμή βιαιότητα που την περιβάλλει, μπορεί και να τρελάνει. Να, ρώτα τον Νίκο Γραμματικό για παράδειγμα, που ξεκίνησε πριν λίγα χρόνια να τη μεταφέρει στην οθόνη, και κατέληξε πέρσι να κάνει μια ταινία για το πόσο δεν κατάφερε να αποφασίσει αν την κατάλαβε.
Η νεοτερική προσέγγιση του Jean-Rene Lemoine πάντως, Γάλλου της Αϊτής, ανδρωμένου στο Βέλγιο και το Ζαϊρ και μόνιμου κατοίκου Παρισιού, όπου γράφει, διδάσκει, παίζει και σκηνοθετεί, πιάνει το μύθο της Μήδειας από πιο οικεία για εκείνον οπτική. Με κεντρικό του άξονα την ανθρωπολογία του ξένου, την ψυχοπαθολογία του άπατρι και την ανασφάλεια του ετεροπροσδιοριζόμενου ξένου στον τόπου του αγαπημένου του – του ερωτικού μετανάστη, αν θες, για να το αλαφρύνουμε–, το κείμενο το Lemoine απογυμνώνει την ιστορία του μύθου και της τραγωδίας του Ευριπίδη απ’ την θεατρικότητα, και ποντάρει όλη τη μπάνκα στη δύναμη του λόγου. Η ωμότητα και η ορμή των λέξεων είναι το βασικό όπλο του Lemoine στη δραματοποίηση ενός ισοπεδωτικού μονολόγου, πυκνού και επιθετικού, αλλά και αφάνταστα πλούσιου σε αφηγηματικότητα, με εξαιρετικά καίρια και ακριβή εικονογράφηση όχι μονάχα της πλοκής που παρακολουθείς χωρίς να βλέπεις, αλλά και της συναισθηματικής τοπογραφίας που δεν τολμάς αλλά σε αναγκάζει να νιώσεις.
Οι κοινωνιολογικές προεκτάσεις του αρχαίου μύθου αναδεικνύονται μέσα από την απελευθερωμένη κι επικαιροποιημένη ερμηνεία της εποχής, η σύγκρουση του ακραίου και αήθη υλισμού που εκπροσωπεί ο Ιάσονας, με τον αλόγιστο συναισθηματικό ιδεαλισμό της Μήδειας, ραφινάρουν την αιχμή του κειμένου, κι η ιδέα της ολοκληρωτικής υποταγής των εξωτικών πολιτισμών σε μια άνευ όρον παράδοσιν εις την Δύσιν, χαρίζει στο έργο του μια εξαιρετικά επίκαιρη οπτική. Υπάρχει κάτι το ιδιαζόντως επίκαιρο στην ιστορία μιας γυναίκας που ξεπούλησε τη γη της, έσφαξε το παρελθόν της, παράτησε την ταυτότητά της, αποδέχτηκε γι’ αληθινές υποσχέσεις που «κρύβουν μέσα τους την προδοσία τους», πεπεισμένη από μια θεία τρέλα ότι πρέπει να ακολουθήσει έναν έρωτα που βάφτισε πεπρωμένο και την έχωσε με βία σ’ ένα καλούπι ξένο, της διέλυσε ό,τι τής έδινε ταυτότητα, για να την κάνει να πει «είμαι έτοιμη. Είμαι όμορφη. Είμαι Δυτική. Είμαι όπως εσείς». Θα μπορούσε να είναι κι η ιστορία μιας χώρας. Που σκοτώνει τα παιδιά της.
Τίποτε απ’ όλα αυτά βέβαια δεν θα σήμαινε πολλά αν ο Lemoine δεν είχε διατηρήσει τον πλούτο του σύνθετου και ολότελα συναρπαστικού χαρακτήρα της προδομένης παιδοκτόνου μάγισσας με τη θεϊκή καταγωγή, κι όλο αυτό το πολυσχιδές της Μήδειας φέρνει ατόφιο στη σκηνή η Δήμητρα Ματσούκα, σε έναν πραγματικό, χειροπιαστό άθλο, που μετατρέπει σε μια απ’ τις πιο τολμηρές, απαιτητικές κι ολοκληρωμένες ερμηνείες της καριέρας της. Κι όταν λέμε για την καριέρα της, δεν μιλάμε βέβαια (μόνο) για το κομμάτι που την έκανε sex symbol, εκείνο το χυμώδες, αισθησιακό πλάσμα που κυριαρχούσε στα γυαλιστερά εξώφυλλα και τις τετράγωνες τηλεοράσεις των ‘90s. Εκείνο το κομμάτι, για καλό δικό της και δικό μας, η Ματσούκα το άφησε πίσω της στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας, τότε που απογείωσε μια ακαδημαϊκά στεγνή κι αισθητικά φτωχή φιλόδοξη μπλοκμπαστερία του Τόνη Λυκουρέση.
Το 2008 ήταν μια χρονιά-σταθμός στην πορεία της Ματσούκα, αλλά δευτεραγωνίστησε στην κινηματογραφική μεταφορά του Σκλάβοι στα Δεσμά τους (την ταινία που σημάδεψε το τέλος των κινηματογραφικών Κρατικών Βραβείων Ποιότητας) κι ήταν σταθμός όχι απλώς επειδή η ως τότε λανσαρισμένη ως μελαχρινή bimbo ηθοποιός κέρδισε το Κρατικό Βραβείο Β’ Γυναικείας Ερμηνείας, παραδίδοντας πραγματικά την καλύτερη ερμηνεία της ταινίας και της χρονιάς, και μια απ’ τις πιο βαθιές και πλούσιες της πρόσφατης ελληνικής κινηματογραφικής παραγωγής. Ήταν σταθμός γιατί μετά από εκείνη την ερμηνεία η Ματσούκα , αποτραβήχτηκε απ’ τις τηλεοπτικές ευκολίες και ξεκίνησε μια πορεία διαφορετική, δυσκολότερη και πιο απαιτητική, μια πορεία που της επιτρέπει τώρα, πάνω από μισή δεκαετία μετά, να έχει βιώσει και να την εννοεί την πρώτη απ’ τις πολλές βαριές κουβέντες που της χαρίζει το κείμενο του Lemoine.
«Είμαι εδώ, λυτρωμένη απ’ το βάρος να αρέσω», λέει η Μήδεια του Lemoine αρκετά νωρίς στον μονόλογο – οδοστρωτήρα της, και για την ηρωίδα που έχει σκηνοθετήσει ο Λευτέρης Γιοβανίδης, είναι μια ατάκα με ιδιαίτερη σημασία. Μια ηρωίδα άγρια, βίαιη και σκληρή. Μανιασμένη και επιθετική. Σε μια σκηνή λιτή αλλά γεμάτη μυστικά, προδοσίες, πάθη κι αερικά, η Δήμητρα Ματσούκα δεν ερμηνεύει τη Μήδεια, αλλά την ενσαρκώνει και τη ζει. Παθιασμένη και προδομένη, ερωτευμένη και μισητή, η ηρωίδα της την αλλάζει, τη μεταμορφώνει, τη σκληραίνει και την μαλακώνει, την τρελαίνει και κυριαρχεί, ξεσπάει σα δαιμονισμένη, ένα ζώο πληγωμένο σε κλουβί, μα συγκεντρώνει τα κομμάτια της, κι ύστερα τα ξανασκορπάει με μεγαλύτερη ορμή. Την ίδια στιγμή, η σκηνογραφία του Κωνσταντίνου Ζαμάνη κι οι φωτισμοί του Νίκου Σωτηρόπουλου την περικυκλώνουν με δεκάδες θεατές, μυριάδες δαιμόνια που την παρακολουθούν, την καταδιώκουν, την εγκαλούν και τη δικάζουν, κι ο ερμηνευτικός άθλος της μοναχικής πρωταγωνίστριας συμπληρώνει και συμπληρώνεται απ’ αυτόν του σκηνοθέτη, που μαζί της δημιουργεί μια ατμοσφαιρικότητα στοιχειωτική, ένα σύνολο εικόνων και συναισθημάτων που σε αγκαλιάζει, σε εγκολπώνει και σε μεταφέρει στην Κόλαση που ζει. Μια Κόλαση που δεν έχει ξαναδεί μίσος σαν εκείνο μιας γυναίκας που έχει προδοθεί.
*Η Μήδεια του Jean-Rene Lemoine σε μετάφραση της Έφης Γιαννοπούλου και σκηνοθεσία του Λευτέρη Γιοβανίδη, με τη Δήμητρα Ματσούκα στον ρόλο του τίτλου, θα παίζεται για δύο ακόμη παραστάσεις τη Δευτέρα 8 και την Τρίτη 9 Δεκεμβρίου στις 9μμ στο Rex Theatre (Πανεπιστημίου 44, Ομόνοια, 2118000080).