Αν κάτι ξεχωρίζει στην έκθεση Diva του V&A, είναι τα στρας και το γκλίτερ. Από το εμβληματικό, λευκό σατέν φόρεμα της Mae West και το “καθολικό” λουκ της Rihanna με την υπογραφή Maison Margiela, μέχρι το εντυπωσιακό flame dress της Tina Turner που φόρεσε το 1977 και το κοστούμι Louis XIV του Elton John.
Πίσω από τη λάμψη όμως, κρύβεται και η τραγωδία και ο τρόπος που το Victoria & Albert Museum έχει επιμεληθεί τον χώρο, σε προδιαθέτει για μια δραματική σκηνή. Αυτό το καταλαβαίνεις από την πρώτη στιγμή που θα βάλεις στα αυτιά σου τα ακουστικά, τα οποία ενεργοποιούνται με υπέρυθρες ακτίνες αναλόγως του σημείου στο οποίο βρίσκεσαι. Θα ακούσεις τραγούδια και άριες, αποσπάσματα από ταινίες και από θεατρικές παραστάσεις – υπάρχουν συνολικά 78 ξεχωριστά κομμάτια, σχεδιασμένα ηχητικά από τον Gareth Fry.
Photograph of Maria Callas taken as Violette in La Traviata, photography by Houston Rogers © Victoria and Albert Museum, London
Tina Turner wearing the Flame dress designed by Bob Mackie (1980). Photo by Gai Terrell, Redferns. Getty Images
Η έκθεση ξεκινά με τη Μαρία Κάλλας και τη φράση που τη συνοδεύει: «Θα είμαι πάντα τόσο δύσκολη όσο χρειάζεται, ώστε να πετύχω το καλύτερο». Όπως λέει η επιμελήτρια της έκθεσης, Kate Bailey, η Κάλλας αποτελεί την επιτομή της “Πρώτης πράξης” της έκθεσης: «Πρώτα, βλέπουμε τους καταπληκτικούς σταρ της πρώιμης βικτωριανής εποχής και ακούμε για τις ζωές τους, ενώ μετά παρακολουθούμε την ιστορία που προσεγγίζει την έννοια Diva μέσα από διαφορετικά είδη. Τις βωβές ταινίες, το Χόλιγουντ, τον χορό και την Όπερα».
Καθώς ακούς τη φωνή της Κάλλας να ερμηνεύει το Casta Diva από την ηχογράφηση στη La Scala του Μιλάνου το 1954 της όπερας Norma του Bellini, προσπαθείς να συνηθίσεις στο πιο σκοτεινό περιβάλλον, ακριβώς όπως όταν μπαίνεις σε μία αίθουσα θεάτρου που έχει ήδη χαμηλώσει τα φώτα της. Και νιώθεις αμέσως την επιβλητική ατμόσφαιρα να σε παρασύρει.
Η “Πρώτη πράξη” είναι και η πιο ενδιαφέρουσα ενότητα. Χρειάζεται ώρα για να την απολαύσεις. Εκτός από τα ρούχα που υπάρχουν γύρω σου, θα δεις φωτογραφίες αλλά και εξώφυλλα περιοδικών που συνοδεύουν το κάθε πρόσωπο. Από την Ελίζαμπεθ Τέιλορ και τη Γκρέτα Γκάρμπο, έως τη Μέριλιν Μονρό και τη Ζοζεφίν Μπέικερ.
Τα κοστούμια είναι πραγματικά, ένα κι ένα! Και πάνε πολύ πίσω στον χρόνο. Το ρουμπινί φόρεμα της Clara Bow από το The Wild Party του 1929, το φόρεμα της Bette Davis από το All About Eve του 1950 στο χρώμα του στεγνού αίματος, σχεδιασμένο από την Edith Head που έχει κερδίσει 8 Όσκαρ ενδυματολογίας, αλλά και το φόρεμα και η κεντημένη κάπα της Ελίζαμπεθ Τέιλορ από την Κλεοπάτρα του 1963.
Βλέποντας ονόματα όπως αυτό της της Αυστραλής σοπράνο που είχε το δικό της μόνιμο καμαρίνι στο Royal Opera House, Νέλλη Μέλμπα (1861-1931), της Σάρα Μπέρνχαρντ, της Ισιδώρα Ντάνκαν ή της Τζόαν Κρόφορντ και της Μπέτυ Ντέιβις αντιλαμβάνεσαι ότι η επιμελήτρια Kate Bailey, επέλεξε να ερμηνεύσει τη λέξη diva με την ευρύτερη έννοιά της.
Δεν είναι όμως η λάμψη και το γκλάμουρ που μπαίνουν στο μικροσκόπιο. Είναι και η προσωπικές τραγωδίες που μπορεί να έχουν βιώσει κάποιες από αυτές τις ντίβες, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση της Μέριλιν. Στα εκθέματα για εκείνη, υπάρχει και η δική της φράση: «Το Χόλιγουντ είναι ένα μέρος όπου θα σου δώσουν χίλια δολάρια για ένα φιλί και πενήντα σεντς για την ψυχή σου».
Οι πρώτες γυναίκες που χαρακτηρίστηκαν ως ντίβες στη σκηνή είναι εκείνες που εμφανίστηκαν τον 16ο αιώνα για πρώτη φορά σε αποκλειστικά ανδρικούς θιάσους, για να ζωντανέψουν το κοινό. Όταν τον 19ο αιώνα, μεγάλοι συνθέτες όπως ο Gaetano Donizetti ή ο Gioachino Antonio Rossini ξεκίνησαν να συνθέτουν όπερες με μεγάλους ρόλους για σοπράνο, το κοινό άρχισε να αντιλαμβάνεται ότι ενώ όλες οι ντίβες είναι σπουδαίες καλλιτέχνιδες, αυτό δεν σημαίνει και ότι όλες οι σπουδαίες καλλιτέχνιδες είναι ντίβες. Τραγουδίστριες όπως η Jenny Lind (1820-1887), την οποία αποκαλούσαν “Το αηδόνι της Σουηδίας” και η Adelina Patti (1843-1919), η πρώτη τραγουδίστρια που ο τύπος της εποχής περιέγραψε ως ντίβα, λατρεύονταν σε όλη την Ευρώπη όχι μόνο για την ερμηνεία τους στο μπελ κάντο, αλλά για το ιδιαίτερο χάρισμά τους να μαγεύουν το κοινό.
Ανεβαίνοντας τις σκάλες για τον επάνω όροφο και μπαίνοντας στο σύμπαν της “Δεύτερης πράξης” της έκθεσης, αντιλαμβάνεσαι ότι έχουμε περάσει στις δεκαετίες (από τα ‘60s και μετά) που ο όρος ντίβα δεν ανήκει πλέον αποκλειστικά στις γυναίκες αλλά σε όλα τα φύλα. Ανάμεσα στη Cher, τη Rihanna, την Amy Winehouse, την Adele, τη Lady Gaga και την Tina Turner (αναφέρω μερικά από τα ονόματα μόνο), ξαφνικά ξεχωρίζει το εντυπωσιακό κοστούμι του Elton John και τα παπούτσια του Prince.
Η ενότητα αυτή ονομάζεται “Reclaiming the diva” και δίνει έμφαση περισσότερο στα φορέματα που φόρεσαν κάποιες σταρ παρά τόσο στην έννοια του όρου ντίβα. Ένα παράδειγμα είναι η Janelle Monáe που δεν θα έλεγε κανείς ότι μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια μεγάλη ντίβα της εποχής της, τουλάχιστον όχι ακόμα. Βέβαια, όταν αντικρίζεις το κοστούμι υπερπαραγωγή που φόρεσε ο Elton John για τα 50ά του γενέθλια το 1997, το οποίο είναι εμπνευσμένο από την εποχή του Louis XIV και έχει σχεδιάσει ακόμα μία οσκαρική ενδυματολόγος, η Sandy Powell, λίγο σε ενδιαφέρει αν κάποια ονόματα δεν πληρούν (ακόμα;) τις προϋποθέσεις για να συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση.
Η Rihanna έχει τον περισσότερο χώρο στην έκθεση, με τη δική της τηλεόραση να παίζει μουσικά βίντεο, δίπλα σε polaroid παιδικής ηλικίας, εξώφυλλα του περιοδικού Vogue και συνολικά πέντε outfits. Ακολουθεί η Cher, με τέσσερα γκλαμουράτα λουκ, σχεδιασμένα από τον Bob Mackie, ο οποίος είχε σχεδιάσει και το εμβληματικό flame dress της Tina Turner.
Αρκετός χώρος όμως -και δικαίως- δίνεται και στο τμήμα Backlash Blues, με αποσπάσματα από πορείες διαμαρτυρίας, με τραγούδια από τη Nina Simone, τη Billie Holiday, τη Beyoncé, την Aretha Franklin αλλά και την τρανς μουσικό, Sophie. Εκεί που κάπως η “Δεύτερη πράξη” συναντά την “Τρίτη πράξη”, μπαίνουν και άλλα ονόματα στη λίστα, όπως των: Grace Jones, Lil Nas X, Barbra Streisand, Doja Cat, Debbie Harry, Billie Eilish, Lizzo, Björk, Siouxsie Sioux, Kate Bush, Shirley Bassey, Whitney Houston, Missy Elliot, Liza Minnelli, Patti Smith αλλά και πολλά ακόμα.
Αυτό που είναι σίγουρο, βολτάροντας στους χώρους του μουσείου, είναι ότι τα μάτια θαμπώνονται από φτερά, πετράδια, γκλίτερ και χρώματα και μέσα από αυτό το ταξίδι στον χρόνο φεύγεις γεμάτος με εικόνες. Ίσως παραπάνω από όσο γεμάτος αντέχεις να είσαι μετά από μία βόλτα τόσο εκθαμβωτική, αλλά έχει τεράστιο ενδιαφέρον να μπορείς να δεις από κοντά στοιχεία που κατάφεραν να γίνουν τόσο εμβληματικά. Σίγουρα πάντως, η έμφαση δίνεται σε πολλές περιπτώσεις περισσότερο στα ρούχα και λιγότερο στο γιατί το κάθε πρόσωπο που πλαισιώνει την έκθεση κατάφερε να κερδίσει τον χαρακτηρισμό Diva.