Ένα νέο είδος καλλιτεχνικού συνεργάτη για την «ασφάλεια» των ηθοποιών στην πρόβα έχει αρχίσει να εμφανίζεται με καλπάζουσα συχνότητα σε διάφορες παραγωγές του κινηματογράφου, της τηλεόρασης και του θεάτρου διεθνώς. Σε σειρές όπως το Bridgerton, The Deuce, Normal People, I May Destroy You, Sex Education, The Great, Watchmen, Euphoria, The Affair -και η λιστα όλο και μεγαλώνει- θα δει κάποιος στους συντελεστές τον όρο intimacy coordinator, «διαχειριστή της οικειότητας» δηλαδή, που στόχο έχει να βοηθήσει τους ερμηνευτές να αντιμετωπίσουν τις σκηνές βίας και πάθους -και πολλές άλλες στις οποίες έρχεσαι πολύ κοντά με τον συμπρωταγωνιστή σου- ακολουθώντας μια διαδικασία στην πρόβα και το γύρισμα που δεν τους αφήνει «γυμνούς» και ευάλωτους σε κακοποιητικές προθέσεις και σε έκθεση των προσωπικών τους δεδομένων.
Συνάντησα τον Χρήστο Καρανάτση για μια συζήτηση με στόχο να προβάλουμε αυτές τις «καλές πρακτικές» του χώρου του θεάματος ως μια ενεργητική πρόταση απέναντι στα ήθη και τις συνήθειες παλιών καιρών που ακόμα διατηρούμε, που μπορεί να μας δώσει διέξοδο από τέτοια αδιέξοδα στο μέλλον.
Χρήστο μπορείς να μας πεις τι είναι ο όρος intimacy coordinator; Τι προσθέτει αυτή η ειδικότητα στο χώρο του θεάματος; Ο intimacy coordinator στο θέατρο, τον κινηματογράφο ή την τηλεόραση χτίζει μέσα από τη δουλειά του και τη συνεργασία του με όλους τους επαγγελματίες της εκάστοτε παραγωγής, ένα ασφαλές δημιουργικό περιβάλλον για τους ηθοποιούς σε σκηνές «οικειότητας». Αυτές οι σκηνές μπορεί να περιλαμβάνουν γυμνό, σεξ, βία/σεξουαλική βία, αλλά και ένα άγγιγμα, ένα φιλί, την εμφάνιση του ηθοποιού με εσώρουχα, τη χρήση π.χ. μιας αντλίας στήθους, ή τη διαχείριση του σώματος ενός ηλικιωμένου χαρακτήρα.
Η ειδικότητα έχει σκοπό να προστατέψει τους ηθοποιούς από φαινόμενα εκμετάλλευσης, κατάχρησης εξουσίας, παρενόχλησης ή κακοποίησης, εισάγοντας ένα κοινά συμφωνημένο πλαίσιο εργασίας που ξεκινάει από την διαδικασία των ακροάσεων πολλές φορές και καταλήγει στην παράσταση ή το post production μιας κινηματογραφικής ή τηλεοπτικής παραγωγής.
Παράλληλα όμως ρίχνει φως στο περιεχόμενο και στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Όπως μπορεί να κάνει ένας χορογράφος, ένας δραματουργός, ένας επιστημονικός συνεργάτης, που στο παρελθόν αλλά ακόμα και σήμερα δυστυχώς πολλές φορές θεωρούνται «μη απαραίτητες» ειδικότητες στο χώρο του θεάματος.
Ο Χρήστος Καρανάτσης © Ίρις Κατσούλα
Σκέφτομαι ότι ένας τέτοιος συντελεστής μπορεί να οδηγήσει το γύρισμα ή την πρόβα σε κάποια νέα μορφή λογοκρισίας. Μπορεί να δημιουργηθεί μια αίσθηση «πολιτικά ορθού» που περιορίζει την δημιουργικότητα; «Δολοφόνους» της δημιουργίας και της ελευθερίας της καλλιτεχνικής έκφρασης είχαν αρχικά χαρακτηρίσει πολλοί αυτούς τους συντελεστές. Μετά έγιναν σωτήρες. Όχι μόνο για τους ηθοποιούς αλλά και για τους σκηνοθέτες που π.χ. είχαν πέντε λεπτά να καθοδηγήσουν τους ερμηνευτές σε μια σκηνή ομαδικής αυτοϊκανοποίησης 30 ατόμων ή τους ενδυματολόγους που δεν είχαν προνοήσει προστατευτικά για το δέρμα σκουρόχρωμων ηθοποιών ή ένα δημιουργό που δεν γνώριζε πως να διαχειριστεί έναν ηθοποιό που δεν αντέχει να τον ακουμπούν στο πρόσωπο ή έναν διευθυντή σκηνής που δεν γνωρίζει πως να προσεγγίσει ή να σκεπάσει ένα γυμνό ηθοποιό μετά την πρόβα.
Οι συντελεστές αυτοί δεν είναι εκπρόσωποι του ανθρώπινου δυναμικού, ούτε ψυχολόγοι ή ελεγκτές. Είναι συνεργάτες. Όχι υπάλληλοι που θα τικάρουν πως μια παραγωγή σέβεται τους ηθοποιούς της για να πάρει εύσημα ή επιχορήγηση.
Για αυτό το λόγο δεν μπορεί κάποιος απλά να εμφανιστεί και να πει είμαι intimacy coordinator. Υπάρχουν στάδια, υπάρχει μαθητεία, συνεχής καθοδήγηση, ψυχολογική εκτίμηση για την καταλληλόλητα άσκησης του επαγγέλματος, εκπαίδευση που όσο περνάει ο καιρός γίνεται πιο συγκεκριμένη, ώστε ακριβώς να αποφευχθούν φαινόμενα κακοδιαχείρισης του στόχου αυτής της ειδικότητας.
Θα κρεμούσε κανείς φώτα στο θέατρο χωρίς να τα ασφαλίσει; Θα χόρευαν χορευτές σε ακατάλληλο πάτωμα; Η τέχνη του μέλλοντος θα είναι εφικτή μόνο αν το όραμα του δημιουργού πραγματοποιείται με έναν τρόπο, τον δικό του; Γιατί ένας σκηνοθέτης δέχεται να φτιαχτούν τα κοστούμια από πιο φθηνό υλικό επειδή δεν υπάρχουν χρήματα αλλά δεν δέχεται μια συμβουλή που θα προστατεύει τη δουλειά του αλλά και την ευημερία των ηθοποιών ως ισότιμων συνεργατών του;
Όλα είναι πιθανά, αν το επιτρέψουμε. Καμία εφεύρεση ή σκέψη με ουσιαστικά οφέλη δεν είχε αντίθετα αποτελέσματα στα χέρια και στα μυαλά άλλων.
Ποια είναι τα στάδια της οικειότητας; Πως μπορείς να καταλάβεις πότε κάποιος ξεπερνά τα όρια; Ή να καταλάβει ένας τρίτος ότι κάποιος «εντός σκηνής» δεν θέλει άλλο; Οι ερμηνευτές καθοδηγούνται στη σωματική τους επαφή σε στάδια και με ουδέτερους όρους που απενοχοποιούν τη δράση. Μία από τις προσεγγίσεις αναγνωρίζει τρία στάδια, σε ελεύθερη μετάφραση: επαφή σε επίπεδο πούδρας (powder-like touch), επαφή μυών (muscle touch), επαφή οστών (bone touch). Οι ερμηνευτές καλούνται να δοκιμάσουν, να αντιληφθούν και κατόπιν να εφαρμόσουν τα τρία επίπεδα μέσα από συγκεκριμένες ασκήσεις. Είναι μια γνώση που έχουν ήδη σε κάποιο βαθμό, λόγω της εκπαίδευσής τους, οι χορευτές και οι χορογράφοι, οι οποίοι είναι και η πρώτη κατηγορία επαγγελματιών που επιλέγουν την εξειδίκευση στην ειδικότητα του intimacy coordinator. Αν μια σκηνή έχει χορογραφηθεί συγκεκριμένα και έχουν συμφωνήσει όλα τα μέρη ότι αισθάνονται ασφαλείς και δημιουργικοί με το τελικό αποτέλεσμα, οποιαδήποτε στιγμή υπάρξει παρέκκλιση γίνεται εύκολα αντιληπτή και οι ηθοποιοί έχουν το δικαίωμα να το επισημάνουν π.χ. να σταματήσουν μια πρόβα ή ένα γύρισμα αν αισθάνονται άσχημα. Δεν χρειάζεται ο ηθοποιός να υποστεί κάτι όταν δεν αισθάνεται καλά ή δεν θέλει. Συνήθως μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ένας κοινά συμφωνημένος κώδικας λεκτικός ή κινητικός ώστε ο coordinator, ο σκηνοθέτης ή ο διευθυντής σκηνής να διακόψει τη διαδικασία.
Πως μπορεί ένας τέτοιος συντελεστής να δημιουργήσει μια νέα ασφάλεια που θα περιορίσει φαινόμενα κακοποίησης και παρενόχλησης; Μπορεί να εφαρμοστεί στην Ελλάδα; Κάθε χώρα έχει διαφορετικό νομοθετικό πλαίσιο όσο αφορά την κακοποίηση και την παρενόχληση. Παρόλα αυτά οι ενώσεις ηθοποιών έχουν ένα κανονιστικό πλαίσιο που το προσαρμόζουν αναλόγως και κατά περίπτωση χωρίς εκπτώσεις στις βασικές αρχές του, ακόμα και αν το νομοθετικό πλαίσιο είναι γενικό ή μη εξειδικευμένο.
Τίποτα δεν είναι ανέφικτο εφόσον αποφασιστεί ανάμεσα σε σωστά εκπαιδευμένους και καταρτισμένους επαγγελματίες.
Το κανονιστικό πλαίσιο θα δημιουργήσει διαδικασίες που σέβονται τη διαφορετικότητα του άλλου, μιας και δεν αντιλαμβανόμαστε όλοι την οικειότητα με τον ίδιο τρόπο – αυτή συνδιαμορφώνεται από το πολιτισμικό και θρησκευτικό μας υπόβαθρο, τις ικανότητες και τις αναπηρίες μας, την ηλικία μας, το φύλο μας, τον σεξουαλικό προσανατολισμό μας, τις εμπειρίες μας και το παρελθόν μας. Θα ενισχύσει τις καλύτερες σχετικές πρακτικές και θα συστήσει ένα δίαυλο ουσιαστικής έκφρασης και επικοινωνίας. Θα εγκαθιδρύσει την έννοια της συγκατάθεσης έχοντας γνώση όλων των παραμέτρων ως προαπαιτούμενο. Θα αναγνωρίσει ως πυλώνες της δημιουργικής διαδικασίας τις έννοιες της εμπιστοσύνης και του παιχνιδιού υποστηρίζοντας ουσιαστικά τον καλλιτεχνικό στόχο.
Πες μας μια συμβουλή για τη νεότερη γενιά ερμηνευτών σε σχέση με την διατήρηση των προσωπικών δεδομένων και των εργασιακών δικαιωμάτων; Οι νέοι ερμηνευτές δυνητικά μπορούν να κάνουν ό,τι επιθυμούν, αν γνωρίζουν ποιοι είναι. Και η εκπαίδευσή τους παίζει κεντρικό ρόλο. Άρα πρέπει να διεκδικήσουν την καλύτερη δυνατή εκπαίδευση, αρχικά. Την εκπαίδευση που θα τους δείξει τι μπορούν, όχι τι δεν μπορούν να κάνουν. Το επάγγελμά τους βασίζεται στον ιδεαλισμό, την ουτοπία. Ναι, μπορεί πρακτικά να πρέπει να αναπτύξουν ένα σκληρό προστατευτικό κέλυφος για την αγορά, αλλά σίγουρα δεν πρέπει να σκοτώσουν το παιδί μέσα τους. Πρέπει να είναι ανεξάρτητοι, να δουν ότι μπορούν να καθορίσουν μόνοι τους την τύχη τους. Είναι σημαντικό να οραματίζεσαι τη συνεργασία σου με ένα συγκεκριμένο σκηνοθέτη, αλλά οι νέοι ερμηνευτές μπορούν να είναι δημιουργοί, όχι πιόνια. Δεν είναι και δεν ήταν ποτέ αυτή η δουλειά τους, ακόμα και αν κάποιοι θα το ήθελαν και τους διευκόλυνε μέχρι σήμερα.
Αυτή η περίοδος της καραντίνας, της μη αφής, της μη ζωντανής επικοινωνίας, θα οδηγήσει πιστεύεις σε νέα ήθη για την «επαγγελματική» επαφή στο θέατρο και το σινεμά; Το έχει κάνει ήδη. Κατανοώ και σέβομαι τους δημιουργούς που λένε: «αν δεν μπορώ να το κάνω όπως το φαντάζομαι προτιμώ να μην το κάνω καθόλου». Θαυμάζω όμως περισσότερο αυτούς που δεν σταματούν. Που βρίσκουν τρόπους, λύσεις. Οι προβλέψεις των επιστημόνων για το μέλλον του κόσμου μας, ειδικά λόγω της καταστροφής του περιβάλλοντος, είναι δυσοίωνες. Μπορεί κάποια στιγμή να μην μπορούμε να μετακινούμαστε χωρίς να φοράμε μάσκες λόγω της μόλυνσης της ατμόσφαιρας – συμβαίνει ήδη σε κάποιες χώρες – ή να πρέπει να κινούμαστε με μπουκάλες οξυγόνου. Θα σταματήσουμε να δημιουργούμε;
Η Casablanca γυρίστηκε ενώ ίσχυε πλήρως ο κώδικας του Hays. H Casablanca, ένα από τα μεγαλύτερα ρομαντικά δράματα στην ιστορία του αγγλόφωνου κινηματογράφου. To Un Chant D’amour του Genet έχει τους πρωταγωνιστές του σε επαφή με ένα τοίχο ανάμεσά τους.
Ποιος ορίζει τι είναι ένα παθιασμένο φιλί; Πως απεικονίζεται; Αν η τέχνη δεν μας δείξει πως μπορούν να γίνουν όλα και αλλιώς, πρακτικά και ουσιαστικά, τότε δεν υπάρχει ελπίδα. Θα σταματήσουν οι ιστορίες να λέγονται, γιατί δεν θα λέγονται ή προετοιμάζονται όπως γινόταν χθες, όπως γινόταν συνήθως; Μήπως η τέχνη τότε ήταν ήδη σε μια ιδιότυπη καραντίνα πριν την καραντίνα;