«Υπάρχει ένας πόλεμος ιδεών που μαίνεται, υπάρχει επίσης πόλωση και έντονη ιδεολογικοποίηση, αντίδραση και μισαλλοδοξία. Αντί να κρατήσουμε απόσταση, αποφασίσαμε να μπούμε στην παλαίστρα», μας λέει ο Poka-Yio, ο ένας από τους δυο διευθυντές της Μπιενάλε της Αθήνας 2015-2017 με τίτλο «ΟΜΟΝΟΙΑ», που ξαναπήρε από χτες μπροστά ενεργοποιώντας ακόμη και χώρους στην περιοχή της Βαρβακείου.
Είναι ακόμα πρωί (σήμερα, 15 Απριλίου), βρισκόμαστε στο REX, και έχει αρχίσει να συρρέει ένας πολύ ενδιαφέρον πολυεθνικός κόσμος όλων των ηλικιών. Οι 35 διεθνείς θεωρητικοί, καλλιτέχνες, ακτιβιστές και πολιτιστικοί θεσμοί που έχουν προσκληθεί ειδικά για τη διοργάνωση, αλλά και Έλληνες curator, καλλιτέχνες, απλοί πολίτες , συζητούν προτού μπουν στη σκηνή. Σε λίγα λεπτά θα ξεκινήσει η Σύναψη 2, το νέο ραντεβού με στόχο τον «Επαναπροσδιορισμό των θεσμών- Από τη Σκοπιά του Νότου», με άλλα λόγια η δεύτερη φάση του διετούς προγράμματος της Αθηναϊκής Μπιενάλε. Το διεθνές συνέδριο θα τρέχει ως την Κυριακή, ενώ το πείραμα συγκατοίκησης που είχε ήδη ξεκινήσει στο Μπάγκειο, θα κρατήσει ως τις 24 του μήνα. Δεκαεννιά ομάδες θα συστεγαστούν στο κτήριο-έκπληξη της εξαθλιωμένης Ομόνοιας, που μπήκε δυναμικά στο προσκήνιο κι ενεργοποιείται πάλι με δράσεις, performances κ.ά (θα παιχτούν και παραστάσεις που είδαμε στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού στο φεστιβάλ για τον Εμφύλιο).
Σε ένα λοιπόν τέτοιο πεδίο αλληλεπιδραστικών αντιθετικών δυνάμεων, η Μπιενάλε παίζει μπάλα. Όπως προσθέτει ο Poka-Yio: «Ίσως ιδανικά θα ήταν να σιωπήσει κανείς και να κάνει το έργο του. Εμείς από τη δική μας θέση δεν μπορούμε να το κάνουμε. Αποφασίσαμε, λοιπόν, να μπούμε στην παλαίστρα. Να ανοίξει ο διάλογος. Χρειάζεται ενδοσκόπηση. Πρέπει να αναρωτηθούμε σοβαρά πού βρισκόμαστε. Δεν είναι στιγμή για να εκθέσουμε αλλά για να συσκεφτούμε και να τοποθετηθούμε».
Την αναγκαιότητα να «συνδεθούμε ως καλλιτεχνικός θεσμός με τα πολιτικά ζητήματα και τα κοινωνικά προτάγματα», θέτει ο Μασιμιλιάνο Μολόνια, ο διευθυντής προγράμματος της Μπιενάλε. «Η τέχνη όλες αυτές τις πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις τις αντανακλά», επιμένει. «Δεν αρκεί ένα μουσείο που οργανώνει εκθέσεις. Πρέπει να υπάρχει συνεχής διάλογος με τις κοινωνικές ομάδες». Στο σημείο αυτό υπογραμμίζει τις εθνικότητες κάποιων προσκεκλημένων από το Κίεβο ή το Λίβανο. Η πολιτική δεν μπορεί, ειδικά σήμερα, να απουσιάζει από την τέχνη, συνοψίζει.
Όταν η Μπιενάλε ξεκινούσε το Νοέμβριο του 2015 «ήμασταν σε αχαρτογράφητα νερά», λέει η έτερη διευθύντρια της Μπιενάλε, Ξένια Καλπακτσόγλου. Κατά τη διάρκεια των δυο χρόνων διάρκειάς του (θα ολοκληρωθεί το 2017) ο θεσμός «θα επαναπροσδιορίζεται διαρκώς. Λίγο πολύ η ιστορία της εξέλιξής του απηχεί την πορεία της χώρας. Είναι πολύ σημαντικό να προτείνουμε, να ακούσουμε κι άλλα μοντέλα και να περάσουμε σε νέα στάδια».
Ο παλιός μας γνώριμος, star curator και ιδρυτής (το 1999 μαζί με τον Jerome Sans) του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Palais de Tokyo στο Παρίσι Nicolas Βοurriaud καπνίζοντας το πουράκι του κοντά στα ταμεία του REX μας μίλησε για μια Ελλάδα που έμαθε πια να ζει με την κρίση, λειτουργώντας ως παράδειγμα. «Όταν δούλεψα στην Αθήνα το 2010-2011 η κρίση είχε παραλύσει τα πάντα. Σήμερα διαπιστώνω ότι οι Έλληνες μάθανε να ζουν με την κρίση και προτείνουν νέες ιδέες, λύσεις. Η τέχνη δεν χρειάζεται λεφτά. Η τέχνη συνδέεται με την κρίση γιατί είναι το φάρμακο. Η τέχνη ταρακουνάει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο».
Οι θεσμοί, ένα κομβικό ζήτημα που θέτει η Σύναψη 2, πώς πρέπει να συμπεριφέρονται σε καθεστώτα κρίσης; «Οι θεσμοί είναι πλέον δυο ειδών: εκείνοι που συνδέονται με το μεγάλο κεφάλαιο και αυτοί που είναι απογυμνωμένοι από το χρήμα και πρέπει να εφεύρουν τρόπους επιβίωσης. Είναι σαν ένα τρένο με Α-class και Β-class επιβάτες. Στην Ελλάδα αποδείξατε ότι συνηθίσατε χωρίς χρήμα. Καταφέρατε να βρείτε τελικά εναλλακτικούς τρόπους παραγωγής τέχνης».
Στη διοργάνωση θα μιλήσουν, μεταξύ άλλων, η Βρετανή Stephanie Bailey, αρχισυντάκτρια στο Ibraaz, ο επικεφαλής του Κέντρου Εικαστικών Ερευνών Κιέβου Vasyl Cherepanyn, ο Πακιστανός συντάκτης του Naked Punch Review, Qalandar Buk Memon. Συμμετέχουν η Αυτόνομη Ακαδημία, το Εθνικό Θέατρο, οι Ελληνικές καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες-Acts of involvement, οι Όχι Παίζουμε, η ομάδα Campus Novel, η Πρωτοβουλία Κατοίκων Μετς, η πλατφόρμα Perpetuum Mobile κ.ά.
