Νομίζω πως είναι μια υπέροχη επιλογή τίτλου το Human Requiem (Ανθρώπινο Ρέκβιεμ). Τον πήρα απευθείας από τον Μπραμς. Έκανα έρευνα για αυτόν και το έργο, που είναι γνωτό ως Γερμανικό Ρέκβιεμ. Ο Μπραμς έγραψε ένα γράμμα σε ένα φίλο του, όπου δήλωνε σαφέστατα ότι δεν είναι και πολύ ευτυχής με τον τίτλο Γερμανικό Ρέκβιεμ. Γιατί ονομάζεται έτσι; Επειδή το κείμενο που τραγουδιέται είναι στα γερμανικά, κι όχι στα λατινικά, όπως συμβαίνει με τα άλλα ρέκβιεμ, του Μότσαρτ, του Φωρέ και του Βέρντι, που ακολουθούν τη Λειτουργία. Νομίζω πως ο Μπραμς ως προτεστάντης επιλέγει προσεκτικά τις στιγμές από τη Βίβλο που του έδιναν παρηγοριά (Σ.Σ.: Χρησιμοποιεί τη λέξη στα ελληνικά). Σκεφτόταν λοιπόν ότι ο τίτλος θα έπρεπε να είναι Ανθρώπινο Ρέκβιεμ. Και το οικουμενικό μήνυμα του κομματιού, το οποίο περιλαμβάνει τους πάντες, μεταδίδεται καλύτερα με αυτό τον τίτλο που επέλεξα.
Απ’ όσο γνωρίζω, το συγκεκριμένο πρότζεκτ που σας φέρνει εδώ περιλαμβάνει και κάποια γυρίσματα στην Ελευσίνα. Ναι, είναι αλήθεια. Στην πραγματικότητα αυτό το πρότζεκτ αποτελείται από τρία μέρη. Το πρώτο φυσικά είναι η εμπειρία της ζωντανής συναυλίας, σε ενιαίο χώρο, τρισδιάστατη, που την ακούμε, τη βλέπουμε, είμαστε εκεί παρόντες, με τη χορωδία να αναπνέει τον ίδιο αέρα με εμάς, την ακούμε να τραγουδάει για μας. Σκεφτόμουν όμως πως θα μπορούσαμε να κάνουμε και κάτι που να φτάσει σε ακόμα περισσότερους ανθρώπους, να δημιουργήσουμε κάτι που θα μείνει. Αφού ηχογραφούμε τις συναυλίες και μπορούμε να τις αγοράσουμε σε cd και να τις ακούσουμε, σκεφτόμουν πως μπορούμε να καταγράψουμε ή να μεταφέρουμε τη συναυλία σε ένα άλλο μέσον. Η πρώτη μου παρόρμηση ήταν να κάνω μια ταινία. Πού να την κάνω όμως; Μια κινηματογράφηση της συναυλίας δεν μου ήταν αρκετή, οπότε έψαχνα πολύ καιρό για το καλύτερο μέρος που θα μπορούσα να βρω. Αυτό είναι η Ελευσίνα λοιπόν, όπου τελούνταν τα αρχαία Μυστήρια.
Ξέρετε, νομίζω πως το Πεπρωμένο με οδήγησε σε αυτό το μέρος, γιατί το έχω επισκεφτεί πολλές φορές και νομίζω πως είναι ιερός τόπος. Την αρχαία εποχή, οι άνθρωποι πήγαιναν εκεί κάθε χρόνο για μια τελετουργία,τα Ελευσίνια Μυστήρια, για να γιορτάσουν τη συνειδητοποίηση της θνητότητας και να μην μελαγχολούν γι’ αυτήν, αλλά να γιορτάζουν τη χαρά της ζωής. Έχουμε πολλά κείμενα και έρευνες πάνω στο θέμα, αλλά στην πραγματικότητα κανείς δεν ξέρει τι γινόταν, μόνο ότι είχε σχέση με τη θεά Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη, που κατέβαινε τους μισούς μήνες στον Άδη. Νομίζω πως αυτό που θέλουμε να κάνουμε είναι να δημιουργήσουμε έναν απόηχο αυτού που συνέβαινε την αρχαία εποχή με αυτό το σύγχρονο κομμάτι. Γιατί για μένα, συγκρινόμενος με την αρχαιότητα, ο Μπραμς, που το Ρέκβιεμ του δημιουργήθηκε πριν από περίπου 150 χρόνια, είναι λίγο έως πολύ σύγχρονος. Ειδικά με το πνεύμα που έχει γραφτεί το συγκεκριμένο κομμάτι, για τους ζώντες θνητούς του σήμερα.
Είναι ένα πείραμα. Θα κάνουμε μόνο δύο μέρες γυρίσματα, μόνο τόσο χρόνο έχουμε, αλλά θα καλέσουμε και τη χορωδία να επικεφτεί την τοποθεσία, και θα κάνουμε γυρίσματα δύο φορές επί τέσσερις ώρες και θα φτιάξουμε μια πιλοτική ταινία, η οποία θα με βοηθήσει να συγκεντρώσω τα κεφάλαια και να δουλέψουμε εκτενέστερα πάνω στο πρότζεκτ μελλοντικά. Συν-σκηνοθέτης μαζί με μένα θα είναι ο γιος του διάσημου σκηνοθέτη Μίκαελ Χάνεκε, που λέγεται Ντάβιντ Χάνεκε. Συνεργάζομαι μαζί του εδώ και χρονια πάνω σε αυτό το κόνσεπτ. πέρα από αυτό, δουλεύω πάνωσε μια εγκατάσταση για μουσείο. Μια εγκατάσταση που θα κρατάει 30 λεπτά και θα είναι μια πανοραμική λήψη 360 μοιρών. Θα το γυρίσω με μια κάμερα 360 μοιρών, πολύ καινούρια τεχνολογία, την ίδια που χρησιμοποιείται για virtual reality κι έχει συζητηθεί πολύ. Οι άνθρωποι θα έρχονται σε μια αίθουσα προβολής σε ένα μουσείο, όπου θα μπορούν να δουν τρία μέρη του Ρέκβιεμ, όχι ολόκληρο το κομμάτι, γυρισμένα στην Νέα Εθνική Πινακοθήκη του Βερολίνου, και θα μπορεί κανείς να μπει σε αυτή την αίθουσα και να ακούει και να βλέπει, σε αυτό τον κενό χώρο που θα τον περιβάλλει η πόλη του Βερολίνου. Αυτό είναι το τρίτο στοιχείο του Human Requiem, το οποίο θα είναι εγκατάσταση. Αληθινά εύχομαι να μπορέσω να φέρω αυτό το κομμάτι του χρόνου στην Αθήνα. Θα δούμε. Επεξεργάζομαι κάποιες ιδέες για να το φέρω σε μουσείο. Θα ολοκληρωθεί το καλοκαίρι.
Ο σκηνοθέτης της παράστασης, Jochen Sandig.
Ένα από τα πράγματα που μου κάνουν εντύπωση ανάμεσα στα πολλά που έχετε κάνει, είναι πως έχετε ιδρύσει πολλούς πολιτισμικούς οργανισμούς, και κατόπιν, αφού τους δώσατε ζωή, τους αφήσατε και δημιουργήσατε άλλους. Ξέρετε, έχω και δύο παιδιά, αληθινά παιδιά. Τα παιδιά μεγαλώνουν, ο γιος μου ενηλικιώθηκε, έινε δεκαοχτώ ετών, ενώ η κόρη μου είναι δεκατριών. Για μένα η ίδρυση ενός πολιτιστικού οργανισμού είναι κάπως συγκρίσιμη με το να κάνεις παιδιά. Ως ιδρυτής, έχεις μια λειτουργία όπως ο πατέρας των παιδιών. Ξεκινάς κάτι και το βοηθάς να αναπτυχθεί. Στο Radialsystem έμεινα περίπου δέκα χρόνια. Όμως στο Tacheles έμεινα πέντε χρόνια, ενώ στο Sophiensaele μόλις τέσσερα. Μου αρέσει πολύ να αναλαμβάνουν άλλοι μετά από μένα, γιατί νομίζω πως έτσι αποκτούν μια καινούρια ζωή. Αν ήταν να μείνω σε κάποιον οργανισμό την υπόλοιπη ζωή μου θα τον βαριόμουν κι εγώ ο ίδιος. Και νομίζω πως στην πραγματικότητα δεν είναι αυτή η δουλειά μου. Με οδηγεί το πάθος να ξεκινάω κάτι καινούριο. Για μένα το Human Requiem είναι και μια καινούρια εμπειρία. Μπόρεσα να το κάνω μόνο επειδή υπήρχαν άλλοι άνθρωποι που δούλευαν στους τομείς που δούλευα εγώ μέχρι πρόσφατα. Ήμουν διευθύνων σύμβουλος στο Radialsystem, έδωσα τη θέση μου στος γυναίκες του οργανισμού κι ανέλαβα το οικονομικό-διαχειριστικό κομμάτι, αλλά ένιωσα πως περεπε να αλλάξω κάτι. Εργαζόμουν ως διαχειριστής επί μεγάλο διάστημα, και τότε η Sasha Waltz, η γυναίκα μου, μού είπε: «Jochen, είσαι επίσης και καλλιτέχνης, ακολούθα μια καλλιτεχνική πρόκληση. Κάνε κάτι». Δεν είχα ξανακάνει κάτι τέτοιο, και πρέπει να πώ ότι ήμουν γεμάτος φόβο. Φοβόμουν περισσότερο να κάνω τη σκηνοθεσία του Human Requiem παρά να ιδρύσω ένα μεγάλο καλλιτεχνικό οργανισμό, γιατί ήμουν συνηθισμένος να το κάνω, και να παίρνω και μεγάλα οικονομικά ρίσκα για να ιδρύσω ένα τέτοιο οργανισμό. Το να στέκομαι όμως μπροστά σε εξήντα χορωδούς και να τους λέω τι έπρεπε να κάνουν, ήταν για μένα μεγαλύτερη πρόκληση από οτιδήποτε άλλο έχω κάνει ποτέ, για να είμαι ειλικρινής μαζί σας. Δεν είμαι γεννημένος σκηνοθέτης. Όμως με ωθούσε το πάθος μου για αυτή την παραγωγή, κι ελπίζω να κάνω κι άλλα κομμάτια και πρότζεκτ στο μέλλον.
Βλέποντας τον τρόπο που λειτουργείτε, νομίζω πως είστε σκηνοθέτης! Μιας και αναφέρατε τη Sasha Waltz, πόσο εύκολο ή πόσο δύσκολο είναι να συνεργάζεται κανείς καλλιτεχνικά με τον άνθρωπο με τον οποίο μοιράζεται επίσης τη ζωή του; Βρίσκουμε τρόπους, η Sasha κι εγώ. Είμαστε μαζί εδώ και 23 χρόνια, είναι ο έρωτας της ζωής μου, έχουμε δύο παιδιά, και δουλεύουμε μαζί. Κάποιες φορές είναι δύσκολο, συμφωνώ, αλλά καταφέρνουμε να έχουμε πολλά ανεξάρτητα πρότζεκτ. Παρόλο που το Human Requiem είναι δικό μου πρότζεκτ, η Sasha με υποστηρίζει, όπως κι εγώ την υποστηρίζω στα δικά της. Νομίζω πως αυτό είναι πολυ σημαντικό. Δεν υπάρχει κυριαρχία του ενός ή του άλλου. Πάντα νιώθω πολύ άνετα μαζί της, μου δίνει μεγάλη ανεξαρτησία, κι εγώ της δίνω πολλή ελευθερία, και είμαστε ένα αρκετά ενδιαφέρον πείραμα, το οποίο ποτέ δεν ξέραμε αν θα επιτύχει. Κατά κάποιο τρόπο όμως ακόμα κι η δουλειά μέσα στην ομάδα, την Sasha Waltz & Guests, έχει να κάνει πολύ με την αγάπη μας. Με κάνει πολύ ευτυχισμένο που μπορούμε και τη διατηρούμε.