Το 479 π.Χ. οι Έλληνες (Αθηναίοι και Σύμμαχοι) πετύχαν μια μικρότερης σπουδαιότητας νίκη (συγκριτικά με Μαραθώνα–Θερμοπύλες–Σαλαμίνα) στη μάχη της Μυκάλης της Ιωνίας (σημερινή Τουρκία απέναντι από τη Σάμο και τη μικρότερη θαλάσσια απόσταση). Ήταν κατά τη διάρκεια της β’ εκστρατείας των Περσών προς την Ελλάδα και το Αιγαίο, όπου οι Σάμιοι της εποχής συμπαρατάχθηκαν με τον στρατό των ελληνικών πόλεων-κρατών, αποτρέποντας την προέλαση (έστω και πρόσκαιρα) των Περσών. Οι Ελληνο-Περσικοί πόλεμοι, με νικηφόρα κατάληξη κατά καιρούς ή ηρωική αντίσταση σε άλλες περιπτώσεις από την ελληνική πλευρά, αναφέρονται πολύ συχνά από τους ιστορικούς του δυτικού κόσμου ως οι απαρχές του πολιτισμού του. Κι αυτό χάρη στην αποτροπή της «επέλασης των “βαρβάρων” της Ανατολής».
«Η μεγάλη ακμή της Σάμου τοποθετείται χρονικά στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. Μεγάλη ναυτική δύναμη, με εμπορικές σχέσεις με τη γειτονική Μικρά Ασία και τις Μεσογειακές χώρες. Οι Σάμιοι ίδρυσαν αποικίες στην ακτή της Ιωνίας, στη Θράκη και τη Δύση. Δείγμα ανάπτυξης τα χρόνια εκείνα είναι ο μεγάλος ναός της θεάς Ήρας. Η αρχαία Σάμος, το σημερινό Πυθαγόρειο, ήταν μια πόλη με έντονη παρουσία, αξιοζήλευτη οργάνωση και υψηλό επίπεδο πολιτισμού, μια πόλη αντάξια της ένταξής της στην ιωνική δωδεκάπολη, για να επαληθευθεί ο χαρακτηρισμός της από τον Ηρόδοτο «πρώτη πολίων πασέων ελληνίδων και βαρβάρων». [Απόσπασμα από odysseus.culture.gr]. Καρτ-ποστάλ του αρχαιολογικού χώρου του Ηραίου (GRE 401/Αφοί Ασημακόπουλοι), προσωπ. συλλογή.
Σήμερα, όχι ότι εκλείψει κάτι τέτοιο (κάνοντας ένα ευρύτερο σχήμα λόγου, βλέποντας μαζικές φυγές ανθρώπων, προερχόμενοι από τα εδάφη της άλλοτε αυτοκρατορίας της Ανατολής) – η Σάμος, συγκριτικά με τα άλλα νησιά απέναντι από τα παράλια της Μικράς Ασίας/ Ιωνίας, δέχεται μικρότερο αριθμό προσφύγων-μεταναστών. Μια τέτοιου τύπου «υποδοχή» ή «αναχαίτηση» εκ μέρους της Ευρώπης γίνεται σαφώς με πιο political correct τρόπους, χωρίς βέβαια να έχουν σταματήσει τα γνωστά «ξεσπάσματα» ακροδεξιών (ταυτόχρονα εν μέσω αγκαλιών από άλλες ομάδες ανθρώπων) ή, απαγορεύσεις εισόδου γεμάτες φλέγμα στην ευρύτερη Ευρώπη.
Οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών που αναζητούν νέο «ζωτικό χώρο» – λόγω πολέμων, εκτοπισμών ή φτώχειας, μοιάζουν με μια παγκόσμια «μπετονιέρα» που θα δημιουργήσει μελλοντικά ένα καινούριο χαρμάνι ανθρώπων. Δεν πολιτικολογώ–, προσπαθώ να εξηγήσω αυτό που φαίνεται να με ξεπερνάει κοιτώντας τα «νέα» από το λιμάνι της Μυτιλήνης με τους Σύρους, Αφγανούς, Ιρακινούς και άλλους πρόσφυγες. Αν φαντάζει παράξενη τέτοια εισαγωγή για την δραστηριότητα ενός Ιδρύματος, είναι που το δίλημμα για το ρόλο της Σύγχρονης Τέχνης ζητάει μέσα μου επιτακτικά να απαντηθεί – ή, να μη μετεωρίζεται τόσο αμφίθυμα, να μη «βαραίνει» και να μπορέσει να γίνει πράξη ή πρακτική «συγκίνησης». Λέξη–ανάθεμα, απούσα από ένα «γλιτσερό» μελοδραματικό λεξιλόγιο που κατακλύζει μεταξύ άλλων ποικίλα timelines. Γιατί η Τέχνη (σπανίως) το ελάχιστο αλλά λυτρωτικό που μπορεί να προσφέρει είναι να φανεί αν μη τι άλλο κάπως παρηγορητική, σε τελευταία ανάλυση να μας κάνει να «εξελιχθούμε» και πολιτισμικά.
Το κοντινότερο πέρασμα μεταξύ Σάμου–Toυρκίας. Σχέδιο από το προσωπικό Moleskine.
Το Πυθαγόρειο της Σάμου (παλιά ονομασία Τηγάνι), η αρχαία πόλη της Σάμου με το θαύμα μηχανικής, το Ευπαλίνειο Όρυγμα υδροδότησης της πόλης κατά την αρχαιότητα και το Ηραίο πολύ κοντά, τον Πύργο Λυκούργου Λογοθέτη (καθοριστική μορφή του νησιού επί Οθωμανικής κυριαρχίας και του Σαμιακού Αγώνα) στον μικρό λόφο προς τα βόρεια, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για καινούργια «συμπόρευση» με τη σύγχρονη τέχνη. Με μουσική αρχικά και εικαστικά στη συνέχεια, το Ίδρυμα Σβαρτζ, αφοσιώθηκε από το ακριτικό αυτό νησί να καταστεί από «μεταίχμιο», γεωγραφικό και πολιτισμικό «κέντρο». Κέντρο διαλόγου, συμπόρευσης, ανταλλαγής, προβληματικής, συγκίνησης για την Ευρώπη, για την Μεσόγειο, για τον κόσμο.
Το στενό της Μυκάλης, Τουρκία–Σάμος (ο «επταστάδιος» πορθμός, 1500μ.). Διακρίνεται η κορυφή του όρους Μυκάλη. Καρτ-ποστάλ (αρ. 90/D. Davaris), προσωπ. συλλογή.
Οι ίδιοι οι δημιουργοί του Ιδρύματος, ο Γερμανός Κούρτ και η Ελληνίδα Χιόνα αποτελούν ζωντανό παράδειγμα αλληλοσυμπλήρωσης, αλληλοκατανόησης. Στην ιστοσελίδα του Ιδρύματος γίνεται σαφές πως «μέσω των προγραμμάτων του, το Ίδρυμα επιθυμεί να ενθαρρύνει και να στηρίξει τον διαπολιτισμικό διάλογο μεταξύ ανθρώπων, οι οποίοι δραστηριοποιούνται ενεργά στη δημιουργία μιας νέας Ευρώπης. Θέτοντας ερωτήματα και προβληματισμούς αλλά και εγείροντας συζητήσεις και αναλύσεις, δίνεται η δυνατότητα για νέα πεδία διαλόγου αναφορικά με τη μελλοντική συνύπαρξη των εθνών.»
Το κτίριο του πρώην ξενοδοχείου Πυθαγόρας μεταμορφωμένο (μετά από πολύ αγώνα) σε Art Space Pythagorion από το Schwarz Foundation.
Φέτος ήταν η έβδομη χρονιά των Μουσικών Συναντήσεων του Samos Young Artist Festival (7–13.8.2015) στο Αρχαίο θέατρο Πυθαγορείου που με αυτές πρωτοξεκίνησε τις δραστηριότητές του το Ίδρυμα και η τέταρτη για το Art Space στο λιμάνι του Πυθαγορείου.
Φιλοξενούμενη η Aleksandra Domanović (γενν. στο Σπλιτ, Κροατία) με τον ευρηματικό τίτλο Hotel Marina Lučica (Μαρίνα Λούτσισα), ένα ξενοδοχείο γυμνιστών σε θέρετρο της Κροατίας (το καλοκαίρι του 1990 η Αλεξάνδρα, λίγο πριν ξεσπάσουν οι ταραχές βρισκόταν εκεί) που κατά τη διάρκεια του εμφυλίου στη Γιουγκοσλαβία μετατράπηκε σε στρατώνα για να εγκαταλειφθεί από τους κατοπινούς «επενδυτές» να ρημάζει μέχρι τις μέρες μας. Το «κέλυφος» έτσι του Hotel Pythagoras/Art Space λειτουργεί ιδανικά για να δώσει η καλλιτέχνιδα μια νέα ερμηνεία στην έννοια «Ξενοδοχείο».
* * *
Λουόμενοι τουρίστες στον παράπλευρο χώρο της εισόδου του Art Space.
Περιμένοντας την εναρκτήρια ομιλία στο εσωτερικό στο Art Space Pythagorion. Τα φυτά και οι γλάστρες στο lobby αποτελούν μέρος της εγκατάστασης και περισυνέλεξε η καλλιτέχνιδα από γειτονικά σπίτια και μαγαζιά στο λιμάνι του Πυθαγορείου.
Από το καλωσόρισμα στο Art Space Pythagorion. Αριστερά η φετινή επιμελήτρια Andrea Lukas (Μόναχο) και δεξιά ο υπεύθυνος Συντονιστής των Επιμελητών Υποτρόφων, Γιάννης Αρβανίτης.
Μια σημαντική πτυχή (και ιδιαιτερότητα) του Ιδρύματος που προσπαθεί να πετύχει την ανάμειξη νέων ανθρώπων για μια νέα κουλτούρα, είναι το ετήσιο πρόγραμμα Υποτρόφων Επιμελητών (Curatorial Fellowship). Το πρόγραμμα «τρέχει» παράλληλα με την έκθεση και τις δράσεις (panel discussion διεθνούς εμβέλειας και θεωρητικά εργαστήρια). Απευθύνεται σε ανερχόμενους curators και θεωρητικούς απ’ όλο τον κόσμο. Στον εκθεσιακό χώρο, ένα μέρος διατήρησε τη ξενοδοχειακή του φυσιογνωμία προκειμένου να λειτουργήσει ως residency για τους νέους επιμελητές, οι οποίοι εμπλέκονται ενεργά στην διοργάνωση και θέλουν να αποκτήσουν ανάλογη «τεχνογνωσία» για παραγωγή εκθέσεων. Ένα ιδανικό Art Campus που, για όσους και όσες ενδιαφέρονται για την «είσοδο» ή τη γνωριμία τους με τη διεθνή καλλιτεχνική σκηνή, μοιάζει με μια ταχύρρυθμη αξέχαστη εμπειρία. Φέτος, με τον Γιάννη Αρβανίτη (Παν/μιο Θεσσαλίας, Αρχιτεκτονική Βόλου) υπεύθυνο Συντονιστή–, εννέα «φρέσκα» πρόσωπα από Ελλάδα, Πολωνία, ΗΠΑ, Βερολίνο, Λονδίνο δημιούργησαν μια πολύ οικεία ατμόσφαιρα κάνοντας την εμπλοκή του κοινού ουσιαστικότερη.
Aleksandra Domanović, φωτό από βιντεοπροβολή.
Επιμελήτρια του προγράμματος Curatorial Fellowship από τα δωμάτια/ξενώνες του Art Space προς το λόμπι. Χαρακτηριστική η στάση του σώματος της, ενδεικτικό της «προσέγγισης» και της σοβαρότητας που αντιμετωπίζουν αυτά τα «παιδιά» το ρόλο τους.
Προσέλευση του art crowd στο lobby.
Aleksandra Domanović, φωτό από βιντεοπροβολή του Turbo Sculpture. Μετά τη ανεξαρτησία των Δημοκρατιών που απαρτίζαν την Ομόσπονδη Γιουγκοσλαβία, αγάλματα ποπ είδωλων ή «εθνικών» συμβόλων (βλ. πλατεία Σκοπίων), αντικατέστησαν τα μνημεία του Σοσιαλισμού. Εδώ, ο Bruce Lee (Mostar, 2005).
Αριστερά: ο προαύλιος χώρος του Art Space Pythagorion με τον τίτλο της έκθεσης Hotel Marina Lučica που μετατράπηκε σε φωτεινή επιγραφή υπενθυμίζοντας έτσι και την πρότερη χρήση του εκθεσιακού χώρου ως ξενοδοχείο Πυθαγόρας. Επίσης διακρίνεται το έργο της καλλιτέχνιδος με τα «νταμάκια» του σκάκιου σε ανθρώπινη κλίμακα, υπομνηματίζοντας την τακτική φυχαγωγίας σε υπαίθριους χώρους της πατρίδος της – (στα δικά μας σκεφτείτε το Φάληρο). Δεξιά, η Χιόνα Ξανθοπούλου-Schwarz, το βράδυ των εγκαινίων.
Aleksandra Domanović, φωτό από βιντεοπροβολή. Πόλεις της κάποτε ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, σήμερα πόλεις τριών χωρών. Novi Sad – Beo[grad], Σερβία. Banja Luka – Tuzla – Sarajevo, Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Split, Κροατία.
Οι εμφύλιες συγκρούσεις της Γιουγκοσλαβίας [1991–1996] έδειξαν με το πιο συγκλονιστικό τρόπο το «δηλητήριο» που όταν ρέει στις φλέβες των ανθρώπων τους κάνει αγνώριστους: Εθνικισμός. Αρκεί το μίσος για τον Άλλον από μόνο του να οδηγήσει σε διάλυση; Ο Τίτο, είχε δημιουργήσει μια νέα ταυτότητα των σλαβόφωνων λαών των δυτικών Βαλκανίων παρ’ όλες τις επιμέρους διαφορές (γλωσσικές, θρησκευτικές) και το μικρό θαύμα των «Πλάβι» φαίνεται να λειτούργησε για περίπου 40 χρόνια [1949–1989], σχεδόν δυο γενιές. Διαβάζουμε από τον κατάλογο: Η έκθεση αναφέρεται στο συνεχιζόμενο δίλημμα της διαμόρφωσης εθνικής και προσωπικής ταυτότητας μέσω του πολιτιστικού λόγου και εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο ο λόγος αυτός γίνεται κοινός (και όχι κοινότοπος θα προσέθετα).
Γενική άποψη του Πυθαγορείου πριν το χτίσιμο του ξενοδοχείου στην δενδρόφυτη αρχή της προκυμαίας. Τα σύννεφα έιναι πρόσθετα, μια πάγια προ-photoshop πρακτική για να τονισθεί το «εξωτικό» στοιχείο (εν προκειμένω «τροπικό»). Καρτ-ποστάλ (αρ. 32/D. Davaris), προσωπ. συλλογή.
Από τη δεκαετία του ’60 είχε ξεκινήσει η αναβάθμισητου τουριστικού προϊόντος της Ελλάδος. Ξενοδοχιακές μονάδες, μικρές ή και μεγαλύτερες χτιζόταν σε ειδυλλιακές τοποθεσίες και κεντρικά σημεία πόλεων και θέρετρα. Κάτι ανάλογο συντελείται και στο μικρό Πυθαγόρειο. Τέτοιες «επεμβάσεις» άλλαζαν οριστικά τον «χάρτη», αλλά μετά από έναν κύκλο 30-40 χρόνων, ή μαράζοναν και ξέπεφταν και εγκαταλείποταν στην τύχη τους δημιουργώντας στην άλλοτε δεσπόζουσα θέση τους, μια εστία αποκρουστική. Καρτ-ποστάλ (αρ. 115/Photo Tenis Samos), προσωπ. συλλογή.
Στο κέντρο της φωτογραφίας το κτήριο του Ξενοδοχείου Πυθαγόρας που έχει μετατραπεί στο Art Space Pythagorion. Στο βάθος ο αεροδιάδρομος του «Αρίσταρχος» και στα αριστερά του, αμυδρά ο αρχαιολογικός χώρος του Ηραίου.
Μέχρι 10.10.2015, περισσότερα: SCHWARZ FOUNDATION