Στη μουσική υπάρχουν άνθρωποι που μαθαίνουν να παίζουν ένα όργανο σε ικανοποιητικό βαθμό ώστε να τους εξασφαλίσει μια θέση σε ορχήστρα, ή μια δουλειά δασκάλου μουσικής. Υπάρχουν άλλοι που θέλουν να πάνε πιο μακριά, να γίνουν οι καλύτεροι σε αυτό που κάνουν, και ακολουθούν καριέρα σολίστα. Κι υπάρχουν ελάχιστοι που όχι μόνο γίνονται κορυφαίοι εκτελεστές, αλλά εξερευνούν τα ίδια τα όρια της φύσης του οργάνου που παίζουν, ανοίγοντας νέους δρόμους που κανείς δεν είχε διανοηθεί πριν από αυτούς.
Μια τέτοια μοναδική περίπτωση είναι η Frances – Marie Uitti, που θα χαρούμε και στην Αθήνα αυτή την Πέμπτη: πρώτη εκείνη δοκίμασε να παίξει τσέλο με δύο δοξάρια, εξέλιξε όχι μόνο τους τρόπους παιξίματος, αλλά και το ίδιο το όργανο, έκανε σχετικές εφευρέσεις, αλλά , που συνέθεσαν έργα ειδικά για εκείνη. Και μίλησε στην Popaganda για όλα αυτά…
Νιώθατε πάντα πως το τσέλο, το όργανό σας, είχε περιορισμούς που θέλατε να ξεπεράσετε; Στην πραγματικότητα όχι. Παίζοντας με ένα δοξάρι, παράγεται ένα ουράνιο τόξο από ήχους και χρωματισμούς, λόγω των μακριών χορδών του τσέλου. Τα δύο δοξάρια είναι ενίσχυση, όχι αντικατάσταση. Νομίζω πως εξερευνούσα, κι ακόμα εξερευνώ, τις μυριάδες δυνατότητες που είναι εγγενείς στο όργανο. Αν ήθελα να πάω πέρα από το τσέλο, θα συνέθετα για περισσότερα έγχορδα, ή για ορχήστρα, πράγμα που έχω κάνει.
Έχετε επίσης εφεύρει όργανα, δοξάρια, αντηχεία κλπ. Θα θέλατε να μας μιλήσετε λίγο για τις εφευρέσεις σας, και το τι σας οδήγησε σε αυτές; Έχω σχεδιάσει ένα εξάχορδο ηλεκτρικό τσέλο το οποίο κατασκεύασε ο λαουτίστας από το Σηάτλ Eric Jensen. Επιθυμούσα να ενσωματώσω αφαιρούμενα electronics που θα μπορούσαν να αναβαθμίζονται με τις διαρκείς εξελίξεις στην τεχνολογία. Μετά από αυτό σχεδίασα ένα τσέλο με αισθητήρα, που δεν έχει δικό του ήχο. Καθώς έχω ένα ωραίο ξύλινο τσέλο, και εκτός από αυτό ένα αλουμινένιο τσέλο και το εξάχορδο ηλεκτρικό, σκέφτηκα να σχεδιάσω και να κατασκευάσω ένα χωρίς ήχο. Απλώς ως «πυροκροτητή» για να κατευθύνει τα electronics. Θα κάνω πρεμιέρα με αυτό το Μάρτιο στη Νέα Υόρκη, και τώρα συνθέτω γι αυτό, ενσωματώνοντας παραδοσιακά μουσικά θέματα του Μπουτάν, καθώς κι έναν σημαντικό τραγουδιστή από την ίδια χώρα.
Έχετε επίσης μια μακρά καριέρα στη διδασκαλία. Ποιο θεωρείτε πως είναι το πι ο σημαντικό που μπορεί να διδάξει ένας δάσκαλος μουσικής στους μαθητές του; Το να βρει και να αναπτύξει κανείς τη δική του φωνή, είναι το πιο σημαντικό για την καλλιτεχνική του εξέλιξη και την προσωπική του ικανοποίηση. Οι μαθητές μπορεί να σπαταλήσουν χρόνια μιμούμενοι άλλους, όμως οι δικές τους αυθεντικές διαφορές μπορούν να δημιουργήσουν μουσική που είναι πιο ενδιαφέρουσα. Χρειάζεται όμως πράγματι θάρρος για να ξεφύγει από την πεπατημένη.
Gareth Davis & Frances-Marie Uitti. Το πρωτοποριακό ντουέτο εμφανίζεται στη Στέγη την Πέμπτη 11 Ιανουαρίου
Ένας από τους συνθέτες με τους οποίους συνεργαστήκατε στενά είναι ο Ιάννης Ξενάκης. Πώς ήταν να δουλεύει κανείς μαζί του, ποια ήταν η μέθοδος εργασίας του; Σε διαφορετικές περιστάσεις, μέσα σε μια περίοδο αρκετών ετών, είχα την ευκαιρία να δουλέψω με τον Ιάννη Ξενάκη στα δύο αριστουργήματά του για σόλο τσέλο, Nomos Alpha και Kottos. Ήταν ιδιοφυής και είχε πολύ ξεκάθαρες ιδέες για το πώς θα έπρεπε να παίζεται η μουσική του. Δεν μοιάζει με καμία άλλη∙ απομειώνει τη γλώσσα μέχρι τα στοιχειώδη – την απογυμνώνει μέχρι το μόκαλο χωρίς συμβιβασμούς προς τον ακροατή. Απλώς Υπέροχος! Ο ηχητικός κόσμος του Ξενάκη είναι αμέσως αναγνωρίσιμος μέσω της γυμνής και ωμής του ενέργειας. Ξεκινώντας από τον εξευγενισμένο πλούσιο ήχο που σχετίζεται με το τσέλο, αποκαλύπτει μια αυστηρή φωνή απογυμνωμένη από κάθε διακόσμηση. Τραχείς κάθετες δοξαριές, ακραία μουσικά διαστήματα, ακριβείς μικροτονικές σημειώσεις και διπλά glissandi διαφορετικών ταχυτήτων, δημιουργούν μια ριζικά καινούρια μουσική – σε εντελώς πρωτότυπα πλαίσια. Γενικά, η χρήση τετάρτων του τόνου χρησιμοποιείται ουσιαστικά αντί για διακοσμητικά∙ είναι αναπόσπαστα από την τονικότητα, επαναλαμβάνονται και πλέκονται μέσα στον πυρήνα της γλώσσας.
Τρία ακόμη ονόματα που για μας είναι μυθικά, αλλά για σας υπήρξαν συνεργάτες: John Cage, Giacinto Scelsi, György Kurtág. Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας μια ιστορία για τον καθένα από αυτούς; Θεωρώ τον εαυτό μου τον πλέον τυχερό ανάμεσα στους ζωντανούς που έχω δουλέψει με τόσο πολλούς μεγάλους δασκάλους! Ο John Cage ήταν ένας μοναδικά δημιουργικός άνθρωπος, που η τέχνη του περιλαμβάνει πολλές μορφές: μουσική, σχέδιο, χαρακτική, θέατρο, πρόζα και ποίηση. Εγώ έδωσα την παγκόσμια πρεμιέρα των Etudes Boreales for his partner για τα 90στά γενέθλια του συντρόφου του, Merce Cunningham, στη Νέα Υόρκη. Αργότερα τις ηχογραφήσαμε στη δισκογραφική εταιρία Mode, κι ακόμα μια φορά στην Etcetera. Αργότερα συνεργάστηκα και σε κάποια από τα φωνητικά του έργα: το Lecture on Nothing, και το 45 minutes for a Speaker για την εταιρία Hat Hut. Ήταν ένας υπέροχα ευγενικός άνθρωπος, πολύ γενναιόδωρος με όλους, και πάρα πολύ επηρεασμένος από το Ζεν στην καθημερινή του ζωή.
Ο Giacinto Scelsi, παρόλο που ήταν ένας πνευματικός ερευνητής, ήταν εντελώς διαφορετικός χαρακτήρας: έντονος, ανυπόμονος και πειραχτήρι. Δούλεψα μαζί του για πάνω από 10 χρόνια, για την Trilogia, το τεράστιο έργο του για σόλο τσέλο, που διαρκεί 50 λεπτά. Το ηχογραφήσαμε δύο φορές, κι ύστερα ηχογράφησα το τελευταίο του έργο για την ECM πριν από μερικά χρόνια. Επίσης έκανα μεταγραφές από τις ηχογραφήσεις των αυτοσχεδιασμών του, για τσέλο, κοντραμπάσο και τσέλο, βιόλα και άλλα όργανα.
Ο Georgy Kurtag ήρθε σε μια πρόβα του Diario Polacco του Nono στη Biennale της Βενετίας, το οποίο περιέχει σε όλη του τη διάρκεια παίξιμο με δύο δοξάρια. Με πλησίασε στο διάλειμμα και μου είπε πως θα ήθελε να ακούσει περισσότερα. Του έκανα λοιπόν μια μικρή επίδειξη και ύστερα του υποσχέθηκα να του στείλω κάποιους από τους δικούς μου αυτοσχεδιασμούς. Έξι μήνες πέρασαν χωρίς να έχω νέα του, κι ήμουν σίγουρη πως δεν του άρεσαν αυτά που του είχα στείλει. Όμως ως εκ θαύματος ήρθε ένα δέμα με το ταχυδρομείο, με το πλήρως ενορχηστρωμένο Message to Frances-Marie. Δουλέψαμε τότε με ένταση πάνω σε αυτό στην Ουγγαρία και μετά στη Γερμανία, και αργότερα το ηχογραφήσαμε για την εταιρία WDR σε δύο εκδοχές: για σόλο τσέλο με 2 δοξάρια, και για 2 τσέλα, 2 βιολιά και τσελέστα με το Κουαρτέτο Arditti . σε μια άλλη επίσκεψη στο σπίτι του στην εξοχή, εξαφανίστηκε όσο εγώ κουβέντιαζα με τη γυναίκα του τη Marta,για να ξαναεμφανιστεί μια ώρα αργότερα με το δικό του Φόρο Τιμής στον John Cage, επίσης για τσέλο με 2 δοξάρια.
Η σκέψη του να παίξει κανείς με δύο δοξάρια αντί για ένα ακούγεται πολύ απλή, κι όμως κανείς δεν το έκανε πριν από σας. Πώς συνέβη αυτό; Προέκυψε απο την εξάσκηση σε ολόκληρη τη ζωή μου πάνω στο σόλο αυτοσχεδιασμό, όταν ένοιωσε μια αυξανόμενη μουσική ανάγκη για συνεχή αρμονία. Λόγω της καμπύλης γέφυρας, μπορούμε να κρατήσουμε μόνο 2 χορδές συγχρόνως, και στην καλύτερη περίπτωση 3 για πολύ μικρό διάστημα. (Υπάρχει ένα κόλπο όπου μπορεί κανείς να κρατήσει μια μεσαία χορδή και να χρησιμοποιήσει το δοξάρι προς την ταστιέρα, όμως αυτό έχει πολύ περιορισμένες δυνατότητες). Έκανα παραγγελία για ένα πολύ καμπυλωμένο δοξάρι σε έναν κατασκευαστή δοξαριών, που μπορούσε να φτάσει και τις τέσσερις χορδές, όμως τότε παρατήρησα πως για να φτάσει τις εξωτερικές χορδές, οι εσωτερικές απαιτούσαν μεγαλύτερη πίεση, οπότε ακούγονταν δυνατότερα. Επιθυμούσα επίσης να μπορώ να παίζω μη γειτονικές χορδές. Τελικά αποδείχτηκε πως ήταν υπερβολικά περιορισμένων δυνατοτήτων για τη μουσική γλώσσα που χρειαζόμουν. Πίσω στο σχεδιαστήριο λοιπόν! Μου γεννήθηκε η ιδέα να παίζω με δύο δοξάρια, ένα πάνω από τις χορδές κι ένα κάτω. Με τα δύο δοξάρια μπορούσα να παίζω 4, 3, 2 ή 1 χορδή τη φορά, να χρωματίζω τις χορδές ανεξάρτητα, να εκφράζω τις δυναμικές, ακόμα και να τις αρθρώνω διαφορετικά.
Θα μας πείτε και τι θα παίξετε για μας εδώ στην Αθήνα μαζί με τον Gareth Davis; Θα παίξουμε έργα των μεγάλων ιταλών συνθετών Salvatore Sciarrino και Giacinto Scelsi, συνδεδεμένα με αυτοσχεδιασμούς βασισμένους σε αυτές τις συνθέσεις τους. Θα συνεχίζουμε μετά την τελευταία νότα, εκτός της σελίδας. Είχα το προνόμιο να συνεργαστώ και με τους δύο αυτούς συνθέτες, και να παίξω για πρώτη φορά έργα και των δύο. Η γλώσσα του Sciarrino είναι αστραφτερή, καθαρή, κι εξαιρετικά δομημένη, ενώ αυτή του Scelsi αργότερα έγινε αυτοσχεδιαζόμενη. Όμως σε αυτό το πρόγραμμα θα παίξουμε το πιο πρώιμο έργο του Scelsi Τρεις Λατινικές Προσευχές, που είναι επηρεασμένες από το Γρηγοριανό Μέλος.