M, όπως Motivation (κίνητρο), όπως Movement (κίνηση). Power, όπως «δύναμη». Το M-Power είναι ένα φεστιβάλ από καλλιτέχνες, με και χωρίς αναπηρία, που δραστηριοποιούνται στο ευρύτερο πεδίο του σύγχρονου χορού, της περφόρμανς και της κίνησης και οι οποίοι δίνουν τον ιδανικό ορισμό στην έννοια της ενδυνάμωσης. Ένα αεικίνητο φεστιβάλ, που καθιστά σαφές ότι οι έννοιες της αναπηρίας και της στατικότητας δεν σχετίζονται.
Φέτος, μας καλεί στη Στέγη για να δούμε και να ακούσουμε μέσα σε ένα πυκνό τετραήμερο, από τις 26 έως και τις 29 Απριλίου, λόγους και έργα ρηξικέλευθα σε επίπεδο αισθητικής και ηθικής, με καυστικό χιούμορ και δυναμικές ερμηνείες. Παραστάσεις για τη ρωγμή και την ευθραυστότητα, όπως το “Ephemeral Body” από τη Βαλασία Συμεωνίδου, χορεύτρια και χορογράφο από τη Θεσσαλονίκη, για την απόλαυση της ζωής και την αποδοχή του εαυτού και των άλλων, όπως το “Solar” από την ελληνική ομάδα «Εν Δυνάμει», για τη φροντίδα, την οικειότητα και την ανθεκτικότητα, όπως το βαριετέ Dan Daw Creative Projects presents “The Dan Daw Show” από τον εγκατεστημένο στη Βρετανία Αυστραλό Dan Daw.
Λίγο πριν απολαύσουμε επί σκηνής όσα οι συμμετέχουσες και οι συμμετέχοντες του M-Power έχουν ετοιμάσει, η Βαλασία Συμεωνίδου με το “Ephemeral Body” και η Βιτόρια Κωτσάλου από τους «Εν Δυνάμει» με το “Solar”, μιλούν στην Popaganda για την επιθυμία τους να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε διαιρετικά, και να ανακαλύψουμε χώρους που φέρνουν κοντά φαινομενικά διαφορετικά πράγματα.
Η Βαλασία Συμεωνίδου. Φωτογραφία: Ανδρέας Σιμόπουλος
Το “Ephemeral Body” είναι μια αυτοβιογραφική χορευτική περφόρμανς που σκιαγραφεί το ταξίδι αποθεραπείας και την αναζήτηση της σωματικής ταυτότητας της ερμηνεύτριας, Βαλασίας Συμεωνίδου, η οποία, ως χορεύτρια και χορογράφος, βιώνει πλέον κινητική αναπηρία:
Πώς ήρθε στη ζωή σου ο χορός και πώς έχει διαμορφώσει την καθημερινότητά σου η ενασχόληση με την τέχνη, ως άτομο που βιώνει τις επιπτώσεις της αναπηρίας και συγκεκριμένα της ημιπληγίας;
Ο χορός στη ζωή μου ήρθε ως επιθυμία. Αφότου πήρα το πτυχίο μου ως Μηχανολόγος-Μηχανικός, και τελειώνοντας αυτές τις επιστημονικές σπουδές, αποφάσισα να ακολουθήσω το όνειρό μου και την επιθυμία μου σπουδάζοντας χορό. Έτσι βρέθηκα στην Κρατική Σχολή Χορού, με στόχο να ασχοληθώ με αυτή την τέχνη επαγγελματικά και χορογραφικά. Να πω αρχικά για τους ανθρώπους που δεν γνωρίζουν τι σημαίνει ημιπληγία, πως αυτή υφίσταται όταν η μία πλευρά του σώματος είναι παράλυτη. Στην περίπτωσή μου η δεξιά πλευρά είναι η κινητική μου πλευρά, ενώ η αριστερή πλευρά είναι εντελώς παράλυτη.
Η αναπηρία μου είναι επίκτητη και η αλήθεια είναι πως αν ήταν από τη γέννησή μου δεν θα μπορούσα να είχα σπουδάσει χώρο, καθώς τα άτομα με αναπηρία δεν γινόμαστε αποδεκτά σε σχολές χορού – και πόσο μάλλον στην Κρατική. Πρόκειται για μια μεγάλη ανισότητα, τόσο για τα άτομα με αναπηρία όσο και για την ίδια την τέχνη του χορού. Πιστεύω πως οποιοσδήποτε τομέας ασχολείται με το σώμα δεν μπορεί να παραβλέπει την ποικιλομορφία του σώματος, και μόνο αν αυτή ενσωματώνεται ουσιαστικά θα μπορέσει η μία να εξελίξει την άλλη, η τέχνη δηλαδή την αναπηρία και αντιστρόφως. Έτσι λοιπόν, ο χορός με έχει βοηθήσει στην καθημερινότητά μου και πιστεύω πως αν δεν ήμουν χορεύτρια, δεν θα είχα καταφέρει εύκολα ούτε να περπατάω ούτε να αυτοεξυπηρετούμαι.
Το “Ephemeral Body” είναι μία αυτοβιογραφική performance. Αυτή η επιλογή σου να θέσεις τον εαυτό σου στο επίκεντρο της δημιουργίας, μοιάζει αρκετά καθαρτική, σαν μία μορφή ψυχοθεραπείας. Με ποιες θεματικές καταπιάνεται η performance σου και πώς βιώνεις την απόφαση να της προσδώσεις αυτοβιογραφικό χαρακτήρα;
Οι θεματικές με τις οποίες καταπιανομαι είναι κυρίως η σύζευξη διαφορετικών πραγμάτων, αντίθετων εννοιών, όπως είναι η κίνηση και η ακινησία, το έμψυχο και το άψυχο (το αντικείμενο δηλαδή και εγώ), όπως είναι το παρελθόν και το παρόν αναφορικά με την αναπηρία μου. Το μισό μου σώμα έχει χορευτικές εμπειρίες από το παρελθόν και το άλλο έχει την εμπειρία της παράλυσης και της αναπηρίας, που συνθέτουν το παρόν. Επίσης, ασχολούμαι με τη συμμετρία και την ασυμμετρία, την τάξη και την αταξία. Έχουμε συνηθίσει να προσδιορίζουμε την ομορφιά με συμμετρικούς όρους. Οι αναλογίες έχουμε μάθει πως «πρέπει» να είναι τέλειες και συμμετρικές, ενώ εγώ ανακάλυψα πρόσφατα με τη νέα αυτή εμπειρία της αναπηρίας, πως ακόμη και τα ατελή πράγματα έχουν κι αυτά μια ιδιαίτερη ομορφιά την οποία απλώς δεν έχουμε εντάξει στη ζωή μας και στη σκέψη μας.
Χρησιμοποιώντας την έννοια της πτύχωσης ως μεταφορά για τη σωματική αλλαγή, ξεδιπλώνεις επί σκηνής δικές σου πτυχές και εμπειρίες της αναπηρίας μέσα από τη σχέση σου με ένα πτυχωτό αντικείμενο. Ποιο είναι αυτό το αντικείμενο και ποια η σημασία της τεχνικής της πτύχωσης για ‘σένα;
Το σκηνικό αντικείμενο είναι μια χάρτινη αρχιτεκτονική κατασκευή, η οποία δημιουργείται εξ ολοκλήρου μέσα από την τεχνική της πτύχωσης, τη δίπλωση δηλαδή του χαρτιού. Το αντικείμενο αυτό το φτιάχνει μια ομάδα αρχιτεκτόνων στον Καναδά κι εγώ έτυχε την περίοδο που βρισκόμουν στην Ελλάδα και ήμουν ενεργή χορευτικά, να το βρω εντελώς τυχαία σε έναν χώρο πεταμένο και εντελώς ακίνητο. Άρχισα λοιπόν να πειραματίζομαι μαζί του χορευτικά και να το χρησιμοποιώ σαν παρτενέρ μου. Συμβολίζει τις τελευταίες κινητικές μνήμες που έχω, λίγο πριν έρθει η αναπηρία στη ζωή μου. Φέρει τις δικές μου σωματικές μνήμες από τη χορευτική μου περίοδο, όταν και άρχισα να ερευνω την υλικότητα του χαρτιού, το οποίο είναι εύθραυστο όπως ακριβώς είναι και το σώμα. Σε σχέση με το σώμα μου, η πτύχωση του χαρτιού συνδέεται με τις δύο μου πλευρές και υποδηλώνει τη σωματική μεταβολή, καθώς όταν διπλώνει ένα χαρτί χάνει την αρχική του ολότητα ως υλικό, αλλάζει, τσαλακώνεται. Αν τσακίσεις στη μέση ένα χαρτί, θα δημιουργηθεί μια γραμμή που χωρίζει τις δύο πλευρές, τις οποίες αντιστοιχώ στις δικές μου δύο πλευρές.
Ταυτόχρονα όμως είναι μια πράξη η οποία δεν διαχωρίζει μόνο τις δύο πλευρές, αλλά τις ενώνει την ίδια στιγμή δημιουργώντας μία συνέχεια. Στην αρχιτεκτονική, αυτή η τεχνική χρησιμοποιείται για να δημιουργήσει τρισδιάστατες μορφές, και να αναπαραστήσει την κίνηση σε ακίνητα πράγματα. Αυτό το τσαλακωμα το οποίο θεωρούμε ως μια φθορά του υλικού, εμένα προσωπικά μου δίνει κίνηση διότι η μια μου πλευρά βοηθάει την ακίνητη, και με αυτόν τον τρόπο έχω καταφέρει να μπορώ να κινούμαι, να σηκώνομαι και γενικά να αναπτύξω ένα κινητικό λεξιλόγιο το οποίο με βοηθάει στην καθημερινότητά μου και στην καλλιτεχνική μου δημιουργία. Αντί λοιπόν να σκεφτόμαστε διαιρετικά, καλύτερα να σκεφτούμε ενωτικά. Το μήνυμα που θέλω να περάσω μέσω της χρήσης του πτυχωτού αυτού αντικειμένου, είναι πως αξίζει να αγκαλιάσουμε τις δύο πλευρές μας, ώστε να ανακαλύψουμε χώρους που συμπεριλαμβάνουν και φέρνουν κοντά διαφορετικά πράγματα.
Μετά το πέρας των 30 λεπτών της παράστασης, τι είναι αυτό που θα ήθελες να αποτυπωθεί περισσότερο στη μνήμη των θεατών;
Θα ήθελα να αποτυπωθεί η δυνατότητα δημιουργίας και συνέχειας της ζωής, ακόμη και μέσα από θραύσματα. Κάθε κρίση που περνάει κάποιος, μπορεί να κυοφορεί τον σπόρο μιας περαιτέρω εξέλιξης. Είναι αυτό ακριβώς που λέει η Κική Δημουλά, «Κανένα τέλος δεν έρχεται με άδεια χέρια». Εκεί που νομίζεις ότι όλα έχουν τσακίσει, μπορεί αυτή η τσακιση να σου ανοίξει άλλα πράγματα και να σου δώσει ζωή.
Αν μπορούσες να αλλάξεις κάτι στην κοινωνία μας απ’ όσα υποβαθμίζουν την ποιότητα της ζωής των ατόμων με αναπηρία, τι θα ήταν αυτό;
Θα ήθελα πολλά να αλλάξουν, θα σου πω όμως ένα: Θα ήθελα πολύ να αλλάξω το θέμα του οίκτου απέναντι σε άτομα με αναπηρία και να σκεφτούμε τα πράγματα πιο απελευθερωμένα και ανοιχτά, μακριά από στερεότυπα και προκαταλήψεις. Για να αλλάξει αυτό θα πρέπει να υπάρξει εκπαίδευση, να υπάρξει συνύπαρξη, και σωστές εργασιακές δομές και ευκαιρίες. Θα πρέπει να δούμε την αναπηρία σε όλους τους τομείς σαν ένα τρόπο να μάθουμε μέσα από τους ανθρώπους αυτούς, που έχουν ζήσει μια εμπειρία την οποία εν δυνάμει μπορεί να ζήσει ο καθένας.
Η Βιτόρια Κωτσάλου. Φωτογραφία: Πηνελόπη Γερασίμου
Η ομάδα μικτής λειτουργικότητας «Εν Δυνάμει» και η χορεύτρια και χορογράφος Βιτόρια Κωτσάλου, προχωρούν στην δημιουργία του “Solar”, ενός έργου χορού με έξι καλλιτέχνες με και χωρίς αναπηρία. Ένας στοχασμός για το τι μας κρατάει ζωντανούς, μέσα από το μεγαλείο που μπορεί να φανερώσει η «πραγματική» κίνηση διαφορετικών σωμάτων σε μια υπερβατική κατάσταση:
Η ομάδα του «Εν Δυνάμει» απαρτίζεται από 30 άτομα. Ποιο είναι το μεγαλύτερο μάθημα που σας έχει δώσει η δεκαετής επαφή σας και ποιοι είναι οι στόχοι και τα όνειρα που μοιράζεστε;
Σε μία ομάδα είναι πολλά τα κομμάτια που θέλουν φροντίδα. Το πολύ σημαντικό που έχει κάνει φέτος το Εν Δυνάμει είναι ότι νοίκιασε ένα σπίτι στη Θεσσαλονίκη, όπου πηγαίνουν τα Σαββατοκύριακα τα παιδιά με αναπηρία της ομάδας και μένουν εκεί. (Τα παιδιά χωρίς αναπηρία, είναι νέα παιδιά, μπαίνουν στην ομάδα, μένουν για κάποια χρόνια και μετά έχουν άλλες ιδέες και ασχολίες, οπότε διατηρούν μια σχέση αλλά δεν είναι σταθερά σε κάθε παραγωγή). Στο σπίτι λοιπόν μαθαίνουν να συμβιώνουν, αλλά και να φροντίζουν τους άλλους πέρα από το να τους φροντίζουν οι άλλοι. Είναι σπουδαίο το πώς μαθαίνει ένας άνθρωπος με αναπηρία να φροντίζει άλλους ανθρώπους, γιατί κατ’ εμέ το κύριο χαρακτηριστικό μιας φανερής αναπηρίας, είναι ότι το άτομο δεν μπορεί να φροντίσει εύκολα τον εαυτό του μόνο του. Επίσης, στον χώρο αυτόν βρίσκεται και το studio τους, οπότε έχουμε δύο παράλληλα σύμπαντα – ένα του έργου και ένα της ζωής. Μέσα από την καλλιτεχνική διαδικασία τα άτομα της ομάδας μαθαίνουν νέες δεξιότητες, και μέσα από την επαφή τους με τους άλλους αρχίζουν να φανερώνουν κομμάτια του εαυτού τους.
Ο μεγαλύτερος στόχος μας είναι να διατηρήσουμε και να συνεχίσουμε να έχουμε βαθύτερη επαφή μεταξύ μας. Στην 10χρονη σχέση που έχω με την ομάδα, έχω συγκλονιστεί με τις αλλαγές που έχει επιφέρει αυτή η επαφή στα παιδιά με αναπηρία. Για να ζεις με ανθρώπους με αναπηρία χρειάζεται να ανακαλύψεις κάποιους κώδικες, να βάλεις κάποια όρια. Είναι ένας άλλος αλγόριθμος, μη δεδομένος, που σου αλλάζει τα μέτρα και τα σταθμά. Η διατήρηση μιας επαφής πέρα από τη συνεργασία είναι το πιο σημαντικό. Χρειαζόμαστε το κοινωνικό πλαίσιο από πίσω. Η πιθανότητα είναι εκείνη που με έχει συνταράξει στο πλαίσιο της ομάδας. Ο Μιχάλης για παράδειγμα που είναι μαζί μας στην παραγωγή του Solar, όταν τον γνώρισα του έτρεχαν τα σάλια, τραύλιζε, δεν μπορούσε να εκφραστεί και να κινηθεί, και με την πάροδο του χρόνου έχει γίνει χορευτής και έχει αποκτήσει πλέον την αντίληψη του χορού.
Πέρα από την ενασχόλησή σου με τον χορό, έχεις σπουδάσει Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Reading στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η επίδραση της ψυχολογίας γίνεται εμφανής στην καλλιτεχνική σου δημιουργία. Στο “Solar” συγκεκριμένα, η έννοια της κοινωνικής χορογραφίας πρωταγωνιστεί. Ποιος είναι ο ρόλος και ποια τα οφέλη της;
Το νευρικό μας σύστημα έχει μάθει να δέχεται τάδε ερεθίσματα και να εκπέμπει τάδε κινητικά ερεθίσματα. Όταν έρθει κάποιος δίπλα μου και μου δώσει ένα άλλο ερέθισμα, ή με προσκαλέσει να δοκιμάσω κάτι διαφορετικό, εγώ αμέσως μαθαίνω από αυτό χωρίς να χρειαστεί να προσπαθήσω. Μία βασική δυσκολία των παιδιών με αναπηρία, είναι η εσωστρέφεια, ότι νιώθουν πολύ μόνα τους. Στη διάσταση που βρίσκονται, αισθάνονται πως δεν μπορεί να συνδεθεί κάποιος εύκολα μαζί τους, οπότε εκείνα προσπαθούν να συνδεθούν με τον τρόπο που επιβάλλει η κοινωνική σύμβαση ότι πρέπει να φερόμαστε. Το Εν Δυνάμει λοιπόν έχει ένα δίπολο. Από τη μία καλεί τους ανθρώπους να λειτουργήσουν μέσα στα “φυσιολογικά” κοινωνικά πλαίσια, και από την άλλη, τους καλεί μέσα από τον χορό να λειτουργήσουν μέσω μιας βαθύτερης νοημοσύνης που είναι κιναισθητική. Την κιναίσθηση τη διαθέτουμε όλοι μας εκ φύσεως, είναι μία από τις πιο βαθιές αισθήσεις γιατί αναπτύσσεται όταν είμαστε ακόμη βρέφη στην κοιλιά της μητέρας μας. Όταν εγώ χρησιμοποιώ την κιναίσθησή μου για να συνδεθώ για παράδειγμα με τον Μιχάλη, είναι κάτι που εκείνος το αναγνωρίζει και το νιώθει. Μπορούμε δηλαδή να συνδεθούμε και να είμαστε μαζί σε μια κιναισθητική επικοινωνία, πολύ πιο άμεσα απ’ ότι μέσω του κοινωνικού κώδικα και του λόγου. Αυτό προσπαθεί να αποτυπώσει η κοινωνική χορογραφία.
To “Solar” είναι χαρούμενο. «Ένας ήλιος που μπορεί να φωτίσει τα πάντα, ένα ξύπνημα της βαθύτερης ενόρμησης για ζωή». Από πού αντλείς αυτό το φως, αυτή την αισιοδοξία;
Δεν θα έλεγα πως είμαστε τόσο αισιόδοξοι, όσο ότι αντί να σκεφτόμαστε τι θα μπορούσαμε να έχουμε, προσπαθούμε να έρθουμε πιο πολύ σ’ επαφή με αυτό που έχουμε και ας είναι δυσάρεστο, πολύπλοκο, μη συνηθισμένο κ.λπ.
Η ομάδα «Εν Δυνάμει». Φωτογραφία: Πηνελόπη Γερασίμου
Η έννοια της αποδοχής και το πώς αυτή επηρεάζει τη ζωή, τις σχέσεις, την ευτυχία μας – και αντιστρόφως, βρίσκεται στο επίκεντρο της παράστασης. Πώς σε έχει βοηθήσει ο χορός να αγκαλιάσεις την πράξη της αποδοχής του άλλου;
Αισθάνομαι ότι η πρακτική του χορού μου δίνει τα εφόδια για να κατακτήσω τη ζωή κατά κάποιον τρόπο. Καταρχάς, μαθαίνω να αποδέχομαι το σώμα μου. Θεωρώ ότι πολλές φορές προσπαθούμε να το υπερβούμε με τον ίδιο τρόπο που υπερβαίνουμε και τη φύση των πραγμάτων. Τα πράγματα θέλουν τον χρόνο τους για να γίνουν, να καλλιεργηθούν, και δεν πρέπει να επεμβαίνουμε σε αυτά. Ο κύριος λόγος που μας ωθεί να επέμβουμε, είναι ο φόβος του θανάτου. Οπότε όσον αφορά στην αποδοχή, θεωρώ ότι δεν είναι μια εύκολη διαδικασία, είναι άλλωστε κάτι που έχει κι αυτό μια φύση. Η αποδοχή για ‘μένα σχετίζεται με την έννοια της σύνδεσης. Θεωρώ ότι είναι μια απαιτητική διαδικασία, όμως η ιδέα του να έχεις την πρόθεση πως μπορείς να αποδεχτείς τον άλλον ή μια κατάσταση και να προχωρήσεις, είναι αυτό που λέμε η δύναμη της ζωής. Και αυτό είναι που θέλουμε να μεταφέρουμε στον κόσμο. Απαντώντας στο Open Call Onassis Future N.O.W (μέσω του οποίου προκριθήκαμε στο φεστιβάλ), στην ερώτηση «τι έχετε να προτείνετε για το μέλλον;», είπαμε ότι έχουμε να προτείνουμε να «δαγκώσουμε» το τώρα.
Τι θα έλεγες στους ανθρώπους που μπορεί να βλέπουν την αναπηρία ως ένα εμπόδιο στην πραγματοποίηση των ονείρων και των στόχων;
Η πεποίθηση αυτή σχετίζεται με το τι θεωρούμε κοινωνικά αποδεκτό. Έχουμε μάθει να πιστεύουμε πως είμαστε χρήσιμοι όταν κάνουμε συγκεκριμένα πράγματα, και αν δεν τα κάνουμε, θεωρούμε πως δεν είμαστε χρήσιμοι. Ζούμε σε μία εποχή που ακόμα και στην εκπαίδευση των παιδιών χωρίς αναπηρία, υπάρχει μια φοβερή απαιτητικότητα ως προς το πώς θα ανταπεξέλθουν. Πολλές φορές αγνοούμε τη δύναμη και την ιδιαίτερη ποιότητα που μπορεί να μας προσφέρει ένα άτομο, μόνο και μόνο επειδή αυτή δεν μας είναι γνώριμη και οικεία – όπως συμβαίνει στην περίπτωση των ΑμΕΑ. Οπότε αυτό που θα έλεγα σε κάποιον για το πώς να προσεγγίσει την αναπηρία, είναι να μπορέσει πρώτα να ακούσει τον άλλον και να μην κρίνει με γνώμονα την αποδοτικότητά του, αλλά με βάση την καρδιά και τη ψυχή του ανθρώπου.
«Τι είναι αυτό που μας επιτρέπει να αναζητήσουμε, να διεκδικήσουμε, να προσφέρουμε στην ζωή», όπως διερωτάται το Solar;
Για ‘μένα είναι η περιέργεια, η πρόθεση να συνδεθείς, ο χορός, η ιδέα του ότι δεν είσαι το κέντρο του κόσμου και η πρόθεση να αγαπήσεις και να αγαπηθείς. Δεν είναι δεδομένη η αγάπη, δεν ξέρουμε να αγαπάμε, είναι κάτι που το μαθαίνουμε. Την κάθε στιγμή έχουμε την επιλογή να αγαπήσουμε ή να μην αγαπήσουμε – πιο πολύ ή πιο λίγο.
Στο πλαίσιο του φεστιβάλ θα προβληθεί επίσης η διακεκριμένη ταινία “Shadow” από τους διεθνούς φήμης Αυστραλούς Back to Back Theatre, με θέμα τον ακτιβισμό και τη συλλογική ευθύνη, ενώ θα λάβει χώρα και ένα συνέδριο με διεθνείς προσκεκλημένους, που θα μιλήσουν για μια σειρά από πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα που απασχολούν τους ανάπηρους καλλιτέχνες αλλά και όλους μας, ανεξαρτήτως αναπηρίας και ενασχόλησης με τις τέχνες. Καθ’ όλη τη διάρκεια του φεστιβάλ, θα πραγματοποιηθούν μια σειρά σεμιναρίων και εργαστηρίων, με ελεύθερη συμμετοχή, βάσει αίτησης.
*Οι παραστάσεις “Solar” της Ομάδας «Εν δυνάμει» και “Ephemeral Body” της Βαλασίας Συμεωνίδου προκρίθηκαν μέσα από το Open Call Onassis Future N.O.W. του 2022.