Θέλει αρετή, τόλμη και αναμφίβολα μια δόση…καλώς εννοούμενης τρέλας η δημιουργία ενός φεστιβάλ. Ξανά. Aπό το μηδέν. Mε μηδέν χρηματοδότηση. Ο βραβευμένος όμως σκηνοθέτης Βασίλης Βαφέας, που το αποτόλμησε και έχει τους λόγους του να πρεσβεύει, με το πολύ ιδιότυπο λεπτό χιούμορ του «ζούμε στη χώρα του υπαρκτού σουρεαλισμού», διαθέτει και την γνώση της διοργάνωσης φεστιβάλ, έχει και το πείσμα, έχει και όραμα.
Κι έτσι στο Καρλόβασι της Σάμου έγινε αθόρυβα το θαύμα: «αναγεννήθηκε» στην κυριολεξία ένα σφραγισμένο θερινό σινεμά, ιδιοκτησίας του Πανεπιστημίου, μετά από 25 χρόνια, το οποίο παρέμενε χορταριασμένο, «σιωπηλό» κι ανενεργό. Και αναδείχθηκε από την πρώτη μέρα σε ολοζώντανο σινεφιλικό εντευκτήριο της τοπικής κοινωνίας, αλλά και όλων των εθνικοτήτων παραθεριστών, όπως διαπιστώσαμε, ιδίοις όμμασι από τις 15 έως τις 18 Σεπτεμβρίου, ημέρες που διήρκεσε το «1ο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ–Μεσογειακοί Διάλογοι».
Ο οικοδεσπότης του Φεστιβάλ Βασίλης Βαφέας στην έναρξη του στο δημαρχείο Καρλοβασίου.
Για τα 40 ντοκιμαντέρ που προβλήθηκαν από την Αίγυπτο, τη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Κύπρο και την Τουρκία, παρουσία Ελλήνων και ξένων δημιουργών ( με ελεύθερη είσοδο για το κοινό),τα πεζούλια, τα σκαλιά, αλλά και οι άδειοι χώροι του θερινού κινηματογράφου (Κτίριο Προβατάρη του Πανεπιστημίου Αιγαίου) κατακλύζονταν κάθε βράδυ από κάθε ηλικίας θεατές, που αναζητούσαν εγκαίρως ένα στασίδι (προβολές έγιναν στην αίθουσα εκδηλώσεων του Δημαρχείου Δυτικής Σάμου, στο Νέο Καρλόβασι).
«Οκτώ χρόνια, από το ’97, κάναμε το φεστιβάλ στην ανατολική Σάμου. Με χρηματοδότηση του Υπουργείου. Κατόπιν το μετέφερα στο Λαύριο, για άλλα 5 χρόνια. Και τώρα το έφερα εδώ, στη δυτική Σάμο, όπου πρώτη φορά πραγματοποιείται, σε μια άγρια κατάσταση», αποκάλυψε ο Βαφέας. «Γιατί εδώ δεν έχω χρηματοδότη. Έγινε στην κυριολεξία με πενταροδεκάρες. Αλλά έπρεπε. “Στήνουμε θέατρα και τα χαλνούμε, όπου σταθούμε κι όπου βρεθούμε στήνουμε θέατρα και σκηνικά, όμως η μοίρα μας πάντα νικά”», ανέτρεξε ο σκηνοθέτης τον Σεφέρη, για να περιγράψει μια διοργάνωση, που υλοποιήθηκε από τον Οργανισμό Συλλογικής Διαχείρισης και Προστασίας των Δικαιωμάτων των Παραγωγών Κινηματογραφικών Έργων ΕΡΜΕΙΑΣ, σε συνεργασία με τον Δήμο Δυτικής Σάμου και τη Σχολή Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με μηδενικό budget.
«Μπορούν να γίνουν θαύματα και να μην προβάλλονται μόνο ταινίες εμπορικές. Κι εμείς είμαστε ένα μπουλούκι. Τα αγαπώ τα μπουλούκια, αλλά κάπου πρέπει τα μπουλούκια να στεριώσουν», πρόσθεσε ο σκηνοθέτης, αμέσως μετά το απόσπασμα από τους «Θεατρίνοι, Μ.Α» του νομπελίστα ποιητή. «Οφείλετε να πιέσετε και το δήμο και με το πανεπιστήμιο και εμάς να μην προβάλλονται σε αυτό τον τόπο μόνο ταινίες που βγάζουν λεφτά. Μπορείτε να κάνετε θαύματα περισσότερο στην περιφέρεια από ό,τι στο κέντρο Αθήνας», τόνισε ο προκλητικά αγέραστος Βασίλης Βαφέας απευθυνόμενος στους Καρλοβιασιώτες.
Ο σκηνοθέτης και διοργανωτής Β.Βαφέας με την γνωστή τεχνοκριτικό (Δ), Μαρία Μαραγκού στην παρουσίαση ου προγράμματος του Φεστιβαλ .
Είδαμε στο φεστιβαλικό τετράημερο αφιερώματα στο κυπριακό και το τουρκικό ντοκιμαντέρ, ντοκιμαντέρ που έχουν γυριστεί στη Σάμο ή αφορούν στο νησί, ενώ μας δόθηκε η ευκαιρία να ανακαλύψουμε και τον Μάνο Ευστρατιάδη -με αφιέρωμα στο έργο του. Κομβικό σημείο του 1ου Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ–Μεσογειακοί Διάλογοι αποτέλεσε η παρουσίαση της συνεργασίας του με το Διεθνές Φεστιβάλ «Film O’ Clock», το οποίο αριθμεί 4 χρόνια ζωής και συμμετείχε στη διοργάνωση με δύο ντοκιμαντέρ δικής του επιλογής.
Η ρουμάνα διευθύντριά του, Μιρόνα Ράντου, ερχόμενη από την δεύτερη Πολιτιστική Πρωτεύουσα Ευρώπης, την ιστορική Τιμισοάρα, μάς ανέλυσε τη δομή του ευφάνταστης συλλήψεως φεστιβάλ, που εκτείνεται «από τη Βαλτική μέχρι το νοτιότερο άκρο της Αφρικής», και χρησιμοποιεί «μεσημβρινούς για να συνδέσει κοινό σε πόλεις, χώρες και ηπείρους. Με ταυτόχρονες, την ίδια ακριβώς ώρα, ζωντανές προβολές». Γιατί, όπως μας εξήγησε, οι ταινίες «μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως όχημα για την επικοινωνία συναισθημάτων και ιδεών και, ως εκ τούτου, εμπλουτίζουν την κατανόηση του κοινού για τον εαυτό τους και τους άλλους. Συνδέοντας διαφορετικά ακροατήρια στην ίδια ζώνη ώρας, η ανταλλαγή ταινιών και οι συζητήσεις στοχεύουν να ενσταλάξουν την ενσυναίσθηση και να διευρύνουν την επίγνωση μιας χώρας για μια άλλη. Το αποτέλεσμα είναι να καλλιεργείται μια αγάπη, όχι μόνο για τον κινηματογράφο, αλλά και για τους γείτονές μας στη ίδια ζώνη ώρας».
Μια από τις δυο ταινίες που η Ράντου επέλεξε να προβληθούν στο Καρλόβασι είναι το avant-garde, όπως αποδείχθηκε, ακόμη και σήμερα, «Κοσμικό Ανατομείο» (1993), του «οικοδεσπότη» Βασίλη Βαφέα, για τον Γρηγόρη Σεμιτέκολο, αλλά και το Καρλόβασι, με τον ίδιο τον Σεμιτέκολο πρωταγωνιστή, φιλμ, που πέραν τον υπολοίπων, συνιστά με την ιδιαίτερη και διεισδυτική ματιά του Βαφέα έναν ζωντανό χάρτη της ανθρωπογεωγραφίας του τόπου και της κοινωνικής ανθρωπολογίας του. Ένα σουρεαλιστικό ντοκιμαντέρ που εμβόλιζε με τα τυπικά λευκά άφυλα ανθρώπινα ομοιώματα-κούκλες του ως χαρακτήρας βγαλμένος από το σύμπαν του Ιονέσκο, ο suis generis εικαστικός και περφόρμερ.
«Είναι τελείως άλλη η νοοτροπία ενός ανθρώπου που είναι δίπλα στη θάλασσα. Εμείς θέλουμε να είμαστε δίπλα στη θάλασσα για να σωθούμε», είπε προλογίζοντας το φιλμ του
ο Βαφέας. «Πόσα καΐκια είχε η θάλασσα; Τα κατέστρεψαν για να πάρουν λίγα χρήματα, με υπόδειξη των Ευρωπαίων» συμπλήρωσε, πριν προβληθεί ένα φιλμ πολύτιμο ντοκουμέντο για το Καρλόβασι, που κάποτε ήταν γεμάτο καΐκια. «Πρέπει να πιέσει ο κόσμος να σταματήσει η καταστροφή τους. Είναι ζήτημα αν υπάρχουν τρεις που ψαρεύουν στο Καρλόβασι σήμερα. Τα άλλα καϊκια έχουν χαθεί…»
Το φινάλε του «Κοσμικού Ανατομείου» γυρίστηκε στο θερινό σινεμά στο Καρλόβασι, που το παρακολουθήσαμε. «Είμαι συγκινημένος που γυρίστηκε εδώ», ανέφερε ο Βαφέας.
Η έτερη ταινία που επέλεξε η Ρουμάνα, ήταν η αιγυπτιακή το «Υπεσχημένο» (2020) του Ahmed Elghoneimy, που εκτυλίσσεται στα ιστορικά ερείπια του Fustat στο παλιό Κάιρο, με τη σύγκρουση μεταξύ κατοίκων του κοντινού άτυπου οικισμού και των φυλάκων να προκαλεί απρόσμενα μια ζωντανή συζήτηση για το ζήτημα της σύγχρονης αντιμετώπισης της πολιτιστικής κληρονομίας.
Και τα δυο φιλμ προβλήθηκαν την ίδια ακριβώς ώρα στη Λιθουανία, την Ουκρανία, την Ρουμανία, τη Βουλγαρία, την Ελλάδα, την Αίγυπτο, και τη Νότιο Αφρική ( Κέιπ Τάουν).
Από τα highlights της παρθενικής διοργάνωσης ήταν και το «MUSICALEMENTAUTRE» (2022) του Νικόλας Μοϊσάκις, όπου παρακολουθούμε τη συγκλονιστική σχέση μεταξύ του αυτιστικού, σχιζοφρενή βιρτουόζου πιανίστα, Jean Pierre Dussert, (που παρόλα τα 27 χρόνων εγκλωβισμού σε ψυχιατρεία, παίζοντας νοερώς τις παρτιτούρες πάνω σε τραπέζια ή στα πόδια του, κατάφερε να θυμάται τα σημαντικότερα μουσικά έργα κλασικής μουσικής), με τον βιρτουόζο φλαουτίστα, διευθυντή Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων και Μουσικής Ακαδημίας στο Παρίσι, Γιώργο Νικολαΐδη. Ανακαλύπτοντας τον Dussert και αναπτύσσοντας μια μουσική σύμπραξη, με ζωντανές κοινές εμφανίσεις, τον βοήθησε να επανενταχθεί στην κοινωνία. Μια συνταρακτική μαρτυρία. Προσεχώς, να σημειωθεί, το ντουέτο αναμένεται να επισκεφτεί για συναυλία και την Ελλάδα.
Το σπάνιο ντοκουμέντο «Γιάννης Ρίτσος» (1984) του Κώστα Αριστόπουλο, προλόγισε η κόρη του Έρη, ενώ προβλήθηκαν ντοκιμαντέρ των παρόντων στο Φεστιβάλ τούρκων Enis Rıza και Ebru Şeremetli, των επίσης τούρκων Serdar Kökçeoğlu, Γιεσίμ Ουστάογλου και Μαχμούτ Φαζίλ Κοσκούν, των Κώστα, Σφήκα, Χρήστου Βούπουρα Λευτέρη Χαρωνίτη, Στέλιου Χαραλαμπόπουλου, Βασίλη Κεσίσογλου, Βασίλη Μαζωμένου, Μανούσου Μανουσάκη, Τάινας Γρηγοριάδου, Γιώργου Σαβόγλου-Διονυσίας Κοπανά, Άρτεμις Αναστασιάδου, Πανίκκου Χρυσάνθου. Νίνου Φενέκ Μικελίδη κ.ά.
Υπήρξε η πρόνοια και για παράλληλες εκδηλώσεις, όπως το αφιέρωμα στη μνήμη του Λάκη Παπαστάθη, στον οποίο οι διοργανωτές αφιέρωσαν το φετινό φεστιβάλ. Στην εκδήλωση συμμετείχαν ο σκηνοθέτης Μάνος Ευστρατιάδης και οι ιστορικοί Χρίστος Λάνδρος και Δημήτρης Θρασυβούλου. Είχε προηγηθεί προβολή του καθηλωτικού ντοκιμαντέρ του Παπαστάθη με τον Νίκο Κούνδουρο «Ο Δράκος του Νίκου Κούνδουρου».
Ο Βαφέας ήθελε επίσης μια θεματικά συνδεδεμένη με φιλμ του φεστιβάλ συναυλία. Και έτσι η Γιώτα Βέη τραγούδησε, υπό τον τίτλο «Μα εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο», τραγούδια κι από τις δύο πλευρές του Αιγαίου, στον προαύλιο χώρο της Πορφυριάδας Σχολής, σε αντίστιξη με την προβολή της ταινίας «Του τραγουδιού… τα μάγια» του Στάθη Ρέππα, μια καταγραφή της καλλιτεχνικής διαδρομής της.
«Η προσέλευση του κόσμου είναι συγκινητική. Το πανεπιστήμιο έχει ανάγκη να έρχεται σε επαφή με τοπική κοινωνία. Το πανεπιστήμιο θέλει να συνεχιστεί το Φεστιβάλ. Υπάρχει αναγκαιότητα αλληλεγγύης και συνεργασίας στην Μεσόγειο. Η Μεσόγειος δεν είναι μια θάλασσα που χωρίζει τους κατοίκους των χωρών που την περιβάλλουν, αλλά το στοιχείο που τις ενώνει πολιτισμικά», ήταν η «κατακλείδα» της διοργάνωσης, μιας «αληθινής ευκαιρίας διαλόγου μεταξύ των καλλιτεχνών και των διανοουμένων των χωρών» μας είπε 0 Βασίλης Βαφέας, και μας έδωσε ραντεβού για τη δεύτερη διοργάνωση..
Και ο δήμαρχος δυτικής Σάμου, Αλέκος Λιβέρης, είδε την «τεράστια επιτυχία. Πρέπει τώρα να εξετάσουμε αν θα μπορέσει να ξαναγίνει το Φεστιβάλ το 2024. Εμείς εδώ είμαστε για να το θεσμοθετήσουν. Γιατί πρέπει να γίνει θεσμός το 1ο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ–Μεσογειακοί Διάλογοι στην Σάμο», τόνισε.