Το Μοιραίο Χτύπημα στη Στέγη

Ο συνθέτης Fabrizio Cassol έχει συνεργαστεί με μερικούς από τους σημαντικότερους εν ζωή χορογράφους του σύγχρονου χορού. Επίσης, έχει ασχοληθεί σε βάθος με τη μουσική της κεντρικής Αφρικής. Με αφορμή το απίστευτο Coup Fatal – δύσκολο να περιγραφεί σε όποιον δεν το έχει δει – του Βέλγου χορογράφου Αλαίν Πλατέλ που θα απολαύσουμε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, ο Cassol εμπιστεύτηκε στην Popaganda μνήμες, εμπειρίες και μυστικά. Σε λίγες μέρες σας περιμένουμε στην Ελλάδα με το Coup Fatal. Θα μας μιλήσετε λίγο γι’ αυτό; Βεβαίως. Είναι μια μίξη μουσικής μπαρόκ και μουσικής του Κονγκό. Αυτό μπορεί να φαίνεται παράξενο, αλλά πρόκειται για ένα πρότζεκτ που εξελίσσεται εδώ και αρκετά χρόνια, και αφορά δεκατρείς κονγκολέζους μουσικούς, ένας εκ των οποίων  είναι ο κόντρα τενόρος Serge Kakudji, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Κονγκό κι έκανε σπουδές στο Παρίσι πάνω στη μουσική μπαρόκ. Πρόκειται λοιπόν για μια φωνή του λυρικού θεάτρου. Μαζί του είναι ο κιθαρίστας και διευθυντής ορχήστρας Rodriguez Vangama και 11 μουσικοί ακόμα. Τώρα, το πώς φτάσαμε να συνδεθούν και να συμβιώσουν αυτές οι δύο μουσικές; Από τη δική μου πλευρά, είναι κάτι με το οποίο ασχολούμαι εδώ και πολλά χρόνια, το να συγχρονίζω διαφορετικές μουσικές και κουλτούρες, καθώς και διαφορετικές εποχές. Με τον Serge Kakudji και τον Alain Platel, που είναι ο χορογράφος και σκηνοθέτης, είχαμε ήδη συνεργαστεί σε μια προηγούμενη παράσταση, κι όπως ίσως γνωρίζετε υπάρχει μεγάλη σύνδεση ανάμεσα στο Βέλγιο και το Κονγκό τον τομέα του πολιτισμού, που πραγματοποιείται κυρίως μέσω του KVS, που είναι το βασιλικό φλαμανδικό θέατρο, με το οποίο και συνεργαζόμαστε και που επέτρεψε να πραγματοποιηθεί η παράσταση. Δουλεύουμε εδώ και τέσσερα χρόνια στην Κινσάσα, όπου πρωτανέβηκε η παράσταση, κι εδώ κι ένα χρόνο τη φέραμε στην Ευρώπη. Όπως λένε κι οι φίλοι μας οι Κονγκολέζοι, η παράσταση είναι ένας ύμνος στη ζωή.  Έχει μια απέραντη χαρά και μια απέραντη μουσική ένταση, και παράλληλα είναι μια έμμεση μαρτυρία για τη ζωή στην Αφρική, όχι πάντα με την καλύτερη έννοια – αρκεί, άλλωστε, να ανοίξει κανείς την τηλεόραση κι έχει μια αρκετά σαφή εικόνα σχετικά με τη ζωή στην Κεντρική Αφρική, που αληθινά δεν είναι εύκολη. Είναι όμως μια παράσταση που έχει στ’ αλήθεια να κάνει με τη χαρά. Εδώ στην Αθήνα θυμόμαστε ακόμα την προηγούμενη παράστασή σας με τον Alain Platel, το Pitié!, που το είχαμε δει στο Φεστιβάλ Αθηνών. Ακριβώς σε αυτή την παράσταση αναφέρθηκα πριν. Το Pitié! ήταν μια αρκετά ελεύθερη απόδοση των Παθών, κι ο Serge Kakudji, που είναι και στο Coup Fatal και τότε ήταν περίπου 18 χρονών, έπαιζε το ρόλο του Χριστού.  Η περιοδεία του Pitié! κατά τύχην ολοκληρώθηκε στην Κινσάσα, και από κει ξεκίνησε σχεδόν αμέσως το πρότζεκτ του Coup Fatal, που όμως χρειάστηκε αρκετά χρόνια για να ολοκληρωθεί. Ξέρω πως γενικά σας ενδιαφέρουν οι συνεργασίες μεταξύ Aφρικανών και Eυρωπαίων μουσικών. Άλλωστε και το συγκρότημά σας Aka Moon, σε αυτή την κατεύθυνση κινείται. Πώς ξεκίνησε αυτή η δουλειά; Κατ’ αρχήν είναι περίπου 25 χρόνια που έχω αφιερώσει την καλλιτεχνική μου ζωή σε ταξίδια και συνεργασίες. Και βέβαια πριν από 25 χρόνια η κατάσταση δεν ήταν καθόλου όπως τώρα: τα ραδιόφωνα δεν είχαν ακόμα κατακλυστεί από μουσικές του κόσμου, δεν υπήρχε ιντερνέτ και youtube ώστε να μπορείς να παρακολουθήσεις τι συμβαίνει σχεδόν παντού στον κόσμο. Ήθελα λοιπόν να μάθω περισσότερα και να καταλάβω τη μουσική και τη ζωή στην Αφρική. Είχα δουλέψει πάνω σε αυτή ήδη, αλλά έμμεσα, κι αυτή η δουλειά ολοκληρώθηκε με ένα ταξίδι στη Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής, στους Πυγμαίους Aka. Πήγα κι έζησα μαζί τους για καιρό στα δάση, προσπαθώντας να καταλάβω και να μοιραστώ τη θεώρησή τους για τον κόσμο, που δεν είναι η θεώρηση της Δύσης. Ξεκινώντας από αυτή τη στιγμή, άρχισε να εξελίσσεται μια συνειδητοποίηση που μου επέτρεψε να συνεργαστώ με καλλιτέχνες από ολόκληρο τον πλανήτη. Στην αρχή με μουσικούς, και κατόπιν αυτό επεκτάθηκε σε χορευτές, γλύπτες, ζωγράφους, χορογράφους, σκηνοθέτες… Ξεκινώντας δηλαδή από κάποιες εμπειρίες, βλέπω πως συχνά στον κόσμο του θεάματος για κάποιους καλλιτέχνες της Δύσης λειτουργώ ως ενδιάμεσος ανάμεσα στους διαφορετικούς αυτούς κόσμους. Περνώ πολύ χρόνο στην Αφρική, στην Ασία, εκτός Ευρώπης, δηλαδή, και μετά επιστρέφω στην Ευρώπη για να δημιουργήσω συνδέσεις, για να δημιουργήσουμε κάτι καινούριο, σεβόμενοι ταυτόχρονα  τις παλαιές παραδόσεις του καθενός πολιτισμού. Είναι αδύνατον, μιλώντας γι’ αυτά τα θέματα, να μην αναφερθούμε και στην επικαιρότητα. Αυτή η ευκολία στη συνύπαρξη που είναι σχεδόν αυτονόητη στον κόσμο της Τέχνης, δυστυχώς δεν είναι εύκολη στο χώρο της πολιτικής. Την Κυριακή η άκρα δεξιά επί της ουσίας ήταν η νικήτρια των εκλογών στη Γαλλία, και ξέρω πως υπάρχουν και στο Βέλγιο παρόμοια προβλήματα. Πρέπει να σας πω ότι το FN δεν νίκησε ακόμα. Είναι περιφερειακές εκλογές, και ο δεύτερος γύρος είναι την επόμενη Κυριακή. Είναι αλήθεια πως αυτοί είχαν το μεγαλύτερο ποσοστό στον πρώτο γύρο, όμως μένει να δούμε τι θα γίνει την Κυριακή. Και βέβαια δεν είμαστε ακόμα στις εθνικές εκλογές. Εγώ δεν ζω στη Γαλλία, αλλά δουλεύω συχνά εκεί, και είναι μια χώρα σημαντική στην Ευρώπη και στον κόσμο. Ας περιμένουμε λοιπόν λίγο ακόμα για να δούμε ποιες είναι οι αληθινές συνέπειες. Όσο για το Βέλγιο, η κατάσταση δεν είναι ακριβώς η ίδια: έχουμε τους εθνικιστές που θέλουν το διαχωρισμό της χώρας, αλλά δεν έχουμε μια ακροδεξιά τέτοιου τύπου. Όμως ο κόσμος πηγαίνει προς τα δεξιά, κι αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε παντού. Μάλλον οι καλλιτέχνες έχουν κάπως πιο υψηλό επίπεδο! (Γέλια). Γι’ αυτό και μπορούν να μπουν στον κόπο να δουλέψουν μαζί, και να δείχνουν πως μπορούμε να συνυπάρχουμε και να συνεργαζόμαστε. Ο δυτικός κόσμος είναι πολύ άσχημα πληροφορημένος. Σίγουρα αυτό είναι και ευθύνη του Τύπου. Όταν πάντως βρισκόμαστε έξω από την Ευρώπη και βλέπουμε τι είδους πληροφόρηση είναι αυτή που δέχονται οι Ευρωπαίοι, ακόμα και πάνω στο ρόλο που η ίδια η Ευρώπη παίζει στον κόσμο…  Θέλω να πω πως οι Ευρωπαίοι δεν έχουν σωστό καθρέφτη πάνω στο πώς αντιλαμβάνονται την Ευρώπη στον υπόλοιπο κόσμο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι να κλείνονται στον κόσμο τους χωρίς να μπορούν να σκεφτούν πάνω στον εαυτό τους. Αυτό το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να φρενάρει, να επιβραδύνει, χωρίς να μπορεί να σταματήσει,  τη φυσική εξέλιξη της ανθρωπότητας, που δεν μπορεί να είναι άλλη παρά η συνάντηση των μεν και των δε, και η ανταλλαγή μεταξύ τους. Αυτό δεν γίνεται να εμποδιστεί, το μόνο που μπορεί να γίνει είναι να επιβραδυνθεί. Κι αυτό δημιουργεί ένα σωρό προβλήματα, αλλά δεν θα αλλάξει αυτό που κατά τη γνώμη μου είναι το πεπρωμένο της ανθρωπότητας. Και νομίζω πως οι καλλιτέχνες το έχουν καταλάβει αυτό, πως με τις  συναντήσεις με τους άλλους, με μια άλλη τέχνη, με έναν άλλο άνθρωπο, με μια άλλη ταυτότητα, με μια άλλη κουλτούρα, μπορούμε να φτιάξουμε κάτι πιο μεγάλο. Στο σημερινό κόσμο πρέπει επίσης να σεβόμαστε τα όρια του καθενός στο πόσο μπορεί να πλησιάσει τον άλλο, αλλιώς θα πηγαίνουμε προς το κενό. Οι πολιτισμοί πρέπει να εξακολουθήσουν να έχουν μια ορισμένη ταυτότητα, σε κάποιες αναλογίες. Έχετε συνεργαστεί αρκετά με τον Alain Platel, αλλά και με την Anne Teresa  De Keersmaeker. Όταν ένας συνθέτης  συνεργάζεται, γράφοντας πρωτότυπη μουσική, με ένα χορογράφο, ποιοι είναι οι κανόνες του παιχνιδιού; Γράφετε πάνω σε μια συγκεκριμένη χορογραφία ή ρυθμό, δουλεύετε συγχρόνως, ή συμβαίνει κάτι άλλο; Δεν μπορώ, φυσικά, να μιλήσω για όλο τον κόσμο, γιατί υπάρχουν πολλοί συνθέτες και πολλοί χορογράφοι. Στη δική μου περίπτωση, με την Anne Teresa και τις Rosas δούλεψα επί τέσσερα χρόνια, η δουλειά στη χορογραφία ταυτόχρονα μει τη δουλειά της μουσικής. Είμαι πολύ τυχερός, γιατί τόσο ο Alain Platel, όσο και η Anne Teresa De Keersmaeker, οι χορογράφοι με τους οποίους συνεργάζομαι στην Ευρώπη, αλλά και οι άλλοι, μη ευρωπαίοι που έχω συνεργαστεί, έχουν μεγάλο σεβασμό προς τη μουσική, την ακούν με προσοχή και επιθυμούν αυτή η μουσική να είναι ισχυρή. Τόσο ο Alain όσο και η Anne Teresa, θέλουν η μουσική να μπορεί να έχει δική της ζωή. Πρόκειται για χορογράφους που είναι τόσο  σπουδαίοι στη δουλειά τους που δεν έχουν ανάγκη τη μουσική.  Κι αυτό κάνει τα πράγματα πιο εύκολα για μένα. Γιατί υπάρχουν και χορογράφοι που έχουν ανάγκη τη μουσική για να σταθεί η χορογραφία, κι εκεί τα περιθώρια είναι μικρότερα. Στην περίπτωση του Alain, αυτός δεν δουλεύει καθόλου με τον ίδιο τρόπο, έχει εντελώς άλλο όραμα. Με τον Alain συνέβη η μουσική να υπάρχει πριν το χορό, γιατί δουλέψαμε μαζί πάνω στη μουσική. Για παράδειγμα, η μουσική του Pitié! δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της περιοδείας του VSPRS, που ήταν η προηγούμενη δουλειά μας, και ήταν μια διασκευή των εσπεριών του Μοντεβέρντι. Κατά τη διάρκεια λοιπόν αυτής της περιοδείας δούλευα τη μουσική του Pitié!, κι έτσι τον ενημέρωνα συνεχώς για την εξέλιξη και τη συζητούσαμε διαρκώς. Όταν επιστρέψαμε, στην πραγματικότητα η μουσική για την επόμενη δουλειά ήταν έτοιμη. Στην περίπτωση του Coup Fatal, ισχύει το ίδιο: η μουσική ήταν έτοιμη κατά 80% πριν από την άφιξη του Alain. Τον κρατούσα όμως διαρκώς ενήμερο για την εξέλιξη του πράγματος. Γνωριζόμαστε πια τόσο καλά, που υπάρχει τεράστια εμπιστοσύνη. Σε τέτοιου τύπου συνεργασίες, αφήνω τις μουσικές επιθυμίες του Alain ή της Anne Teresa να περάσουν μέσα στη μουσική. Μπορεί να έχουν μια ιδέα που να είναι το κλειδί για κάτι. Κι αυτό πηγαίνει και αντίστροφα. Οι χορογράφοι με ακούν σε κάποια πράγματα που θα  μπορούσαν να φέρουν το χορό πιο κοντά στη μουσική. Υπάρχει κάτι μυστηριακό σε συνεργασίες όπως αυτές. Είναι και οι δύο τόσο σπουδαίοι καλλιτέχνες, με τόσο μεγάλη ιστορία, που όλα μπορούν να εκφραστούν. Για να επανέλθω στο  Coup Fatal, και πάλι τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Σε όλη την προετοιμασία, στα τέσσερα χρόνια που δούλεψα στην Κινσάσα, κρατούσα πάντα ενήμερο τον Alain, κι είχα στο νου μου πως στο τέλος θα ερχόταν να σκηνοθετήσει, ας πούμε, τη συναυλία μας. Όταν ο Alain ήρθε στην Κινσάσα, συνέβη μια απίστευτη έκρηξη, οι μουσικοί άρχισαν να χορεύουν και να παίζουν σαν τρελοί κάθε μέρα. Αυτό για μένα ήταν αναπάντεχο, και νομίζω το ίδιο και για τον Alain. Τότε καταλάβαμε πως θα περνούσαμε σε ένα άλλο είδος θεάματος. Η σκηνική και χορογραφική πλευρά απέκτησε πολύ πιο μεγάλη σημασία, διατηρώντας όμως ταυτόχρονα το χαρακτήρα της συναυλίας. Σπάνια στο χώρο του θεάματος βρίσκουμε μια συναυλία που να είναι σε τέτοιο βαθμό φροντισμένη από κάθε άποψη. Αυτό θα ήταν δύσκολο να γίνει με κάποιον άλλο από τον Alain, γιατί του αρέσει πολύ να δίνει δυναμική στην έκφραση των άλλων, να της δίνει κατεύθυνση, αλλά ταυτόχρονα να ακούει και να σέβεται τους δικούς τους μύχιους πόθους, τη δική τους ανάγκη έκφρασης. Γιατί εκείνοι έχουν μια ζωή αλλιώτικη από τη δική μας, και πρέπει η δική τους οπτική γωνία και το δικό τους όραμα να μπορέσει να εκφραστεί. Το ίδιο συνεβη και με μένα από μουσικής πλευράς. Συνεννοούμαστε πολύ καλά με τον Alain, και νομίζω πως ο λόγος που είχε τόση επιτυχία το  Coup Fatal – ερχόμαστε από το Παρίσι, όπου το θέατρο του Chaillot ήταν κατάμεστο επί τέσσερις βραδιές,αν και πρόκειται μια παράσταση πολύ δύσκολη για τους καλλιτέχνες που είναι επί σκηνής, πολύ απαιτητική  σωματικά – ένα από τα μυστικά αυτής της επιτυχίας ήταν ότι είπαμε «Ναι» σε όλες τις προτάσεις τους, κι εκείνοι είπαν «Ναι» σε όλες τις δικές μας προτάσεις! Για μένα αυτό το μεγάλο «Ναι» ανάμεσα σε κουλτούρες τόσο διαφορετικές, είναι ένα από τα μυστικά. Σε όλο τον 20ο αιώνα στον κόσμο της τέχνης, πολλά πράγματα έγιναν πάνω στην ιδέα του «Όχι»: όχι άλλο αυτό, όχι άλλο εκείνο, δεν το θέλουμε πια αυτό κλπ. Το γεγονός λοιπόν πως τώρα περάσαμε σε ένα «Ναι, ας ακούσουμε αυτό που έχουν να μας πουν», κι αντίστοιχα κι εκείνοι άκουσαν εμάς, και ενώσαμε τις δυνάμεις μας, είναι κάτι αληθινά ακαταμάχητο. Το Coup Fatal είναι ένα αληθινό Coup Fatal (Σ.Σ: Μοιραίο Χτύπημα)!