“Ex-ils”, μια έκθεση αποφοίτων της ΑΣΚΤ για το προσφυγικό με επιμέλεια του Γιάννη Ψυχοπαίδη

Στον ατμοσφαιρικό  Φωταγωγό των εκδόσεων Το Ροδακιό εγκαινιάζεται απόψε η έκθεση αποφοίτων της ΑΣΚΤ, με επιμέλεια και συμμετοχή του ζωγράφου Γιάννη Ψυχοπαίδη, και με κεντρικό άξονα την ιδέα του εξόριστου. Μιλώντας με σεβασμό και χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της τέχνης οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες προσπαθούν να αποτυπώσουν τη δική τους αγωνία αλλά και αμηχανία μπροστά στην διαχρονική έννοια της εξορίας, έννοια που στις μέρες μας έχει λάβει δραματικές ρεαλιστικές διαστάσεις.

Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης εξηγεί το σκεπτικό πίσω από τη συγκεκριμένη καλλιτεχνική δράση « Η ομάδα μας λέγεται James Joyce café γιατί κάποια από τα παιδιά στο Erasmus τους είχαν πάει στην Ιρλανδία, είχαν μελετήσει τον Joyce και όταν γύρισαν μαζευόντουσαν μαζί με τους συμφοιτητές τους συζητούσαν για το έργο του, για τη λογοτεχνία και την τέχνη γενικότερα πίνοντας καφέ. Κι έτσι προέκυψε το όνομα. Είναι μια ομάδα παιδιών που ήταν μαθητές μου στο εργαστήριο μου στην ΑΣΚΤ και παρότι έχουν αποφοιτήσει εξακολουθούν να βρίσκονται στο ίδιο πνεύμα της αλληλεγγύης και της ομαδικής δουλειάς όπως το καλλιεργούσαμε στη σχολή. Έτσι έχουν κρατήσει επαφή μεταξύ τους και επιπλέον έχουν ένα κοινό χώρο που δεν αποτελεί μόνο εργαστήρι αλλά και χώρο επεξεργασίας ιδεών και σκέψεων, ένας χώρος που μοιραζόμαστε πράγματα που μας απασχολούν καλλιτεχνικά αλλά και ευρύτερα. Εξακολουθούμε λοιπόν να κάνουμε πράγματα από κοινού που τελικά υλοποιούνται με την μορφή εκθέσεων αφού έχει προηγηθεί μια περίοδος κύησης. Είμαστε πολύτεκνοι αφού τα τελευταία χρόνια έχουμε πολλούς τοκετούς, πολλές δράσεις ακόμη και σε χώρους που δεν είναι απαραίτητα συμβατικοί χώροι τέχνης.» 

Τι συμβαίνει όμως ακριβώς με το “Ex-ils”. «Η συγκεκριμένη μας έκθεση έχει να κάνει με τους πρόσφυγες όχι με την εικονογραφική, περιγραφική ή δημοσιογραφική έννοια αλλά περισσότερο με την αναζήτηση ενός πεδίου της ανθρώπινης ύπαρξης. Η έννοια της εξορίας είναι εξωτερική, εσωτερική, ψυχαναλυτική, ατομική, συλλογική και πολιτική. Δεν καταπιανόμαστε λοιπόν μόνο με την κυριολεκτική έννοια, την τόσο επιβαρυμένη και τραγική, την βομβαρδισμένη με τις φρικτές εικόνες του παρόντος και γι’ αυτό τόσο δύσκολο να αναλυθεί με σοβαρότητα και αξιοπρέπεια. Βλέπουμε ακριβώς την αμηχανία και την αδυναμία του καλλιτέχνη να σκεφτεί πάνω σε αυτό με έναν τρόπο εικονογραφικό. Περισσότερο στεκόμαστε στα ερωτήματα: τι μπορώ να κάνω κι αν μπορώ να κάνω κάτι; Υπάρχει μια αμηχανία κι ένα ερωτηματικό. Υπάρχει η αναζήτηση ενός δρόμου υπόγειου μέσω της σιωπής ή του υπονοούμενου. Δεν έχει νόημα να κατακλύσουμε τον θεατή με περισσότερες εικόνες, όχι ότι επειδή θεωρούμε υπάρχει κορεσμός για το θέμα του προσφυγικού αλλά επειδή μας απασχολεί περισσότερο το πώς στεκόμαστε απέναντι σε αυτό. Είμαστε αμήχανοι ως καλλιτέχνες για το ποια φόρμα θα ανταποκριθεί στο μέγεθος αυτής της καταστροφής, αυτής της ύβρεως που συντελείται. Δεν θέλουμε να ακολουθήσουμε τον εύκολο, συναισθηματικά φορτισμένο, εικονογραφικό δρόμο. Θα έλεγα ότι παρουσιάζουμε σκέψεις πάνω στο αν μπορεί και με ποιον τρόπο να πραγματοποιηθεί μια καλλιτεχνική έκθεση που αφορά στο προσφυγικό και την έννοια του εξόριστου, όχι μόνο από μια χώρα, αλλά από μια κοινωνία, από τον ίδιο του τον εαυτό, από μια οδύσσεια. Ο κοινωνικός ρόλος της τέχνης υπάρχει ούτως ή άλλως. Θέλαμε εδώ να διερευνήσουμε τον ψυχισμό του εξόριστου χωρίς να λείπει το κοινωνικό στοιχείο, απλώς δεν είναι τόσο εμφανές. Αλλά περισσότερο παρουσιάζουμε σημειώσεις πάνω στη γλώσσα της τέχνης και στη δυνατότητά της να μιλήσει για όσα συμβαίνουν σήμερα. Είναι μια έκθεση in progress αφού σκεφτόμαστε ότι πιθανόν όλο αυτό θα οδηγήσει σε ένα μεγάλο, συλλογικό έργο, ίσως σε ένα Μνημείο του Άγνωστου Εξόριστου. »

Από την πλευρά της η Λήδα Καζαντζάκη, ιστορικός τέχνης, δίνει την ηθική διάσταση μιας τέτοιας πράξης «Συζητώντας με τα παιδιά βλέπαμε ότι έχουμε ηθικό πρόβλημα γιατί πολλές φορές χρησιμοποιείται το προσφυγικό για να προβληθεί το Εγώ του καλλιτέχνη. Πήγαμε στον Ελαιώνα, κάναμε μια δράση με τα παιδάκια εκεί, προσπαθήσαμε να μπούμε σε αυτό που συμβαίνει. Φαίνεται σαν μια έκθεση για το προσφυγικό να μυρίζει εκμετάλλευση από την άλλη όμως δεν είναι κακό να το αποτυπώνεις αφαιρετικά και να παρουσιάζεις όσα σκέφτεσαι για το προσφυγικό. Δεν χρησιμοποιήσαμε το ζήτημα για να κάνουμε μια μίμηση. Προσωπικά με ενόχλησε η πράξη του ο Ai Weiwei που ξάπλωσε στην παραλία που βρέθηκε το νεκρό παιδάκι, το βρήκα χυδαίο γιατί προσπάθησε να συγκινήσει με κάποια μέσα που συγκινούν τον θεατή αλλά η πραγματικότητα τον ξεπερνά. Το προσφυγικό μας συγκλονίζει. Είναι πάρα πολύ δύσκολο να το αποτυπώσεις χωρίς να γίνεις γραφικός. Από την άλλη είναι κάτι που μας αφορά, κάτι που θέλουμε να μιλήσουμε γι’ αυτό αλλιώς θα φτάσουμε σε αυτό που είπε ο Αντόρνο «Μετά το Αουσβιτς, είναι βαρβαρότητα να γράφει κανείς ποίηση». Το θέλουμε όμως αυτό; Αν σιωπήσουμε θα βγει η άλλη πλευρά αυτή των ακροδεξιών ή μερικών ΜΜΕ που διαστρεβλώνουν τα πράγματα. Ο καλλιτέχνης πρέπει να μιλήσει αλλά να το κάνει με τα μέσα της τέχνης του και με σεβασμό».