Ποιος θα φανταζόταν ποτέ τον Γιώργο Παπανδρέου μοντέλο σε 28 ζωγραφικά πορτρέτα. Όχι σε ρεαλιστικές απεικονίσεις. Τον ΓΑΠ φλουταρισμένο, ως ήρωα χωρίς ιδιότητες, ως καρτούν, ως σκοτεινή μάσκα, με μύτη Πινόκιο, και τίτλο Chinois, με τον ήλιο του ΠΑΣΟΚ λευκό, μισοφαγωμένο κι αιωρούμενο πάνω απ’ το κεφάλι του, με μάτια ανοικτές οπές, σε γνωστή πόζα του και την υποσημείωση« Son». Tρία χρόνια ο Poka Yio, συνιδρυτής της Athens Biennale, δουλεύει τα πορτρέτα του πολιτικού με πίστη, όταν ακόμη δεν υπήρξε ούτε ως υποψία το σημερινό comeback του με το Κίνημα Δημοκρατών Σοσιαλιστών. Και τα είχε όλα καταστρώσει στην εντέλεια. Σχεδίαζε να εκθέσει τα 28 έργα στα παλαιά γραφεία του ΠΑΣΟΚ στη Χαριλάου Τρικούπη, για να επιστρέψει ο Παπανδρέου «στο σπίτι του», επειδή «έχει αφήσει απλήρωτα κοινόχρηστα». Μετά την κακήν κακώς επιστροφή της παράταξης στα γραφεία της Τρικούπη, απ’ την «αναβαθμισμένη» Ιπποκράτους, αναζητείται νέος χώρος για την έκθεση στην ίδια γειτονιά με κοινό τους πάντες: απ΄το σαγηνευμένο ψηφοφόρο του ΓΑΠ που τον έχει κάνει εικόνισμα μέχρι εκείνον που τον βρίζει.
Υπάρχουν κι άλλοι πολιτικοί που ιντριγκάρουν εικαστικά τον Poka Yio. Τον Σαμαρά τον σκέφτεται «σαν γελοιογραφία», ο Βενιζέλος είναι «πρωτίστως θέμα για μνημειακή γλυπτική». Εκείνος που τον αφήνει, από ζωγραφική άποψη, παγερά αδιάφορο είναι ο Τσίπρας: «Αν ο Γιωργάκης είναι φλουταρισμένος, μια θολή εικόνα, ο Τσίπρας είναι αυτό που λέμε κακοεστιασμένος», εξηγεί.
Η είδηση της ίδρυσης κόμματος από τον Γιωργάκη Παπανδρέου σε έκανε να εμπνευστείς τα νέα έργα σου; Μπα, τα δουλεύω πάνω από τρία χρόνια.
Είναι δυνατό να αποτελέσει πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης ο ΓΑΠ και αιτία αφοσίωσης τόσων χρόνων; Ε, καλά δεν τον δουλεύω δα και αδιάλειπτα, δεν μπορείς να τρως το ίδιο φαγητό κάθε μέρα εκτός και αν είσαι ο Βιτγκενστάιν. Όμως ο GAP (σημ. gap=κενό) με ιντριγκάρει πολύ ζωγραφικά, είναι σαν το κενό, σαν λευκός καμβάς, αν ήμουν συγγραφέας θα τον έκανα πρωταγωνιστή μου. Μπορείς να προβάλεις ό,τι θέλεις πάνω του, σαν να είναι καλός ηθοποιός του κινηματογράφου. Κατά καιρούς άλλοι έχουν δει σε αυτόν κάποιον που έχει όραμα για την Ελλάδα, άλλοι αυτόν του κατέστρεψε την Ελλάδα, άλλοι βλέπουν αυτόν που έσωσε την Ελλάδα, άλλοι βλέπουν έναν προδότη, άλλοι ένα πράκτορα των Αμερικανών, έναν αχυράνθρωπο, άλλοι βλέπουν ένα τύπο πανέξυπνο, οραματιστή και προοδευτικό, αυτόν που άλλαξε τη χαρτούρα των υπουργείων και έβαλε το Δημόσιο στις νέες τεχνολογίες, άλλοι βλέπουν έναν τύπο από το μέλλον ή κάποιον στην κοσμάρα του, ένα UFO. Είναι και λίγο και σαν καρτούν ή έστω σαν τον ήρωα του Μουζίλ, “Άνθρωπο Χωρίς Ιδιότητες”. Ξεγλυστράει σαν υδράργυρος. Μοιάζει επίσης να ταιριάζει παντού σαν τον χαμαιλέοντα Ζέλινγκ στην ταινία του Woody Allen που συμμετέχει μυστηριωδώς σε διάφορες ιστορικές στιγμές ή τον αντίστοιχο δικό μας Μητσάρα που βρισκόταν πανταχού παρών. Έχει επίσης και κάτι το ασυνήθιστα ατσαλάκωτο και καλογυαλισμένο, το προφίλ του προϊόντος που έρχεται απέξω, είναι προϊόν πολυτελείας, εισαγόμενο, μοιάζει Έλληνας, δεν είναι όμως και ακριβώς Έλληνας, γιατί ποιος Έλληνας έχει όνομα George Jeffrey; Kάποια στιγμή πέρασε από το μυαλό μήπως αυτός είναι το μοντέλο του πολιτικού της σύγχρονης Ελλάδας, πέρα από τους πολιτικούς μάγκες και τα κουτσαβάκια. Φυσικά στην αντίληψη του κόσμου θα είναι πάντα και ο γιος στη σκιά του Αντρέα αλλά ίσως και “μαμάκιας” στην επιρροή μιας σιδερένιας μητέρας, της Μάργκαρετ Τσαντ Παπανδρέου. Επίσης το να είσαι πάνω από πενήντα χρονών και να σε αποκαλούν ακόμα Γιωργάκη κάτι σημαίνει. Από το ότι “δεν σε παίρνουμε στα σοβαρά” μέχρι το ότι “σε θεωρούμε, το δικό μας παιδί, τον δικό μας άνθρωπο”.
Είκοσι οκτώ κάδρα για τον ΓΑΠ δεν είναι πάρα πολλά; Για να πω την αλήθεια τον ΓΑΠ δεν τον χορταίνω. Άσε που δίνει τροφή αβίαστα, τροφή για σχόλια βέβαια, όχι πραγματική.
Αυτά τα τρία χρόνια υπήρξε ευχάριστη παρέα; Είναι ευχάριστη γιατί είναι συνέχεια διαφορετικός. Είναι πολλοί διαφορετικοί Παπανδρέου μαζί. Έχεις δει την ταινία του Γούντι Άλεν, το Deconstructing Harry που λένε τα παιδιά του στον ήρωα: «daddy is out of focus, daddy is out of focus», έτσι κι ο Γιωργάκης είναι μονίμως out of focus. Είσαι μαζί του και αυτός είναι εκτός, είναι φλου. Έχει και ο GAP κάτι από το flicker το τρέμουλο, αλλά και το pixel που έχει η κινούμενη εικόνα. Ανάμεσα σε εμάς και την εικόνα του υπάρχει πάντα κάτι από τη γυαλάδα του τζαμιού της οθόνης. Αυτή η γυαλάδα, τα φλας των φωτογράφων και οι προβολείς που τυφλώνουν, τον κάνουν ακόμα περισσότερο μετείκασμα. Τα μάτια του ανοιγοκλείνουν, άλλοτε κλειστά από τα φλας και άλλοτε ανοιχτά να καθρεφτίζουν αυτές τις λάμψεις και να μην μπορούμε να δούμε μέσα τους. Ο GAP καίγεται από το είδωλό του. Δεν είναι ο ίδιος, είναι ένα avatar.
Τον κοροϊδεύεις με τα πορτρέτα του; Φυσικά και δεν τον κοροϊδεύω! Δεν νομίζω ότι είναι κοροϊδευτικά τα πορτρέτα του ΓΑΠ. Είναι στην παράδοση των πορτρέτων ηγετών. Άσε που αυτόν τον άνθρωπο τον βλέπω επίσης και σαν μια τραγική φιγούρα, έναν τραγικό ήρωα μυθιστορήματος. Στο δικό μου σενάριο θα μπορούσε να έχει τον ρόλο ενός καπετάνιου που ξυρίζεται και σιγοτραγουδάει κλεισμένος στον κόσμο του καθώς το πλοίο βυθίζεται. Ανάλογα με τον τρόπο που τον φωτίζεις τον βλέπεις να είναι τη μια σκεπτόμενος, την άλλη να υπομειδιά, την άλλη να είναι προβληματισμένος, την άλλη να φοράει το χαμόγελο της Colgate. Σε ένα από τα πορτρέτα είναι κλαμένος από κάποια από τα δακρυγόνα του.
Τραγικός ο ΓΑΠ; Είναι λίγο τραγικός γιατί είμαστε τραγικοί κι εμείς. Αποτελεί μια οθόνη προβολής και της δικής μας ναρκισσιστικής αυτοανάφλεξης. Ενός ιλουστρασιόν διεθνισμού που χορεύει ζεϊμπέκικο με Armani.
Πάντως το σχόλιο που κάνεις είναι , όπως το μοντέλο, λανθάνον. Γλυστράει. Η ζωγραφική δεν είναι ποτέ “καθαρή”, δουλεύει με τα γκρίζα μεταξύ φωτός και σκιάς. Αν μιλάμε για ένα σχόλιο σαν μήνυμα και αυτό είναι δύσκολο γιατί η ζωγραφική και η τέχνη ενώ περνάνε μηνύματα δεν μπορούν να είναι μήνυμα. Άσε που ο Παπανδρέου δεν σημαίνει μόνο ένα πράγμα. Πρώτον, είναι αυτή η φευγαλέα εικόνα της εξουσίας, του άρχοντα, του δημόσιου ταγού με την οποία ενώ υποτίθεται πως είμαστε πάρα πολύ οικείοι είναι και σούπερ ανοίκεια. Είναι ένα φάντασμα, ένα πράγμα που πλανάται μιντιακά στην υπερπραγματικότητά μας. Τον ξέρουμε πραγματικά τον Παπανδρέου; Είναι ο τύπος με το κανό, ο τύπος με το ποδήλατο,ο τύπος που κάνει jogging, πράγματα κάπως ανοίκεια όμορφα. Είναι χαμογελαστός, γυμνασμένος καλογυαλισμένος και ταυτόχρονα απολύτως κενός. Θέλω να τον γνωρίσω αλλά δεν μπορώ.
Ο Σαμαράς είναι πιο εύκολα αναγνώσιμος; Δεν με ενδιαφέρει εικαστικά ο Σαμαράς. Αν και τώρα που το σκέφτομαι σαν γελοιογραφία, τα τεράστια γυαλιά με τα μικρά μάτια από πίσω φτιάχνουν θέμα.
Ο Βενιζέλος; Ο Βενιζέλος, ναι, μ’ ενδιαφέρει πάρα πολύ, αλλά είναι πρωτίστως θέμα για μνημειακή γλυπτική. Ωστόσο, αυτό που εγώ κάνω δεν είναι πολιτικό σχόλιο, είναι ζωγραφική. Η ζωγραφική είναι ο κύριος λόγος που με ενδιαφέρει ο Παπανδρέου και δεν με ενδιαφέρει ο Σαμαράς, που με ενδιαφέρει κάπως ο Βενιζέλος και δεν με ενδιαφέρει ο Τσίπρας…
Ο Τσίπρας, που όλα τα φώτα είναι στραμμένα πάνω του, το μεγάλο πολιτικό αίνιγμα των ημερών, δεν σε ενδιαφέρει; Ζωγραφικά καθόλου. Αν ο Γιωργάκης είναι φλουταρισμένος, μια θολή εικόνα, ο Τσίπρας είναι αυτό που λέμε κακοεστιασμένος. Είναι ένα κλικ προτού γίνει σωστό το κάδρο και τότε μοιάζει ότι θα γίνει ένα στιβαρό κάδρο, ίσως περισσότερο στιβαρό ή ακαδημαϊκό από ότι θα ήθελα. Πολιτικά με ενδιαφέρουν όλοι. Επίσης με ενδιαφέρουν και από περιέργεια. Ειδικά αυτοί που δεν έχουν γράψει χιλιόμετρα σαν τον Τσίπρα με ενδιαφέρουν διπλά. Τι θα γράψουν, τι θα αφήσουν πίσω τους; Τον Γιωργάκη τόσα χρόνια τον βλέπαμε και τι έχουμε μάθει γι’ αυτόν; Ποιος μπορεί να πει τι είναι; Είναι μονίμως λανθάνων, αν όχι απλά λάθος.
Το πρόσφατο comeback του το περίμενες; Είναι λίγο blast from the past. Θυμίζει τον Μαίκλ Τζέι Φοξ με τη χρονομηχανή του, γύρισε σαν να μην έχει περάσει μια μέρα. Σα να μην έχουν γίνει όσα έχουν γίνει. Σα να μην έχουμε καταστραφεί και σα να μην συμμετείχε κι αυτός στην καταστροφή.
Είναι συμβολικοί οι λόγοι που ήθελες να κάνεις την έκθεση στα παλιά γραφεία του ΠΑΣΟΚ στη Χαριλάου Τρικούπη; Να επιστρέψει ο Παπανδρέου στο σπίτι του γιατί έχει αφήσει απλήρωτα κοινόχρηστα. Μιλούσα με έναν μεσίτη για να κάνω την έκθεση στα παλιά γραφεία του ΠΑΣΟΚ, που ήταν ξενοίκιαστα, ώσπου τελικά με πρόλαβε και ξαναγύρισε πίσω ξεπαραδιασμένο το ίδιο το ΠΑΣΟΚ. Πάντως δεν μ’ ενδιαφέρει η συγκεκριμένη έκθεση να γίνει σε μια γκαλερί και να την δει η οικογένειά μου, η συντεχνία της τέχνης. Την έκθεση μ’ ενδιαφέρει να τη δει και ο απλός κόσμος, ο σαγηνευμένος ψηφοφόρος του ΓΑΠ, αυτός που τον βρίζει τον ΓΑΠ, αυτός που έχει μεγαλώσει με τον παππού, τον πατέρα και τον εγγονό Παπανδρέου, αυτόν που τον έχει εικόνισμα και να συγκρίνουμε εικόνες. Μ’ ενδιαφέρει να συνομιλήσει η τέχνη με αυτό που γίνεται έξω στο δρόμο. Άλλωστε έχουμε μεγαλώσει με αφίσες υποψηφίων να κρέμονται στους δρόμους, με πορτρέτα στους δρόμους.
Πλησιάζει ο χρόνος και για την 5η Athens Biennale (τέλος του Φθινοπώρου), ένας θεσμός που έχει μπει στις ζωές και των ξένων και πρόσφατα τιμήθηκε με το βραβείο ECF Princess Margriet 2015. Το Υπουργείο Πολιτισμού έχει εκφράσει την βούληση να βοηθήσει ή πάλι θα χορεύει τσάμικο; Έχει διαλυθεί όλη η Ελλάδα, οπότε τι να περιμένουμε; Και επίσης τι σημαίνει να βοηθήσει, από πότε το ΥΠΠΟ έγινε η ActionAid;
Δεν είναι το ίδιο; Μιλάμε για ένα θεσμό με διεθνή αναγνώριση, που καλύπτει κενά της Πολιτείας. Θα ήθελα να είναι αυτονόητο αυτό το πράγμα. Αλλά δεν είναι αυτονόητο. Παλιά υπήρχαν όλων των ειδών οι δικαιολογίες. Τώρα υπάρχει μία, η οποία είναι και πολύ αληθοφανής: δεν υπάρχουν λεφτά. Και τελείωσε! Μακάρι να ακουγόταν, και να ήταν αληθινό, ένα “λεφτά υπάρχουν”. Η Μπιενάλε θα συνεχίσει από εκεί που σταμάτησε η προηγούμενη. Δεν μπορούμε να γυρίσουμε προς τα πίσω. Το θέμα μας είναι η αναγκαιότητα και ο τρόπος με τον οποίο κάνουμε πράγματα να συμβαίνουν και ειδικά σε καθεστώς μόνιμης κρίσης. Βασικά, η Μπιενάλε δεν είναι μια έκθεση, όπως λέγαμε παλιά και έτσι είχαμε μάθει να αναφερόμαστε σε μια μπιενάλε. Η Μπιενάλε είναι κάτι άλλο, είναι ένα γεγονός. Ένα γεγονός το οποίο αφορά πολύ κόσμο και περιλαμβάνει πολύ κόσμο. Και θέλουμε αυτό που κάνουμε να έχει νόημα πρωτίστως για τον κόσμο στην Αθήνα. Η Μπιενάλε είναι της Αθήνας, δεν είναι της Κωνσταντινούπολης ή του Βερολίνου. Πρέπει να έχει σχέση με το εδώ και τώρα. Αυτό είναι γενικά ένας σωστός δρόμος: να κοιτάς αυτό που είσαι. Πριν ξεκινήσουμε τη Μπιενάλε νομίζαμε ότι η Ελλάδα και η Αθήνα δεν έχει κανένα ενδιαφέρον διεθνώς. Δεν είναι ούτε αρκετά εξωτική –Κωνσταντινούπολη, Σαγκάη- ούτε μητροπολιτική, Βερολίνο, Νέα Υόρκη, Λονδίνο. Είναι η αντίστοιχη Λάρισα ή Λαμία ή Πρέβεζα, το Όρεγκον και η Αριζόνα της Αμερικής ή της Ευρώπης. Από το Destroy Athens, την πρώτη Μπιενάλε της Αθήνας, καταλάβαμε πως η Μπιενάλε και κυρίως η Αθήνα είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος.
Η Μπιενάλε θα συνεργαστεί και με την Documenta του Κάσελ. Τι αποτυπώνει το γεγονός ότι η Documenta επέλεξε να έρθει στην Αθήνα; Και μάλιστα με τίτλο: «Μαθαίνοντας από την Αθήνα». Τι σημαίνει; Ε, δεν είναι πολύ σημαντικό; Η Documenta δεν έχει ποτέ σχεδιαστεί ισότιμα σε δυο τόπους, τον έναν εκτός Κάσελ. Δεν είναι σημαντικό το μήνυμα για την Αθήνα; Κάτι σημαντικό συμβαίνει στον πολιτισμό. Βρισκόμαστε σε έναν αναβρασμό, είμαστε σαν ένα εργαστήριο που γίνονται κοινωνικές ζυμώσεις. Αυτό τι δημιουργεί; Νέο πολιτισμό, ή έστω νέα υβρίδια, νέες τάσεις. Έχουμε ξεναγήσει πολύ κόσμο, επισκέπτες, τα τελευταία χρόνια, ακόμα και σχολές, όχι μόνο ιδιώτες, που έρχονται στην Αθήνα με αποστολή να αποκωδικοποιήσουν τι γίνεται στην Αθήνα της κρίσης. Και περιμένουν, όπως και εμείς, να δουν τι θα γεννήσει η κρίση. Ένας ιδιότυπος εξωτισμός, ένα σαφάρι της κρίσης. Το ζήτημα είναι αυτό το μηντιακό crisis porn, η μόδα της κρίσης, να μην ξεφουσκώσει χωρίς να προλάβει να αφήσει κάτι πίσω της, έστω μια νέα αντίληψη ή επανατοποθέτηση. Ακούω κόσμο, εκ των οποίων και συναδέλφους, να λένε «δεν αντέχω άλλο την μόδα της κρίσης, δεν αντέχω άλλο την μόδα της Ελλάδας». Αυτό σημαίνει ότι δεν αντέχεις άλλο πια τον εαυτό σου, βασικά! Λέγαμε τόσα χρόνια «δεν έχουμε τη σκηνή» κανείς δεν ασχολείται μαζί μας. Τώρα που έχουν στραφεί οι προβολείς πάνω μας τι κάνουμε; Θα καιγόμαστε στα παρασκήνια λέγοντας «δεν μπορώ, γιατί έχω γίνει μόδα» ή θα ανασκουμπωθούμε και θα προχωρήσουμε;