Εν μέσω καραντίνας, το Ίδρυμα Ωνάση (Στέγη και Onassis USA) ανέθεσε νέα έργα σε καλλιτέχνες από όλο το φάσμα των γενεών και των τεχνών.
Μέχρι στιγμής έχουν γίνει 40 περίπου αναθέσεις και προστίθενται διαρκώς και άλλοι καλλιτέχνες, με τη σκέψη πως πρέπει να συμπεριλάβουμε και να κατανοήσουμε το παρόν, να διδαχτούμε από αυτό, να το αφηγηθούμε και να το ξορκίσουμε, δημιουργώντας παράλληλα μια ψηφιακή χρονοκάψουλα που θα διατηρήσει τη μνήμη αυτής της εποχής για τις μελλοντικές γενιές και δίνοντας βήμα στους καλλιτέχνες που βρέθηκαν ξαφνικά σε απραξία.
Το Enter δεν είναι ημερολόγια καραντίνας, αλλά μια σειρά από πρωτότυπα έργα που δημιουργούνται μέσα στις συνθήκες του «εδώ και τώρα».
Όπως επισημαίνει η Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου: «Χρειαζόμασταν κάτι για να αναπνεύσουμε αλλιώς. Να δούμε και να ζήσουμε κάτι που αποδεικνύει ότι το μυαλό δεν σταματά να γεννά ιδέες όταν το κλείνεις αναγκαστικά στα όρια ενός σπιτιού, ότι η φαντασία δεν φρενάρει όταν μας περικυκλώνει ο φόβος για ό,τι συμβαίνει, η αγωνία για το τι μπορεί να συμβεί. Στραφήκαμε στους ανθρώπους που μας βάζουν στον κόσμο τους και σε πολλούς άλλους, σε εκείνους που με τα εφόδια της τέχνης τους πολλαπλασιάζουν τις ζωές μας. Στους καλλιτέχνες. Αυτή την ομάδα που φροντίζει την ψυχή μας και μετακινεί τη σκέψη μας. Πώς χορεύει ένας χορευτής στην κουζίνα του; Πόσες εικόνες αιχμαλωτίζουν τα μάτια ενός σκηνοθέτη, όταν περνά τις περισσότερες ώρες του ξαπλωμένος στον καναπέ του; Είναι όλο το σπίτι μια σκηνή; Μπαίνουμε για να δούμε. Φιλοξενούμενοι. Κι εσείς. ENTER.»
Οι Δημήτρης Καραντζάς, Annie Dorsen, Michael Silverstone & Abigail Browde, Βασίλης Κεκάτος, Αντώνης Φωνιαδάκης, Μαρία Παπαδημητρίου και Εύη Κολογηροπούλου μιλούν στην Popaganda για το πώς είναι να δημιουργείς χρησιμοποιώντας τα πιο λιτά μέσα, μέσα σε 120 ώρες και χωρίς να έρχεσαι σε φυσική επαφή με άλλους ανθρώπους.
Θα ευχόμουν να ξεχάσουμε σύντομα την εποχή της «καραντίνας» και να φαντάζει σαν μια πολύ παροδική (αλλά βέβαια πολύ μαύρη σελίδα) της ιστορίας. Τα ερεθίσματα ήταν ελάχιστα – όπως ελάχιστα είναι αυτά που έχουμε αυτή την περίοδο: Πως το ελάχιστο μιας καθημερινής ζωής που ζούμε όλοι μας αποκτά φαντασιωτικές διαστάσεις, αυτός ήταν ο πυρήνας της σκέψης. Εν αντιθέσει με τις φωνές που αντιμετωπίζουν την καραντίνα ως λάιφσταϊλ και περίοδο ενδοσκόπησης και «εκπαίδευσης», η καραντίνα είναι μια φρικτή, άγονη, βίαιη, ανέμπνευστη, στείρα διαδικασία στην οποία χρειάζεται μια ισχυρή αντίσταση. Αυτό συμβαίνει και με τον ήρωα της «ταινίας», ζώντας στον υποχρεωτικό εγκλεισμό αντιστέκεται μέσα από τη φαντασία και τη λαχτάρα του. Φαντασιώνεται ότι συναντάει ανθρώπους, ότι ταξιδεύει σε μέρη, ότι πηγαίνει σε αίθουσες κινηματογράφου, ότι μιλάει στους από πίσω. Κρατάει ζωντανό ένα κομμάτι που δεν πρέπει να πεθάνει, περνώντας κι αυτός την ίδια στεγνή καθημερινότητα που περνάμε όλοι. Είχε τρομερό ενδιαφέρον να βρεις τα κάδρα, τους χρόνους, τις αποφάσεις για το πώς αποδίδεις τη φαντασίωση, πώς την ακυρώνεις, σε ένα μέσο που δεν γνωρίζω, αλλά με ελκύει χρόνια και στο οποίο υπήρξε πολύτιμη η συμβολή του φίλου Γιάννη Καραμπάτσου ως προς την κινηματογράφηση, το μοντάζ και πολλά πολλά άλλα. Και βέβαια σημαντική σ’ αυτή την εξερεύνηση και η φαντασία και ο διάλογος με τον συνεργάτη μου Αινεία Τσαμάτη, που ήταν και ο ερμηνευτής αυτής της «φαντασίωσης».
Υ.Γ: Να σταματήσουμε να φαντασιωνόμαστε, πρέπει να ζήσουμε ξανά, να αντισταθούμε, να κάνουμε κάτι για να σταματήσει να δαιμονοποιείται- όπως πάει να γίνει – η συνύπαρξη σε αίθουσες τέχνης, μιας και η συνύπαρξη σε όλα τα άλλα δημόσια μέρη θα συνεχιστεί κανονικά. Και το (δυστυχώς) αυτονόητο μήνυμα στην πολιτεία από όλους τους καλλιτέχνες και τους εργαζόμενους στον τομέα της τέχνης – ΔΕΙΤΕ ΜΑΣ.
Είναι πραγματικά κλισέ το να ειπωθεί πως οι περιορισμοί δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για δημιουργική σκέψη. Κλισέ ή όχι, είναι συχνά αλήθεια. Η ψυχοσύνθεση σου μπαίνει στη διαδικασία επίλυσης ενός προβλήματος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση είχαμε περιορισμό στον χώρο και στον χρόνο· είχαμε μόλις 120 ώρες διαθέσιμες για να δημιουργήσουμε. Υπό αυτή την έννοια ήταν πιο εύκολο να αντιμετωπίσω την προτροπή του Ιδρύματος Ωνάση με παιγνιώδη διάθεση, δηλαδή ως μια ευκαιρία να κάνω μια απόπειρα πάνω σε κάτι και εάν αυτό δεν προκύψει τέλειο, απλώς δεν πειράζει.
Όταν ξεκίνησε το lockdown, είχα μόλις ξεκινήσει κάποιες συζητήσεις με την καλλιτέχνιδα και προγραμματίστρια Sukanya Aneja, ώστε να δημιουργήσουμε κάτι βασισμένο σε κάποια κείμενα που είχε φτιάξει με χάρη σε έναν μηχανικής εκμάθησης αλγόριθμο. Είναι μια ολόκληρη σειρά σύντομων κειμένων που δίνουν αλλόκοτες, μηχανικές στην κυριολεξία απαντήσεις στην ερώτηση «ποιο είναι το νόημα της ζωής». Προσδοκούμε να προκύψει ένα θεατρικό έργο χρησιμοποιώντας αυτά τα κείμενα, όταν μπορούμε πάλι να κάνουμε θέατρο. Ύστερα ζήτησα από τον Jim Fletcher να τα ηχογραφήσει. To είχε ξανακάνει άλλη μια φορά για μένα, ηχογραφώντας κάτι γρήγορα στην κουζίνα του απλά για να το ακούσω. Όταν του ζήτησα να ηχογραφήσει ακόμη δεν ήξερα τι θέλω να κάνω. Και ύστερα βρήκα αυτό το εταιρικό προκατασκευασμένο λογισμό για animation. Δεν ήμουν σίγουρος αν ήταν υπερβολικά ηλίθιο, καθόλου ηλίθιο ή τόσο ηλίθιο που καταντούσε τέλειο. Αλλά, τελικά αυτό είναι το ωραίο σχετικά με τους περιορισμούς. Σου δίνουν την «άδεια» να επιτρέψεις στον εαυτό σου να πειραματιστεί με πράγματα που σε καμιά άλλη περίπτωση δεν θα τους έδινες σημασία.
Οι περιορισμοί της επιτροπής (το να πρέπει να δουλέψουμε σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα και χωρίς να έρθουμε σε επαφή με άλλους ανθρώπους) αποδείχτηκαν συναρπαστικοί. Υπό κανονικές συνθήκες μας παίρνει χρόνια για να φτιάξουμε κάτι και πάντα γίνεται σε συνεργασία με άλλους ανθρώπους. Όταν λοιπόν ο Vallejo και η Sophia (Onassis USA) μας ζήτησαν να συμμετάσχουμε, δεν ξέραμε καθόλου τι θα προκύψει αλλά συμφωνήσαμε χωρίς δεύτερη σκέψη.
Σε εμάς οι περιορισμοί στη διαδικασία παραγωγής βρήκαν τον τρόπο και γλίστρησαν στην καρδιά του έργου. Είχαμε μόλις λίγες ημέρες για να φτιάξουμε το φιλμ και τελικά όταν τελείωσε ήταν κάτι που αφορούσε τη στασιμότητα του χρόνου. Όπως και πολλοί άλλοι είχαμε συνηθίσει να δουλεύουμε για πολλά πράγματα μαζί. Από τη στιγμή που τα περισσότερα διακόπηκαν τότε βρεθήκαμε στην περίεργη θέση να έχουμε και δημιουργήσουμε ένα project που έδινε και σε εμάς την αίσθηση ότι μπήκαμε σε μια κατάσταση “pause”.
Το να δουλεύουμε χωρίς ανθρώπους μας έκανε να στραφούμε σε τοπία χωρίς κίνηση. Οι φωτογραφίες που τραβήξαμε κατά τη διάρκεια αυτών των τριών ημερών ήταν κυρίως από την Albany County, στη Νέα Υόρκη. Είναι μια ερειπωμένη περιοχή που το social distance είναι εύκολο να επιτευχθεί. Δεν ξέρω γιατί αλλά βρήκαμε ότι αυτή η περιοχή μας εμπνέει πολύ. Το τοπίο λέει τόσες διαφορετικές, σύνθετες ιστορίες. Το παρελθόν μοιάζει παρόν, πολύ περισσότερο από την πόλη της Νέας Υόρκης που σχεδόν πρέπει να «αλληθωρίσεις» εστιάζοντας για να διακρίνεις αυτό που κάποτε ήταν. Αισθάνεσαι επίσης ότι μια υπόσχεση πλανάται στον αέρα, ακόμη κι αν είναι απλώς η υπόσχεση ότι το χιόνι θα λιώσει και θα έρθει η άνοιξη. Υπάρχει κάτι σε αυτή την περιοχή που μας βοηθάει να δούμε και να κατανοήσουμε την Αμερική του 2020 με όλη της την παραδοξότητα, τη σύγχυση και την ομορφιά.
Δεν πήραμε καθόλου αποφάσεις στην αρχή της διαδικασίας. Ξέραμε μόνο ότι η Abby θα έγραφε κι εγώ (Michael) θα τραβούσα τις φωτογραφίες αλλά δεν πήραμε καμία άλλη απόφαση. Έτσι στην πραγματικότητα πηγαίναμε όπου μας πήγαιναν οι αισθήσεις μας. Και ύστερα από τρεις ημέρες ακούσαμε και είδαμε τι είχε κάνει ο καθένας μας και αρχίσαμε να συνθέτουμε τα κομμάτια του παζλ.
Η μόνη εικόνα που νιώθαμε ότι έλειπε ήταν αυτή ενός εφήβου κοριτσιού. Το φιλμ αφορά έναν φανταστικό νεαρό χαρακτήρα που προσπαθεί να βγάλει νόημα από όλο αυτό που συμβαίνει. Ξέραμε ότι έπρεπε να την δούμε, έστω και για μια στιγμή. Ρωτήσαμε τους γείτονες μας στην άλλη πλευρά του δρόμου, αν η κόρη τους Olympia Baltimore James δεχόταν να φωτογραφηθεί από απόσταση. Ήταν καλό που είχαμε μια τόση δα στιγμή που νιώσαμε ότι συνδεθήκαμε με κάποιον άλλον. Το πρόσωπό της, κάπως σκοτεινό, έγινε ένα είδος οδηγού και για τους δυο μας. Κανονικά, κάνουμε live performances, συνεπώς το να μην βρισκόμαστε στον ίδιο χώρο με το κοινό μας δημιούργησε μια τελείως διαφορετική αίσθηση. Υπάρχει κάτι σε αυτή την σχεδόν απτή ζωντάνια των σωμάτων που βρίσκονται στον ίδιο δωμάτιο με εμάς που είναι απαραίτητο για τις ζωές μας. Είναι σχεδόν ένα είδος εθισμού. Είναι δύσκολο τώρα που δεν έχουμε αυτή την αίσθηση.
Ελπίζω ότι το project κάποια στιγμή στο μέλλον θα ειδωθεί ως κομμάτι μιας αξιόπιστης αλήθειας.
Η δημιουργική διαδικασία υπό τις συνθήκες της καραντίνας για μένα δεν είχε τρομακτικές διάφορες στο mentalité από την εποχή της κανονικότητας. Το σινεμά είναι μια ακριβή τέχνη και στην Ελλάδα έχουμε μάθει να παράγουμε με τα ελάχιστα μέσα. Είναι αλήθεια πως εν προκειμένω δεν είχα καν συνεργείο ή εξοπλισμό, είχα όμως την τύχη να έχω δίπλα μου το Γιώργο Βαλσαμή, μόνιμο συνεργάτη μου στο πόστο της διεύθυνσης φωτογραφίας, οπότε ένιωθα απολύτως ασφαλής πως θα καταφέρουμε να δημιουργήσουμε κάτι, ακόμα και με ένα κινητό.
Κατά τη διάρκεια της ανάθεσης του έργου βρισκόμουν στο νησί καταγωγής μου, την Κεφαλονιά. Αν βρισκόμουν στην Αθήνα είναι βέβαιο πως θα λειτουργούσα εντός του comfort zone μου συνεργαζόμενος με ηθοποιούς και φτιάχνοντας ίσως μια διαλογική σκηνή. Το γεγονός ότι βρισκόμουν απομονωμένος στο νησί, και έτσι δεν είχα τη δυνατότητα να αξιοποιήσω τα αβαντάζ που θα μπορούσε να μου παρέχει η έδρα μου, με έσπρωξε σε μια κατάσταση βαθύτερης αναζήτησης και οικειοθελούς ρίσκου να επιχειρήσω κάτι που δεν είχα σκεφτεί ποτέ πιο πριν.
Κάπως έτσι οδηγήθηκα στη συγγραφή ενός εσωτερικού μονολόγου και εν τέλει στη δημιουργία της πιο προσωπικής ταινίας μου. Με όχημα μια φαντασιακή κατάσταση όπου ο κόσμος έχει πληγεί από μια επιδημία ύπνου και ένα αγόρι που ακόμα δεν έχει νοσήσει στέλνει μια home-video ερωτική επιστολή στο κορίτσι του που έχει κοιμηθεί, έκανα μια περιήγηση στον τόπο μου και ήρθα σε επαφή με την ιστορία μου μέσα σε αυτόν, μέσα απ’το πρίσμα κάποιου που ενώ βρίσκεται στο σπίτι του, είναι μακριά από εκεί που θα ήθελε να είναι.
Μερικώς μυθοπλαστικά, μερικώς εξομολογητικά, προσπάθησα να μιλήσω μια γλώσσα βαθιά δική μου με την ελπίδα να αποδειχθεί οικουμενική και να αισθανθούν αυτά που είχα να εκφράσω όσοι περισσότεροι άνθρωποι γίνεται. Εν κατακλείδι, οι περιοριστικές αυτές συνθήκες ήταν για μένα απελευθερωτικές καθώς μπόρεσα να είμαι πιο ειλικρινής από κάθε άλλη φορά.
As you sleep the world empties | Vasilis Kekatos from Onassis Stegi on Vimeo.
Η ανάθεση του έργου για το Εnter του ιδρύματος Ωνάση μου έδωσε την ευκαιρία να εξερευνήσω τη χορογραφία σε ιδιαίτερες συνθήκες, της απομόνωσης αλλά και της απόστασης, καθώς επέλεξα να χορογραφήσω από το Παρίσι δύο χορευτές στον Μόντρεαλ του Καναδά.
Δεν ένιωσα αναγκασμένος να παράγω έργο, αντιθέτως ένιωσα ελεύθερος να εκφραστώ αλλά και να συνδεθώ ξανά έστω εξ αποστάσεως με χορευτές χρησιμοποιώντας την τεχνολογία. Και στο παρελθόν είχα αναγκαστεί να κάνω πρόβα από απόσταση μέσω video call, αλλά ήταν ένα πρόσθετο βοηθητικό μέσο για μία μέρα που δεν μπόρεσα να είμαι παρών στο στούντιο και όχι η μοναδική συνθήκη δημιουργίας όπως τώρα.
Η συγκεκριμένη δημιουργία ήταν όντως προκλητική για πολλούς λόγους.
Το έργο χορογραφήθηκε (με οτιδήποτε αυτό συνεπάγεται ως προς την εκμάθηση, και διόρθωση της κίνησης) και βιντεοσκοπήθηκε από τους χορευτές (σύμφωνα με τις δικές μου πάντα οδηγίες) εξ αποστάσεως μέσω των κινητών τηλεφώνων μας.
Τα αρχεία έφταναν σε εμένα με wetransfer, τα μελετούσα, έκανα διορθώσεις και αναλόγως ή τα επικύρωνα ή ζητούσα να βιντεοσκοπηθούν ξανά.
Καθώς εμπνεύστηκα επίσης από το τραγούδι του Active Child, Color Me, ξεκίνησα μία διαδικασία να ζητήσω άμεσα την έγκριση για τη χρησιμοποίηση του τραγουδιού στο έργο μου. Μία διαδικασία προκλητική που όμως εν τέλη με έφερε πιο κοντά στον τραγουδιστή Patrick James Grossi, καθώς ήταν συζητήσιμος, φιλικός και περίεργος για το τελικό αποτέλεσμα
Έπρεπε να βρω τρόπο να οργανώσω το timing της χορογραφίας με τη μουσική με μαθηματικό τρόπο για να λειτουργεί σε κάθε πλάνο με ακρίβεια, χωρίς όμως να υπάρχει μέτρημα, και χωρίς οι χορευτές να ακούν τη μουσική.
Η διαδικασία του μοντάζ ήταν αρκετά πολύπλοκη, καθώς το βίντεο επεξεργάστηκε σε ειδικά apps του iphone και με κράτησε ξύπνιο αρκετά βράδια. Καθώς έβλεπα το έργο να υλοποιείται σταδιακά έπρεπε να διορθώσω τις τελευταίες τεχνικές λεπτομέρειες, αλλά και να επιλέξω την τελική εκδοχή του βίντεο.
Στιγμές εγρήγορσης και διέγερσης άκρως απολαυστικές σε μέρες καραντίνας. Ένα δώρο.
Δείτε το φιλμ εδώ.
Όταν μου ζητήθηκε να συμμετέχω στο ENTER, την 1η μέρα καταχάρηκα. Τη 2η και 3η μέρα με είχε πιάσει πανικός. Ήταν δύσκολο να βγω από τη νέα συνθήκη της αδράνειας. Την 4η μέρα αποφάσισα πως πρέπει να νικήσω την απραξία. Την 5η μέρα άρχισα τη δουλειά. Είχα δώσει το λόγο μου ντρεπόμουν να τον αναιρέσω. Με τα ελάχιστα μέσα (μία περούκα, ένα iPhone και 2 ψαλίδια), το voice over της παιδικής μου φίλης Τέσσας Κουρούκλη Clark, και την επεξεργασία του βίντεο από τον νεαρό φίλο μου Στέφανο Παπαγεωργίου, δημιουργήθηκε το ALTER EGO. Ευκαιρία να ευχαριστήσω το WeTransfer για τις επικοινωνιακές υπηρεσίες που μου προσέφερε. Η αλήθεια είναι πως από τη στιγμή που ολοκλήρωσα το βίντεο δεν έχω σταματήσει να σκέφτομαι και να πράττω.
Το τελευταίο εγχείρημά μου ονομάζεται iPeg – Institute of Post–Epicurean Garden. Είναι μια σειρά φιλοσοφικών συναθροίσεων και καλλιτεχνικών συζητήσεων στον κήπο μου στη Δροσιά Αττικής με σύμβουλο φιλοσοφίας τον Ορέστη Τζιρτζιλάκη και συνεργάτες τον Γιώργο Καλύβη, την Σεβαστιάνα Κωνστάκη και τον Γιώργο Μπεκιράκη. Καλλιτέχνες, φιλόσοφοι, αρχιτέκτονες και στοχαστές θα προσκαλούνται να σχηματίσουν έναν επικούρειο τόπο περισυλλογής γύρω από σύγχρονες μεθόδους επίτευξης μιας γαλήνιας διαβίωσης. Πώς μπορούμε να ξανασκεφτούμε την ευτυχία, την ηθική και την απελευθέρωση μας από φόβους μέσω δημιουργικών πρακτικών, υπαίθριων και διαδικτυακών φιλικών συναθροίσεων κατά τη διάρκεια αυτών των απρόβλεπτων εποχών πανδημικού εγκλεισμού; Ποιες νέες μορφές κοινοτικού μετά-ερωτισμού και διαλογισμού δύναται να αναδυθούν ανάμεσα σε επικούρειες ηδονές στον κήπο μας και το laptop μας; Ευχαριστώ θερμά το Ίδρυμα Ωνάση γιατί με ξεσήκωσε!
Στο βίντεό μου πραγματοποίησα μια άλλη μέθοδο, έτσι ώστε να ξεπεράσω τα όρια του σπιτιού με τη σύμβαση να δίνω την κάμερα στους συμμετέχοντες. Στο έργο μου συμμετέχουν ο προπονητής μου στο kick boxing και ο καλός μου φίλος και συνεργάτης ράπερ, Νέγρος του Μoριά, που γράφει το καινούριο του τραγούδι που μιλάει για τη νυχτερινή του έξοδο στο κέντρο της Αθήνας. Το βίντεο τραβήχτηκε στο σπίτι του, αφού του έδωσα την κάμερα και μιλήσαμε σχετικά με το πώς να τραβήξει το υλικό με κάποιες οδηγίες. Μετά μου έδωσε την κάμερα πίσω μαζί με τις λήψεις. Το δεύτερο μέρος του έργου το πραγματοποιήθηκε σ’ ένα πλυντήριο αυτοκινήτων όπου το βράδυ μεταμορφώνεται σε αίθουσα προπόνησης kick boxing που προπονούνται άτομα ανά δυάδες.
Το γεγονός ότι έπρεπε να παράξω ένα έργο στον περιορισμό της κατοικίας μου με κινητοποίησε να σκεφτώ άλλους τρόπους κινηματογράφησης. Έπρεπε να συμβιβαστώ με την ιδέα ότι θα έδινα την κάμερα μου και με κάποιες οδηγίες τηλεφωνικά οι συμμετέχοντες θα έστηναν τον τρίποδο, θα έβαζαν ρυθμίσεις στη κάμερα και τελικά θα τραβούσαν οι ίδιοι τον εαυτό τους. Όπως και έγινε στο μεγαλύτερο μέρος του έργου μου. Αυτή η ιδιάζουσα συνθήκη είχε πολύ ενδιαφέρουσες στιγμές και λήψεις για μένα, καθώς οι ίδιοι ήταν πιο αυθόρμητοι, αλλά και ήταν ενδιαφέρον το γεγονός να γίνονται οι ίδιοι οι χειριστές της εικόνας τους.