Όταν λες ουγγρικό θέατρο εννοείς ένα όνομα: Άρπαντ Σίλινγκ. Ο μεγάλος σταρ της ευρωπαϊκής σκηνής φέρνει στις 11 του μήνα στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, σε παγκόσμια πρώτη, τη νέα παράσταση του Θεάτρου Kretakor “The Day of Fury” (Μέρα της Οργής), με την οποία θα σηκώσει αυλαία το φετινό γεωποπολιτικό φεστιβάλ “Transitions 3: Central Europe”. Πηγή έμπνευσης αποτέλεσε ένα αληθινό γεγονός: η δημόσια, μοναχική διαμαρτυρία μιας απολυμένης νοσοκόμας στο κέντρο της Βουδαπέστης, που αποφάσισε να φορέσει, συμβολικά, μαύρα ρούχα. «Το θέμα του έργου είναι η αέναη ανθρώπινη ευθραυστότητα», εξηγεί για την παράστασή του ο Σίλινγκ, που θέτει ένα στόχο στο καθαρά πολιτικό θέατρο που κάνει: «Να εξετάζουμε την εξτρεμιστική εκδίπλωση της κοινωνικής ιεραρχίας. Η ερώτηση που θέτουμε στο κοινό είναι: είναι δυνατόν να είμαστε ακόμη άνθρωποι των σπηλαίων στον 21ο αιώνα;»
Η φόρμα που υϊοθέτησε, για να περιγράψει στο “The Day of Fury”, «την περιθωριοποίηση της μισής Ευρώπης», είναι, όπως λέει, «η απλότητα και η ακρίβεια του Bergman style». Απώτερος στόχος του να εμπνεύσει μια «θερμή συζήτηση» στο κοινό όχι για αυτό που είδε, αλλά «για τις ίδιες τις ζωές του: για την ευθραυστότητα και την ευθύνη».
Γιατί στο peak της καριέρας σας επιστρέψατε στην Ουγγαρία; Σας γύρισε πίσω η πολιτική στροφή της χώρας σε μη δημοκρατικές πρακτικές; Ναι, το 2008 όταν το Krétakör Τheater Group απογειωνόταν και ταξιδεύαμε σε όλο τον κόσμο, αισθάνθηκα ότι δεν δίνουμε την προσοχή που οφείλαμε σε αυτό που συνέβαινε στη χώρα.
Τι συνέβαινε; Τα ποσοστά ανεργίας απογειώνονταν και το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών γιγαντώνονταν. Ζητήματα με τα ανθρώπινα δικαιώματα εμφανίζονταν συστηματικότερα. Η αλληλεγγύη εξαφανιζόταν ενώ η ανάγκη για ακραίες ιδεολογίες ήταν σταθερά ανοδική. Ακριβώς τότε αποφάσισα να κάνω κοινωνική δουλειά, αντί για φεστιβάλ.
Με ποιο τρόπο ακριβώς η ούγγρικη πραγματικότητα, η ζωή της χώρας, σας εμπνέει; Tο “Day of Fury” είναι ένα έργο για ένα αληθινό γεγονός.
Πώς μεταφέρονται όμως πάνω στη σκηνή φέτες αληθινής ζωής; Αυτή η μετάβαση από την αληθινή σκηνή στη ζωή είναι η ουσία του μότο σας “νέα θεατρική πραγματικότητα”; Tο γεγονός ότι η πραγματικότητα εμπνέει το θέατρο, δεν είναι κάτι νέο για κανένα. Συμβαίνει αιώνες. Το ”The Day of Fury” είναι ένα απολύτως παραδοσιακό θέατρο, στο οποίο ένα αληθινό γεγονός ενέπνευσε ένα έργο. Νέο θέατρο είναι όταν δουλεύουμε με πολίτες ή όταν χρησιμοποιούμε το θεάτρο ως εργαλείο για εκπαιδευτικά προγράμματα. Εγώ διαχειρίζομαι και τις δυο αυτές παραμέτρους όπως, επίσης, την παραδοσιακή τέχνη. Αυτό δίνει μεγαλύτερες ελευθερίες. Παρόλα αυτά, για να είμαι ειλικρινής, μερικές φορές φαίνεται να είναι καλό να έχεις μόνο δραματουργικά και αισθητικά ερωτήματα -γιατί στο εφαρμοσμένο θέατρο η ανάγκη για κοινωνική χρησιμότητα συχνά υποσκελίζει τις καλλιτεχνικές παραμέτρους.
Το θέατρο μπορεί να καθυστερήσει αλλά δεν μπορεί να σταματήσει τη διαδικασία αποβλάκωσης της κοινωνίας. Για να αλλάξουμε μέσα στο σπίτι μας και στις δουλειές μας πρέπει επίσης να αλλάξουμε και στους δρόμους.
Στη συγκεκριμένη παράσταση πώς διαχειριστήκατε ως δραματουργός και συγγραφέας τη δημόσια διαμαρτυρία της μαυροφορεμένης νοσοκόμας; Την συναντήσατε, της κάνατε συνέντευξη; Πώς αντέδρασε στην παράσταση διαμαρτυρίας της η ούγγρικη κοινωνία; Δεν κάναμε προσωπική συνέντευξη της Μαρία Σαντόρ. Αφενός, γιατί απλά όλες οι εφημερίδες ήταν γεμάτες μ’ αυτήν, αφετέρου, γιατί χρησιμοποιήσαμε την ιστορία της ως σημείο εκκίνησης.
Είχε κάποιο αντίκτυπο στην κοινωνία η διαμαρτυρία της; Ο αντίκτυπος ήταν μάλλον μπερδεμένος. Πολλοί από τους υποστηρικτές του τωρινού καθεστώτος την βλέπουν ως ταραχοποιό που υποστηρίζει τους εχθρούς της κυβέρνησης, την αριστερή και τη φιλελεύθερη αντιπολίτευση. ‘Oταν πρέπει να κρίνουμε την Μαρία Σάντορ δεν βρίσκονται στην ίδια πλατφόρμα ούτε καν οι κοινωνικοί εργάτες. Δυστυχώς, η γυναίκα αυτή είναι ένας μοναχικός πολεμιστής. Η ούγγρικη κοινωνία επιδεικνύει ολοένα και μικρότερη αλληλεγγύη και γίνεται περισσότερο αντιδραστική στις αλλαγές. Η μηχανή της δεξιόστροφης κυνικής κυβερνητικής πολιτικής μέχρι στιγμής δουλεύει τέλεια. Δεν μπορούν να περάσουν μεταρρυθμίσεις και φαίνεται πως με την αλλαγή του εκλογικού συστήματος και την αδιάλλειπτη καλλιέργεια του μίσους οι ψηφοφόροι μπορούν να χειραγωγηθούν. Η Δεξιά είναι βεβαίως αδύναμη και κατακερματισμένη. Αλλά τη Δημοκρατία στη σημερινή Ουγγαρία μπορείς να τη βρεις μόνο ως ίχνος.
Το πιο τρομακτικό συστατικό στο καθεστώς του Βίκτορ Όρμπαν είναι ότι το αυτοκρατορικό του σύστημα βασίζεται στη Δημοκρατία. Τρομακτικό. Κι ωστόσο κερδίζει σε δημοτικότητα μεταξύ των ευρωπαίων πολιτικών. Το σύστημα του Όρμπαν είναι το μέλλον της Ευρώπης!
Γιατί αποκαλείτε την παράστασή σας μιούζικαλ των επαναστατημένων; Ποιος είναι ο επαναστατημένος; Η νοσοκόμα, το κοινό, κάποιος άλλος; Επίσης, ποιος πρέπει να είναι ο επαναστατημένος; Δεν χρησιμοποιούμε πια αυτό τον υπότιτλο και δεν θα ήθελα να αναφερθώ σε αυτόν. Εντούτοις, είναι σίγουρα ένα ερώτημα το πώς μπορούμε να κινητοποιήσουμε μια χώρα που ζει υπό την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης χωρίς εμφανές αποτέλεσμα αυτής της στήριξης.
Πού βρίσκεται σήμερα η Σαντόρ; Θα την καλέσετε να δει την παράσταση που ενέπνευσε; Η Μαρία Σαντόρ εργάζεται ακόμα ως νοσοκόμα. Ωστόσο, για να προστατευτεί από τις εναντίον της πολιτικές επιθέσεις, εγκατέλειψε τη συνομοσπονδία των επαγγελματιών νοσοκόμων. Δυστυχώς, θα μπορούσαν να την απομονώσουν. Οχι, δεν την καλέσαμε, γιατί η παράσταση δεν είναι μόνο γι’ αυτή. Δεν θα θέλαμε να θεωρηθεί ότι περιγράφεται επί σκηνής η αληθινή ιστορία της, για να μην την εκθέσουμε.
Για την κατάρρευση του κοινωνικού κράτους και του συστήματος υγείας στην Ουγγαρία, για το οποίο η γυναίκα διαμαρτυρήθηκε, ευθύνεται κάποιος συγκεκριμένα; Η πολιτική τάξη, η οποία από το 2000 άφησε το χώρο για άμεση Δημοκρατία αυξάνοντας τον δημαγωγικό λαϊκισμό. Η Ουγγαρία είναι μια νεαρή Δημοκρατία. Γι’αυτό κι η κοινωνία χρειάζεται πολύ περισσότερο χρόνο κι εκπαίδευση. Οι μη ενημερωμένοι πολίτες που χειραγωγούνται σαν αρνιά μπορούν να σχεδιάσουν και να σκεφτούν βραχυπρόθεσμα μόνο. Η σημερινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Βίκτορ Όρμπαν έχει γκρεμίσει κάθε απομεινάρι Δημοκρατίας. Tο κράτος είναι αδιαπέραστο και παθολογικά κεντρώο. Τα συνδικάτα έχουν πολτοποιηθεί. Οι ολιγάρχες είναι παντού. Oι δημόσιοι υπάλληλοι βρίσκονται υπό διαρκή πίεση ενώ οι επιχειρηματίες και οι διανοούμενοι, που ήταν κριτικοί απέναντι στην κυβέρνηση, παραμερίστηκαν. Το πιο τρομακτικό συστατικό στο καθεστώς του Βίκτορ Όρμπαν είναι ότι το αυτοκρατορικό του σύστημα βασίζεται στη Δημοκρατία. Τρομακτικό. Κι ωστόσο κερδίζει σε δημοτικότητα μεταξύ των ευρωπαίων πολιτικών. Το σύστημα του Όρμπαν είναι το μέλλον της Ευρώπης!
Το Δημοψήφισμα του Τσίπρα και εν συνεχεία η απόλυτη αδιαφορία στο αποτέλεσμά του θυμίζει πολιτικές του Βίκτορ Όρμπαν: υποσχόμαστε πολλά και τελικά κάνουμε το εντελώς αντίθετο. Φοβάμαι ότι τέτοιου είδους πολιτικοί μας κοροϊδεύουν και μας κάνουν ηλίθιους.
Το Kretakor είναι ονομασία μπρεχτικού έργου. Τι σας συνδέει με τον γερμανό συγγραφέα; Η κοινωνική έγνοια κι ο πολιτικός προβληματισμός στο φόντο της σκηνικής πράξης; Το θέατρο του Μπρέχτ είναι το θέατρο που σας αφορά; Με ενδιαφέρει το είδος του θεάτρου που οι δημιουργοί δεν είναι ακραίοι καλλιτέχνες αλλά πολίτες με συνείδηση. Η έρευνα, η εξέλιξη, η βελτίωση αυτό είναι το θέατρό μου.
Αυτή θα είναι η τρίτη επίσκεψή σας στην Ελλάδα. Τι μαθαίνετε στην Ουγγαρία για τη χώρα; Τι είναι αυτό που περιμένετε να δείτε ερχόμενος σε αυτήν τη Δευτέρα; Αυτό που ακούω για την Ελλάδα είναι τρομακτικό. Ανεύθυνοι πολιτικοί, με τις ανεύθυνες υποσχέσεις! Mια χώρα που δεν μπορεί να κάνει πρακτική την εγκράτεια! Μια χώρα που χρεωκοπεί και εν συνεχεία επιτίθεται στους δανειστές της αντί να κάνει την αυτοκριτική της!
Εμφανίζεστε υπερασπιστής των θεσμών. Παρότι δεν είμαι ο δικηγόρος που εκπροσωπεί την Ε.Ε. ή το ΔΝΤ, ξέρω ότι αν κάποιος δανειστεί χρήματα πρέπει να τα επιστρέψει. Το ερώτημα «γιατί χρειαζόταν να δανειστείτε και ποιος δεσμεύτηκε για αυτό, εξ ονόματος του ελληνικού λαού» σηκώνει κουβέντα. Κατά τη γνώμη μου, θα πρέπει να νοικοκυρευτείτε προτού ξεκινήσετε να κατηγορείτε τους άλλους για την δική σας μιζέρια. Εντούτοις, χαρακτηρισμοί όπως «τεμπέληδες Ελληνες» είναι ρατσιστικοί και εντελώς απαράδεκτοι. Το Δημοψήφισμα του Τσίπρα και εν συνεχεία η απόλυτη αδιαφορία στο αποτέλεσμά του θυμίζει πολιτικές του Βίκτορ Όρμπαν: υποσχόμαστε πολλά και τελικά κάνουμε το εντελώς αντίθετο. Φοβάμαι ότι τέτοιου είδους πολιτικοί μας κοροϊδεύουν και μας κάνουν ηλίθιους.
O Όρμπαν αντιδρά με φασιστικό τρόπο. Αλλά φοβάμαι ότι και η υπόλοιπη Ευρώπη γλιστρά αργά αλλά σταθερά σε ελαφρές μορφές του φασισμού. Ο φασισμός κυλά στο αίμα μας. Πρέπει να πολεμήσουμε αν θέλουμε να τον εξοβελίσουμε από την υφήλιο.
Το θέατρο τι είδους ιστορίες πρέπει να αφηγείται σε χρεοκοπημένες κοινωνίες, όπως η ελληνική; Το θέατρο μπορεί να καθυστερήσει αλλά δεν μπορεί να σταματήσει τη διαδικασία αποβλάκωσης της κοινωνίας. Για να αλλάξουμε μέσα στο σπίτι μας και στις δουλειές μας πρέπει επίσης να αλλάξουμε και στους δρόμους. «Μην φοβάσαι την πολυπλοκότητα επειδή συχνά η απλότητα είναι μόνο πρόσχημα», είναι το μήνυμα του θεάτρου.
Δεν μιλήσαμε για το μείζον όμως θέμα των ημερών, το προσφυγικό. Ηταν σοκαριστική η αντιμετώπιση της χώρας σας. Το προσφυγικό είναι ένα εξαιρετικά σύνθετο πρόβλημα. Καταρχάς, θα έπρεπε να γίνει μια διακήρυξη των ευρωπαϊκών χωρών και του ΝΑΤΟ από κοινού για την ανάληψη της ευθύνης της σημερινής έκρυθμης κατάστασης, προϊόν στρατιωτικών επεμβάσεών τους στην Αφρική και στη Μέση Ανατολή. Όσο οι κυβερνήσεις αρνούνται να αναλάβουν την ευθύνη, οι πολίτες θα θεωρούν ότι δεν έχουν την παραμικρή σχέση με το ζήτημα. Μπορεί να κινητοποιούνται από ανθρωπιστικούς παράγοντες, αλλά όχι από την αίσθηση της ευθύνης ή της μεταμέλειας. Ο πρωθυπουργός μας όχι μόνο δεν αισθάνεται υπεύθυνος αλλά συχνά αποκαλεί τους πρόσφυγες τρομοκράτες και υποδαυλίζει την ούγγρικη κοινωνία εναντίον τους. Την ίδια στιγμή, δεν μπορώ να καταλάβω γιατί οι ελληνικές αρχές δεν αναλαμβάνουν τις υποχρεώσεις τους προς την Ε.Ε.! Μήπως γιατί δεν θέλουν να φιλοξενήσουν ούτε έναν πρόσφυγα; Ζούμε σε άγριους καιρούς. O Όρμπαν αντιδρά με φασιστικό τρόπο. Αλλά φοβάμαι ότι και η υπόλοιπη Ευρώπη γλιστρά αργά αλλά σταθερά σε ελαφρές μορφές του φασισμού. Ο φασισμός κυλά στο αίμα μας. Πρέπει να πολεμήσουμε αν θέλουμε να τον εξοβελίσουμε από την υφήλιο.