Βρίσκομαι συχνά σε συζητήσεις -είτε σε αυτές που έχω συμμετοχή είτε (κρυφ)ακούοντας αγνώστους γύρω από το πόσο η ψηφιακή διάσταση των πραγμάτων διευκολύνει την καθημερινότητα, από το να παραγγείλεις φαγητό μέχρι το να εξοφλήσεις έναν λογαριασμό ΔΕΚΟ. Και πράγματα-μαγαζιά-υπηρεσίες- τομείς της ζωής που προτιμούν ακόμα και αποκλειστικά την αναλογική τάξη την πραγμάτων κάνουν πολλούς να απορούν -μαζί τους κι εγώ- να αναρωτιούνται πώς υπάρχουν οι «τεχνολογικά αμέτοχοι».
Συμβαίνει όμως το ίδιο όσον αφορά την ανάγνωση βιβλίων ή ζούμε τη διαμάχη των «βιβλιομάχων» και των «βιβλιοκλαστών» απ’ όταν το 2008 έγινε μια πρώτη ψηφιακής μετάβαση στον κλάδο; Το 2014, μιλώντας με έναν από τους εκπροσώπους του ηλεκτρονικό βιβλίο στην Ελλάδα, γράφαμε ότι πρόκειται για μια τάση που με μικρά αλλά σταθερά βήματα σημειώνει ανοδική πορεία στην Ελλάδα. Τι συνέβη από τότε μέχρι το 2019;
«Σε σχέση με 5 χρόνια πριν, η πρώτη μεγάλη εξέλιξη είναι ότι είναι πολύ φτηνότερη και πολύ καλύτερη μια φορητή συσκευή όπου μπορούμε να διαβάσουμε ηλεκτρονικά βιβλία», εξηγεί ο Μιχάλης Καλαμαράς, ιδρυτής του website eAnagnostis.gr. Ένα tablet κοστίζει πια ακόμα και 100 ευρώ, τα κινητά μας έχουν μέγεθος που επιτρέπει και την ανάγνωση, και όλα αυτά με σαφώς καλύτερες οθόνες. «Εξακολουθούν όμως να λείπουν από την ελληνική αγορά οι e-readers, οι εξειδικευμένες συσκευές ανάγνωσης με οθόνη ηλεκτρονικού χαρτιού, η πλέον κατάλληλη συσκευή για ανάγνωση ebooks, ειδικά για όσους είναι στην αρχή ή είναι συστηματικοί αναγνώστες».
Υπήρξε σημαντική διεύρυνση των διαθέσιμων τίτλων βιβλίων σε ηλεκτρονική μορφή, με τους εμπορικούς τίτλους να ξεπερνούν τους 8.000 πλέον, ενώ έχουν εκδοθεί και σχεδόν 500 ηλεκτρονικά συγγράμματα μέσω της δράσης Κάλλιπος, όπως αναφέρει. Επιπλέον, η πρόσβαση έχει διευρυνθεί μέσω των υπηρεσιών χρήσης ηλεκτρονικών βιβλίων του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου, των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών, της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, πρωτοβουλιών όπως το OpenBook.gr και, για το ευρύ κοινό, της υπηρεσίας δανεισμού ηλεκτρονικών βιβλίων Ηλεκτρονικό Αναγνωστήριο που εγκαινίασε η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος από τον Νοέμβριο, με περισσότερους από 2.500 τίτλους.
«Τα ebooks διατίθενται κυρίως στον τύπο αρχείου ePUB, που, αντίθετα με το PDF, προσαρμόζεται και επανασελιδοποείται ανάλογα με το μέγεθος της συσκευής, και δίνουν πολλές δυνατότητες που αντίστοιχές τους δεν υπάρχουν στον έντυπο κόσμο. Έτσι, μπορούμε να έχουμε μαζί μας παντού μια ολόκληρη βιβλιοθήκη από χιλιάδες έως δεκάδες χιλιάδες ebooks. Αυξομειώνουμε το μέγεθος των γραμμάτων με βάση τις προτιμήσεις μας ή τις δυνατότητες των ματιών μας. Πραγματοποιούμε αναζήτηση μέσα στο κείμενο, ενώ επιλέγοντας μια λέξη εμφανίζεται το αντίστοιχο λήμμα από τα ενσωματωμένα λεξικά, χρήσιμο π.χ. για την εκμάθηση ξένων γλωσσών. Μεταβαίνουμε γρήγορα στις σημειώσεις και πάλι πίσω, ακριβώς εκεί που ήμασταν, ενώ βάζουμε σελιδοδείκτες, κάνουμε σημειώσεις και υπογραμμίσεις, που μάλιστα συγχρονίζονται μεταξύ διαφορετικών συσκευών και μπορούν να εξαχθούν στη συνέχεια από το ebook».
Πρόκειται λοιπόν για ένα πολυεργαλειό, μέσα από το ηλεκτρονικό βιβλίο μπορούμε να αναζητήσουμε συναφείς πληροφορίες στο internet, ενώ μπορούμε να έχουμε και ασφαλή προσωπικά αντίγραφα της βιβλιοθήκης μας και να κοινοποιήσουμε τα αγαπημένα μας αποσπάσματα στο Facebook ή το Twitter. «Στα ebooks δεν υπάρχουν εξαντλημένα βιβλία, δε χρειάζεται να πάμε στο βιβλιοπωλείο ή να επιβαρυνθούμε και να περιμένουμε το ταχυδρομείο. Σκεφτείτε π.χ. την άμεση και εύκολη πρόσβαση που έχει κάποιος που ζει στην Ελλάδα και ενδιαφέρεται για ξενόγλωσσα βιβλία ή ζει στο εξωτερικό και ενδιαφέρεται για βιβλία στα ελληνικά».
Κατά τον Μιχάλη Καλαμαρά, τα e-books είναι μια ευκαιρία προσέλκυσης νεότερων αναγνωστών, στις ηλεκτρονικές συσκευές που ήδη χρησιμοποιούν, αλλά μπορούν να διευκολύνουν και τους μεγαλύτερους σε ηλικία που δυσκολεύονται να διακρίνουν τα τυπωμένα γράμματα ή άτομα με σοβαρά προβλήματα όρασης. Σε σύγκριση με την αγορά εκτός συνόρων, υπάρχει το αναγνωστικό κοινό στην Ελλάδα; «Είναι ακόμα πολύ περιορισμένο, αλλά υπαρκτό. Διαβάζει σε ebook περιορισμένο αριθμό βιβλίων στα ελληνικά, κυρίως δημοφιλείς τίτλους λογοτεχνίας ή δοκιμίου, διαβάζει πολύ σε ebook ξενόγλωσσα βιβλία αλλά και για τις σπουδές και την έρευνα. Διαβάζει σε ηλεκτρονική μορφή βιβλία που δε θέλει να έχει για πάντα στη βιβλιοθήκη του. Υπάρχουν όμως βιβλία ή κατηγορίες βιβλίων που, ανάλογα με το πόσο κοντά στις ψηφιακές τεχνολογίες είναι το κοινό τους, έχουν κάνει σημαντικές πωλήσεις και ως ebooks».
Όπως διαπιστώνει, η πιο πρόσφατη απόδειξη του ενδιαφέροντος του αναγνωστικού κοινού για τα ebooks «είναι η ορμή με την οποία αγκάλιασε το “Ηλεκτρονικό Αναγνωστήριο”», τη νέα υπηρεσία δανεισμού ebooks της Εθνικής Βιβλιοθήκης. «Σε λίγες ημέρες μετά την ανακοίνωση του όλα τα διαθέσιμα ebooks είχαν δανειστεί, ενώ και στα social media η συζήτηση ήταν ιδιαίτερα ζωηρή».
«Όμως εξακολουθούν στην Ελλάδα να λείπουν βιβλιοπωλεία που να πρωταγωνιστούν, αποτελεσματικά και ολοκληρωμένα, στο ηλεκτρονικό βιβλίο, παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει και συνεχίζονται, ενώ αρκετοί σημαντικοί εκδότες είτε δε διαθέτουν καθόλου τα βιβλία τους σε ebook ή το κάνουν πολύ περιορισμένα ακόμα και για τον πρόσφατο κατάλογό τους». Αυτοί οι δύο παράγοντες, μαζί με τη γενικότερη υστέρηση στις online υπηρεσίες και κάποιες τεχνοφοβικές αντιλήψεις, είναι που εξηγούν για εκείνον γιατί στην Ελλάδα ως τώρα τα ηλεκτρονικά βιβλία δεν κατόρθωσαν να αποκτήσουν ένα αξιοσημείωτο μερίδιο της αγοράς. «Η εικόνα στο εξωτερικό, στον ανεπτυγμένο κόσμο, είναι βέβαια πολύ διαφορετική με τα ebooks αποτελούν ένα σημαντικό μέρος των πωλήσεων, περίπου το 20% στις ΗΠΑ».
Διαβλέπει ότι οι αναγνώστες θα επιλέγουν για πολύ καιρό να διαβάζουν και έντυπα και ηλεκτρονικά. «Προσωπικά ποτέ δε συμμερίστηκα την υπερβολή, κυρίως των δημοσιογραφικών τίτλων αλλά κάποιων τεχνοφουτουριστών, ότι σύντομα το έντυπο βιβλίο θα εκλείψει. Και από την αρχή της ενασχόλησής μου με τα ηλεκτρονικά βιβλία, το 2008, και σήμερα είναι για μένα σαφές ότι θα έχουμε μια μακρά περίοδο συνύπαρξης έντυπου και ηλεκτρονικού βιβλίου».
Ποια είναι τα βήματα για να ξεκινήσει κανείς την ανακάλυψη της ηλεκτρονικής ανάγνωσης, στην Ελλάδα; «Το πρώτο βήμα είναι να χρησιμοποιήσει την εφαρμογή ανάγνωσης που ήδη υπάρχει ή μπορεί να κατεβάσει εύκολα και δωρεάν στο tablet ή στο κινητό του. Είναι σημαντικό να θυμάται ότι ήδη διαθέτει μια συσκευή ανάγνωσης ebooks, αν και η πιο ενδεδειγμένη συσκευή για τον συστηματικό αναγνώστη είναι ένας e-reader, όπως τα Kindle και Kobo. Το δεύτερο βήμα είναι να αξιοποιήσει τις δωρεάν πηγές ηλεκτρονικών βιβλίων, πριν αποφασίσει ότι θέλει να αγοράσει. Δωρεάν ebooks μπορεί να βρει τόσο στα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία, αλλά και σε ορισμένα website εκδοτών, σε website με ebooks που οι συγγραφείς διαθέτουν ελεύθερα τα έργα τους, στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες και στην υπηρεσία δανεισμού ebooks της Εθνικής Βιβλιοθήκης».
Ποια ήταν όμως η αφορμή γι’ αυτή τη συζήτηση; Τη Δευτέρα, 4 Φεβρουαρίου στις 8:30 μ.μ. στο βιβλιοπωλείο IANOS (Σταδίου 24, Αθήνα) θα πραγματοποιηθεί η εκδήλωση «Το ηλεκτρονικό βιβλίο στην Ελλάδα: 10 χρόνια μετά» στο πλαίσιο της διοργάνωσης «Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» του Δήμου Αθηναίων, μέγας δωρητής της οποίας είναι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Την εκδήλωση διοργανώνουν το website για τα ebooks και τις ψηφιακές εκδόσεις eAnagnostis.gr και το βιβλιοπωλείο IANOS με τη στήριξη της «Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου. «Με τη συμπλήρωση 10 χρόνων παρουσίας στην Ελλάδα των ηλεκτρονικών βιβλίων για το ευρύ αναγνωστικό κοινό, συζητάμε τη διαδρομή από τα πρώτα ebooks και τις εξειδικευμένες συσκευές ανάγνωσης έως το «Ηλεκτρονικό Αναγνωστήριο» της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και εξετάζουμε τις προοπτικές της διάδοσης της ηλεκτρονικής ανάγνωσης και του μετασχηματιστικού ρόλου των ηλεκτρονικών βιβλίων για τους αναγνώστες και για τον κλάδο του βιβλίου».