Την Τετάρτη το απόγευμα βρέθηκα, μαζί με αρκετούς ανθρώπους, σε μια γειτονιά της Ελευσίνας. Στο Συνοικισμό Μικρασιατών συγκεκριμένα, στην Ανω Ελευσίνα. Περπατήσαμε τα μικρά δρομάκια, κρυφοκοιτάξαμε μέσα από τις ανοιχτές πόρτες και τα παράθυρα των ισόγειων σπιτιών, μυρίσαμε τα βασιλικά στις αυλόπορτες, είπαμε δεκάδες καλησπέρες στους ανθρώπους που ακόμα κάθονται έξω από την πόρτα τους, στο πεζοδρόμιο, ακούσαμε μικρασιάτικα τραγούδια. Οχι δεν κάναμε εκδρομή στην Ελευσίνα. Μια παράσταση είδαμε, το «Ε_ΦΥΓΑ Μικρασία» που σκηνοθέτησε η Γιολάντα Μαρκοπούλου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Συνοικισμός. Μια παράσταση που δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς την πολύπλευρη συμβολή και συμμετοχή του Συλλόγου Μικρασιατών Ελευσίνας, σε κάθε σημείο όλης αυτής της διαδρομής. Τα μέλη του Συλλόγου ήταν άλλωστε αυτά που μετείχαν σ’ αυτή την ξεχωριστή παράσταση που ήταν ένας συνδυασμός ντοκουμέντο και περφόρμανς σε μια site-specific περιπατητική διαδικασία θέασης.
Ο περίπατός μας ξεκίνησε από το Μουσείο Μικρασιατών, ένα από τα 800 σπίτια που δόθηκαν τότε στους πρόσφυγες, πανομοιότυπης διαρρύθμισης και εμβαδού. Εκεί φυλάσσονται πια τα ενθύμια από τους πρώτους κατοίκους του Συνοικισμού. Διασχίζουμε τα δύο δωμάτια, παρατηρούμε το φορτωμένο με εκατοντάδες αντικείμενο Μουσείο, μας τρατάρουν και σιροπιαστά γλυκά και βγαίνουμε στο πίσω δρόμο: οδός Καππαδοκίας.
Κάνουμε στάση στο σπίτι του κουρέα, του κυρίου Βαγγέλη, κατοίκου της περιοχής, που χάρη στο επάγγελμά του έχει δώσει το χάρισμα της αβίαστης κοινωνικότητας. Συνεχίζουμε να περπατάμε στον Συνοικισμό. Πότε κρυφοκοιτάζουμε εγκαταλελειμμένα σπίτια, πότε βλέπουμε βίντεο με οθόνη προβολής τους τοίχους των σπιτιών και ακούμε τους κατοίκους του Συνοικισμού να αφηγούνται τις μνήμες τους, πότε στεκόμασταν ν’ ακούσουμε την έξοχη μουσική του συγκροτήματος doros ή ν’ ακούσουμε έναν άλλο κάτοικο του Συνοικισμού να τραγουδά σε μια γωνιά με την κιθάρα του το «Εχε γεια Παναγιά…».
Οσο περπατάμε οι υπόλοιποι κάτοικοι του Συνοικισμού συνεχίζουν τη ζωή τους: τα παιδιά κάνουν ποδήλατα, οι μεγαλύτεροι κάθονται στις αυλές ή στα πεζοδρόμια, ένας καθαρίζει το αυτοκίνητό του.
Σ’ ένα σταυροδρόμι του συνοικισμού σταματάμε. Ακούμε κάτι περίεργους ήχους. Είναι κουτάλια που κρατούν στα χέρια τους γυναίκες που τα χτυπούν ρυθμικά και περπατούν επίσης με ρυθμό. Σταματούν και βλέπουμε τις ίδιες και άλλες στο βίντεο στον τοίχο, καθισμενες γύρω από ένα τραπέζι να διηγούνται τις μνήμες τους. Οσα θυμούνται οι ίδιες, όσα άκουσαν από τους γονείς τους. Τη ζωή των πρώτων χρόνων στο Συνοικισμό. Σε βίντεο βλέπουμε και τη γηραιότερη κάτοικο του Συνοικισμού, την κυρία Ελένη, και καθώς εμείς τη βλέπουμε εκείνη στέκει στην αυλή του σπιτιού της και μας καλησπερίζει. Οι διηγήσεις εμπλουτίζονται με ιστορικό αρχειακό υλικό από την «Αγέλαστο πέτρα» του Φίλιππου Κουτσαφτή.
Παρότι ξέρουμε ότι αυτό που παρακολουθούμε έχει σκηνοθετηθεί, την ίδια στιγμή βλέπουμε τη μεγάλη και τη μικρή ιστορία μαζί, βλέπουμε όψεις κοινωνικότητας και συναναστροφής που μοιάζουν πολύ μακρινές. Και δεν τις βλέπουμε μόνο ζωντανεμένες στο πλαίσιο της παράστασης. Στη διαδρομή μας στον Συνοικισμό μας σταματούν γυναίκες και άντρες. «Αυτό είναι το σπίτι μου», «Αυτός που τραγουδάει είναι ο άντρας μου», «Μου θύμισε τη μανούλα μου» λέει συγκινημένη μια γηραιότερη. Συγκινημένοι κι εμείς που ακολουθούμε μέχρι τον τελικό σταθμό, την εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους. Στο προαύλιο όλοι οι μετέχοντες. Τραγουδούν σμυρναίικα τραγούδια, έτσι όπως κάνουν στις παρέες τους. Καλλίφωνα, αρμονικά, παρεΐστικα. Και οι φωνές τους και ο καρσιλαμάς που χόρεψαν οι δύο γυναίκες στο τέλος κουβαλούσαν χρόνια, μνήμες, τρυφερότητα, παρέες, συγκίνηση, λεβεντιά και αξιοπρέπεια.
Η Γιολάντα Μαρκοπούλου στις περισσότερες δουλειές της έχει δουλέψει με ερασιτέχνες ηθοποιούς σε παραστάσεις τέτοιας κατεύθυνσης, ντοκουμέντου και περφόρμανς. Το «Ε_ΦΥΓΑ Μικρασία» είναι συνέχεια του περυσινού εγχειρήματος με σημερινούς πρόσφυγες που ζουν στην περιοχή και αποτελεί μέρος μιας μακρόχρονης διαδικασίας έρευνας και καλλιτικής πρακτικής πάνω στον άξονα της προσφυγιάς και της αναγκαστικής μετεγκατάστασης. Μνήμη και ιστορία είναι αυτά που την ενδιαφέρουν, αλλά χωρίς μελοδραματισμούς, μέσα από τις αλήθειες των πρωταγωνιστών. Μόνοι επαγγελματίες ηθοποιοί σ’ αυτή τη διαδρομή ο Θάνος Τσακαλίδης, που έγινε ο απόγονος και η γέφυρα ανάμεσα στο κοινό και τους κατοίκους του Συνοικισμού και η αέρινη Ιφιγένεια Καραμήτρου. Στ’ αλήθεια όση ώρα περπατούσα στον Συνοικισμό Μικρασιατών στην Ελευσίνα, σκεφτόμουν τις ομοιότητες αυτού που άκουγα με τον «Κοινό λόγο» της Ελλης Παπαδημητρίου.
Αυτή η παράσταση δεν υπάρχει μεμονωμένα στην Ελευσίνα. Εντάσσεται στο Φεστιβάλ Συνοικισμός, που είναι πρόδρομος και μέρος των εκδηλώσεων της Ελευσίνας 2021, όταν θα είναι Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Λίγο πριν ξεκινήσει αυτή η ιδιαίτερη ξενάγηση-παράσταση στο Συνοικισμό συνάντησα, στην έδρα του Φεστιβάλ Συνοικισμός 2019, στο 3ο Δημοτικό Σχολείο Ελευσίνας την καλλιτεχνική διευθύντρια της Ελευσίνας 2021, την Κέλλυ Διαπούλη, η οποία επιμένει σ’ αυτό το Φεστιβάλ, που ξεκίνησε πέρυσι, σαν «ευκαιρία γνωριμίας και επαφής με την τέχνη ενός κοινού που η τέχνη δεν είναι στην καθημερινότητά του. Είναι προσπάθεια διαμόρφωσης μιας δημόσιας κουλτούρας που ζυμώνεται με την κοινωνία». Εχει πολλές εκδηλώσεις το Φεστιβάλ Συνοικισμός που ολοκληρώνεται την Κυριακή 30 Ιουνίου. Εκθέσεις, παραστάσεις, βίντεο εγκαταστάσεις Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών πάντα με αναφορά στην ιστορία. Εχει και παράλληλα προγράμματα ανάπτυξης ικανοτήτων για επαγγελματίες του καλλιτεχνικού χώρου, όπως το Εργαστήριο Κριτικής, σε επιμέλεια της θεατρολόγου κα επίκουρης καθηγήτριας στο Τμήμα Θεάτρου του ΑΠΘ Δηώς Καγγελάρη, με συνδιδάσκουσα την επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του ΑΠΘ, Ζωή Βερβεροπούλου. Το εργαστήριο αποτελεί, ταυτόχρονα, αντικείμενο της ομώνυμης εγκατάστασης-έκθεσης, σε καλλιτεχνική επιμέλεια της εικαστικού Ευανθίας Τσαντίλα, η οποία βιντεοσκοπεί αφηγήσεις των σπουδαστών του Εργαστηρίου και των κατοίκων της περιοχής, στις οποίες καταθέτουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους για τις παραστάσεις. Ενας πειραματισμός πάνω στην αισθητική διαδικασία και το ρόλο της κριτικής που εντάσσεται ασφαλώς στον άξονα του Φεστιβάλ Συνοικισμός: την ώσμωση τέχνης και κοινωνίας.
Είχα αρκετό καιρό να πάω στην Ελευσίνα, μια περιοχή με ιδιαίτερα και έντονα χαρακτηριστικά, μια περιοχή πολυπρισματική. Οι προηγούμενες ήταν είτε για να δω κάποια παράσταση στο Παλιό Ελαιουργείο, είτε για ρεπορτάζ στον αρχαιολογικό χώρο. Αυτή τη φορά περπάτησα πιο βαθιά την πόλη. Είδα μέσα από τα ανοιχτά παράθυρα και τις πόρτες τους την καθημερινότητά τους, άκουσα τις ιστορίες τους, γνώρισα τον τόπο τους και όψεις της ζωής τους.
Να πάτε οπωσδήποτε στην Ελευσίνα μέχρι την Κυριακή. Η παράσταση «Ε_ΦΥΓΑ Μικρασία» ολοκληρώνεται την Παρασκευή, αλλά έχετε να δειτε πολλά και ξεχωριστά μέχρι την Κυριακή εκεί, στον Συνοικισμό των Μικρασιατών της Ελευσίνας.