Στο μυαλό του μέσου τηλεθεατή το ντοκιμαντέρ έχει συνδυαστεί με μία ταινία εκπαιδευτικού τύπου, χωρίς καμία πλοκή και σασπένς. Κακά τα ψέμματα, αυτή σκέψη έχει περάσει από το μυαλό όλων γιατί δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει δει κάποια στιγμή, έστω γιατί βαριόταν να αλλάξει κανάλι, πως αναπαράγονται οι ιππόκαμποι και τι μαγειρεύουν οι Παπούα στην Νέα Γουινέα. Τα ντοκιμαντέρ όμως, οι ταινίες ευρύτερα δηλαδή, δεν γυρίζονται για να παίζουν σε μια οθόνη plasma τοποθετημένη στο σύνθετο. Το Exile room με τις δωρεάν προβολές του, τις παραγωγές ταινιών και τα κινηματογραφικά εργαστήρια που προσφέρει στοχεύει στην ανατροπή αυτής της νοοτροπίας και στο να καθαρίσει το όνομα της καλλιτεχνικής αναπαράστασης της πραγματικότητας, όπως όρισε το ντοκιμαντέρ ο John Grierson.
Η παραγωγός/ σκηνοθέτης/ ιδρύτρια του exile room, Βάλερυ Κοντάκος, μετά τις σπουδές της στο NYU film school δουλεύει αδιαλείπτως γύρω από το ντοκιμαντέρ και όταν πριν δώδεκα χρόνια μετακόμισε στην Ελλάδα ήθελε να δημιουργήσει κάτι που να έχει σχέση με αυτού του είδους τον κινηματογράφο. «Δεν υπήρχε έτσι και αλλιώς κάτι αντίστοιχο γιατί το συγκεκριμένο είδος ήταν λίγο απαξιωμένο εδώ. Έψαχνα έναν χώρο προκειμένου να μπορούμε να βρεθούμε όσοι ασχολούνται με το ντοκιμαντέρ και να ανταλλάξουμε ιδέες, πριν έρθουμε εδώ μαζευόμασταν στο Bios. Ένιωσα πως υπήρχε η ανάγκη για ένα μέρος σαν αυτό στην Αθήνα, κάτι σαν κοινότητα, όπου όποιος ενδιαφέρεται να γνωρίσει κόσμο που έχει το ίδιο πάθος με αυτόν να ξέρει που να πάει».
Η Δέσποινα Παυλάκη, έχοντας σπουδάσει σκηνοθεσία και παραγωγή ντοκιμαντέρ στην Βαρκελώνη δούλεψε αρκετά χρόνια για τις Νύχτες Πρεμιέρας και το περιοδικό Σινεμά. Όνειρο της δεν είναι να σκηνοθετήσει, αφού αρέσκεται στο να γράφει και να συνδράμει στο εγχείρημα του Exile, από όταν γνώρισε την Βάλερυ στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και της πρότεινε να ενώσουν την τρέλα και την αγάπη τους για την ρεαλιστική κινηματογράφηση.
Οι δύο σινεφίλ συνεργάτιδες μιλούν με ενθουσιασμό και συμπληρώνουν η μία την άλλη «μοντάροντας» από μόνες τους την κουβέντα γύρω από το τι συμβαίνει στην Αθηνάς 12, στον τρίτο όροφο.«Είναι ένας χώρος για τους φίλους του ντοκιμαντέρ, για όσους δουλεύουν πάνω σε αυτό, το παρακολουθούν ή τους γεννήθηκε η περιέργεια να το γνωρίσουν. Στις δωρεάν προβολές μπορεί να έρθει κάποιος απλά ως θεατής αλλά μπορεί ή ακόμη και για να ξεσηκώσει ιδέες για ένα δικό του πρότζεκτ. Κάνουμε και δικές μας παραγωγές και τα τελευταία χρόνια τρία χρόνια έχουμε και κινηματογραφικά εργαστήρια. Ξεκινήσαμε με ένα animation workshop για παιδιά, όσο όμως περνούσε ο καιρός τα τηλεφώνα που μας έπαιρναν για να ρωτήσουν αν μπορούν να σπουδάσουν κάπου την τέχνη του ντοκιμαντέρ γινόντουσαν ολοένα και περισσότερα. Έτσι βάλαμε πιο πολλά εργαστήρια γιατί δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει μέσω κάποιας σχολής η εξειδίκευση που χρειάζεται. Τα μαθήματα είναι τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά και μπορούν να τα παρακολουθήσουν ακόμη και εντελώς ερασιτέχνες, αφού τον εξοπλισμό τον παρέχουμε εμείς. Πέρα από το να κρατάει κάποιος μια κάμερα πρέπει να ξέρει πέντε πράγματα για την ιστορία του είδους, κάποιους σημαντικούς εκπροσώπους του, στη συνέχεια να μάθει πως γίνεται η κατάλληλη έρευνα και οι συνεντεύξεις, στοιχεία δηλαδή ζωτικά για τη δημιουργία ενός καλού ντοκιμαντέρ».
«Υπάρχει μια διαρκής κίνηση και δημιουργία γιατί πλέον έρχονται άνθρωποι με ιδέες που χρειάζονται τη βοήθειά μας, στο κομμάτι της παραγωγής τουλάχιστον, για να υλοποιηθούν. Είναι πάρα πολλά τα νέα παιδιά που μας ρωτούν σε ποιο φεστιβάλ να συμμετάσχουν και αρκετοί είναι εκείνοι που επιθυμούν να προβάλουν τη δουλεία τους εδώ. Κρίνουμε για το αν θα προβάλουμε ένα ντοκιμαντέρ ή όχι από το αν έχει ενδιαφέρον και μας αρέσει εμάς. Βέβαια αν είναι του γούστου μας δεν σημαίνει ότι είναι και καλό, αλλά φροντίζουμε να ενημερωνόμαστε συνεχώς για τις νέες κυκλοφορίες. Αυτό όμως που μας απασχολούσε εξ’ αρχής είναι μέσω της δουλειάς που κάνουμε εδώ να σπάσει αυτό το καλούπι του ιστορικού, ασπρόμαυρου ντοκιμαντέρ ή εκείνου που βλέπεις στο discovery channel. Μας ενδιαφέρει να αναδείξουμε τις νέες τάσεις που κυκλοφορούν, όπως είναι το πάντρεμα της μυθοπλασίας με την αντικειμενική καταγραφή γεγονότων. Στην πρώτη μας προβολή μαγειρέψαμε για να καλωσορίσουμε τους θεατές μόλις έπεφταν οι τίτλοι τέλους. Είδαμε ότι είναι ένας καλός τρόπος για να μην φεύγουν απευθείας μετά την προβολή, γιατί θα τσιμπήσουν κάτι και θα πιουν και ένα ποτήρι κρασί ενώ παράλληλα θα σχολιάζουν την ταινία που είδαν και έτσι θα ακούσουμε και εμείς την άποψη τους, που μας βοηθάει να φτιάχνουμε το πρόγραμμα προβολών μας».
«Για να χαρακτηριστεί μια ταινία ως ντοκιμαντέρ πρέπει να βασίζεται σε μια αληθινή ιστορία με πρωταγωνιστές αυτούς που την βίωσαν ή κοντινά τους πρόσωπα που μπορούν να την αποδώσουν όσο πιο ρεαλιστικά γίνεται. Δεν γράφεις δηλαδή από την αρχή ένα σενάριο, στήνεις την ιστορία με τα δεδομένα και τις μαρτυρίες που αποκτάς μέσω της έρευνας και των συνεντεύξεων. Τα τελευταία χρόνια βέβαια κυκλοφορούν ντοκιμαντέρ που περιέχουν και μυθοπλασία μπλεγμένη με τα όντως υπαρκτά γεγονότα. Είχαμε δείξει πρόπερσι το “The arbor”, μια ιστορία βασισμένη στη ζωή της συγγραφέα Andrea Dunbar, η οποία είχε γίνει διάσημη από πολύ μικρή ηλικία και είχε έναν πολύ περίπλοκο βίο. Ήταν αλκοολική, είχε παιδιά με πολλούς διαφορετικούς άντρες αλλά όλα αυτά τα άφησε πίσω της πεθαίνοντας στα 29 την ώρα που έπινε σε μια παμπ. Τα πρόσωπα που περιέβαλαν την ζωή της δεν επιθυμούσαν να δείξουν τα πρόσωπα τους και έτσι οι δημιουργοί πήραν πολύ εκτενείς συνεντεύξεις από όλους αλλά χρησιμοποίησαν ηθοποιούς για να διηγηθούν όσα τους είπαν οι πραγματικά εμπλεκόμενοι. Από πρόσφατες κυκλοφορίες πολύ ωραίο ήταν το “The act of killing”, ήταν υποψήφιο για όσκαρ αλλά φυσικά δεν το πήρε γιατί πραγματευόταν την ιστορία πολιτικών αρχηγών στην Ινδονησία που είχαν πάρει μέρος σε γενοκτονίες. Το θέμα του δηλαδή ήταν λίγο επικίνδυνο για να κερδίσει και το βραβείο το πήρε ένα μουσικό ντοκιμαντέρ. Τα όσκαρ βέβαια δεν φημίζονται για την αντικειμενικότητα τους και εμείς έχουμε καταλάβει ότι τα πολιτικά ντοκιμαντέρ έχουν φανατικό κοινό. Πολύ ενδιαφέρον είναι επίσης το “Exit through the giftshop” του Banksy. Στην Ελλάδα ξεκίνησαν πολλοί να κάνουν πράγματα γύρω από το ντοκιμαντέρ με την έλευση της κρίσης. Από τις πρόσφατες εγχώριες κυκλοφορίες πολύ ενδιαφέρον έχουν τα “Ένα βήμα μπροστά” του Δημήτρη Αθυρίδη, “Το σπίτι του Κάιν” και το “Πρώτη ύλη” του Χρήστου Καρακέπελη».
Εxile room, Αθηνάς 12, 3ος όροφος, Μοναστηράκι, τηλ 210 3223394, exileroom.gr
