Σίγουρα θυμάστε τον Λουκάνικο, το σκύλο-μαχητή που πρωτοστατούσε στις «αγανακτισμένες» πορείες του ’11 στο κέντρο της Αθήνας και έπαιρνε πάντα το μέρος των διαδηλωτών. Ο Λουκάνικος γάβγιζε κάθε φορά που τα ΜΑΤ χρησιμοποιούσαν δακρυγόνα και γκλομπ, ενώ το περιοδικό TIME τον συμπεριέλαβε στη λίστα με τις 100 προσωπικότητες του 2011. Αλλά δεν ήταν μόνο ο διάσημος επαναστάτης Λουκάνικος στους δρόμους της πόλης. Τα αδέσποτα σκυλιά, των οποίων ο μέσος όρος ζωής αγγίζει μόλις τα τρία χρόνια και η επιβίωσή τους βασίζεται αποκλειστικά στην έγνοια και τη φροντίδα των περαστικών, είναι δυστυχώς πολλά.
Ο Μαχάτμα Γκάντι είχε πει πριν από περίπου έναν αιώνα ότι ο πολιτισμός και το μεγαλείο ενός λαού φαίνεται από την συμπεριφορά του στα ζώα. Μια Ελληνοαυστραλή φιλόσοφος, συγγραφέας και τώρα κινηματογραφίστρια, ήρθε στην Ελλάδα για να ανακαλύψει τις ρίζες της και μας έβαλε να σκεφτούμε τις παρακάτω γραμμές του Αλέξη Πανσέληνου που ακούστηκαν στην αίθουσα της Ταινιοθήκης με τη φωνή του Ελληνοαυστραλού ηθοποιού Lex Marinos: «Αλλά αν ζήσεις χωρίς να θυμώσεις, χωρίς να γαβγίσεις και χωρίς να δαγκώσεις, τότε ούτε έχεις ζήσει ούτε που σου άξιζε.»
Η Μαίρη Ζουρνάζη δημιούργησε Τα Σκυλιά της Δημοκρατίας, μια οπτικοακουστική ιστορία για τα αδέσποτα της Αθήνας αλλά και την κρίση. Ένα φιλμ ντοκουμέντου με πρωταγωνιστές τα σκυλιά, τις αφηγήσεις των ανθρώπων που τα φροντίζουν και μια θεματική που αν και σε πρώτο επίπεδο απογοητεύει, κατά βάθος μιλάει για την ελπίδα.
Πώς προέκυψε η ιδέα για το ντοκιμαντέρ; Πώς αποφασίσατε να επισκεφθείτε την Ελλάδα την εποχή της κρίσης; Δημιούργησα τα Σκυλιά της Δημοκρατίας σχεδόν κατά τύχη. Έφτασα στην Αθήνα το 2014 για διακοπές και για να ανακαλύψω τις ρίζες μου, καθώς η οικογένειά μου είναι από την Ελλάδα, αλλά είχαμε μεταναστεύσει στην Αυστραλία. Αυτό ήταν το πρώτο μου ταξίδι εκεί. Όταν έφτασα, δεν μπορούσα παρά να νιώθω την ένταση στους δρόμους και την ίδια στιγμή, παρατήρησα κάτι άλλο, κάτι αρκετά απρόσμενο και μοναδικό – και αυτό ήταν η απίστευτη ζωή των αδέσποτων σκυλιών στους δρόμους της πόλης. Φαίνεται ότι περιπλανιούνται σαν «κάτοικοι», ήταν μέρος της κοινωνικής κατασκευής και της ζωής στην πόλη. Κατευθείαν τα ερωτεύτηκα. Έμαθα ότι τα σκυλιά τα πρόσεχαν διάφοροι άνθρωποι και εθελοντές και ήμουν περίεργη για το πως τα πρόσεχαν. Δεδομένης και της σκληρής οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, άρχισα να αναρωτιέμαι τι μπορεί να λέει αυτό για τις ιδέες της ελπίδας, της φροντίδας και της κοινότητας. Η ταινία είναι πραγματικά η αγάπη μου για την πόλη και για τα αδέσποτα σκυλιά.
Πόσος καιρός χρειάστηκε για να γίνει πραγματικότητα το ντοκιμαντέρ; Η ταινία μου πήρε σχεδόν τρία χρόνια. Ξεκίνησα το 2014 και το ολοκλήρωσα στο τέλος του 2016. Ήταν μια μακρά και δεσμευτική διαδικασία γυρισμάτων, αναστοχασμών και γραψίματος. Εκπαιδεύτηκα ως φιλόσοφος και τώρα είμαι συγγραφέας, οπότε η ταινία είχε φιλοσοφικές και κοινωνιολογικές ερωτήσεις ως προσκήνιο της δημιουργίας της. Κρατούσα καθημερινά ημερολόγιο κατά την διάρκεια των γυρισμάτων και ήταν σαν το προσωπικό μου αρχείο γεγονότων, το οποίο με βοήθησε να καταλάβω τα συναισθήματα και τις εμπειρίες στην Ελλάδα. Καθώς προχωρούσε η διαδικασία κινηματογραφήσεων και συνεντεύξεων, διαφορετικά μοτίβα και ιδέες ξεπρόβαλλαν για εμένα.
Τι είδους μοτίβα και ιδέες; Οι ιδέες αυτές σχετίζονταν κάπως με την προηγούμενη δουλειά μου με την «Ελπίδα» -είχα δημοσιεύσει ένα βιβλίο στα Αγγλικά με τίτλο «Ελπίδα και Νέες Φιλοσοφίες για Αλλαγή»- και ένα βιβλίο που συνέγραψα με τον Wim Wenders, το Inventing Peace. Η ταινία συνδιαλέγεται με το βιβλίο μου για την ελπίδα ως μια εναλλακτική έρευνα της «ελπίδας» σήμερα, ή καλύτερα, με τον τρόπο που οι σκέψεις μου έχουν αλλάξει κατά την διάρκεια των γυρισμάτων. Το βιβλίο μου με τον Wenders έχει να κάνει με την εύρεση εναλλακτικών οπτικών και ηθικών γλωσσών για να αναπαραστήσουμε την ειρήνη και σε πολλά σημεία, τα Σκυλιά της Δημοκρατίας ταιριάζουν με το ευρύτερο Project για την Ειρήνη. Με άλλα λόγια, πρόκειται για το πως βρίσκουμε εναλλακτικούς τρόπους να εξερευνήσουμε και να κατανοήσουμε την εμπειρία των ανθρώπων σε ταλαιπωρημένους καιρούς κρίσης. Πιο σημαντικά, αυτή η ταινία έχει γυριστεί από τα «μάτια των σκυλιών», οπότε κυρίως έχω γυρίσει πλάνα στο ύψος των ματιών των αδέσποτων σκυλιών. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο στο πως αφηγούμαι την ιστορία οπτικά και πως προσπαθώ να παρέχω μια διαφορετική κινηματογραφική οπτική γωνία.
«Οι Σκύλοι της Δημοκρατίας είναι για τα Αδέσποτα Σκυλιά της Αθήνας, αλλά είναι επίσης μια ιστορία για την Κρίση, για την καθημερινή εμπειρία των ανθρώπων και για το κουράγιο τους στον καιρό της κρίσης.»
Ποιά ήταν η πιο συγκινητική στιγμή στην ταινία; Ακολουθούσα ένα αδύναμο αδέσποτο τριγύρω στην πόλη που εμφανίζεται με την όμορφη μουσική υπόκρουση του Κ. Βήτα. Ενώ περπατούσε, είχε έναν εμφανή τραυματισμό στο πόδι και κούτσαινε. Συγκινήθηκα πολύ από αυτόν τον σκύλο και την αντίστασή του και το κουράγιο του για να συνεχίσει να κινείται, να συνεχίσει να ζει. Αυτός ο σκύλος σχεδόν αναπαριστά τα πάντα σε αυτήν την ταινία για εμένα.
Κατά την διάρκεια της ταινίας, ακούγεται στα αγγλικά η φράση «…σήμερα είμαστε, αύριο όχι πια. Αλλά αν ζήσεις χωρίς να θυμώσεις, χωρίς να γαβγίσεις και χωρίς να δαγκώσεις, τότε ούτε έχεις ζήσει ούτε που σου άξιζε.» Ταυτίζεστε με αυτήν την φράση; Ναι. Το απόσπασμα που παραθέτεις είναι από τη σύντομη ιστορία του Αλέξη Πανσέληνου για τον διάσημο σκύλο, τον Λουκάνικο, τον «Αγανακτισμένο Κίτρινο». Αυτές είναι οι «λέξεις του Λουκάνικου» στην φανταστική ιστορία. Οι Σκύλοι της Δημοκρατίας είναι για τα Αδέσποτα Σκυλιά της Αθήνας, αλλά είναι επίσης μια ιστορία για την Κρίση, για την καθημερινή εμπειρία των ανθρώπων, όπως τους παρατηρώ, και για το κουράγιο των ανθρώπων στον καιρό της κρίσης. Αν και η ταινία είναι case study για την Ελληνική εμπειρία, θα μπορούσε να είναι μια ιστορία για οπουδήποτε στον κόσμο σήμερα. Είναι μια ταινία για την ανάγκη για κουράγιο στις εποχές της κρίσης. Είναι μια παγκόσμια ιστορία.
“All dogs go to heaven”. Το γκράφιτι αφιερωμένο στον Λουκάνικο βρίσκεται επί της Σαρρή και Ρήγα Παλαμήδου 4.
Πως βρήκατε και επιλέξατε τους ανθρώπους που εμφανίστηκαν μπροστά στην κάμερα; Η κινηματογράφηση ήταν πολύ φυσική. Συναντούσα διάφορους ανθρώπους στον δρόμο, καθώς «τραβούσα» τους σκύλους. Οι άνθρωποι συνήθως έρχονταν και με ρωτούσαν τι κάνω και όταν τους έλεγα ότι έκανα μια ταινία για τα αδέσποτα σκυλιά, μου πρότειναν σε ποιούς ανθρώπους να πάω και να μιλήσω κ.ο.κ. Έτσι γνώρισα τον Σπύρο (τον «Άγιο»), την Τζίνα Πολίτη, τη Ρίτα Μπέλλου και άλλους.
Στην προβολή των «Σκυλιών» στην Ταινιοθήκη, αρκετός κόσμος γέλασε όταν είδε τον Βαρουφάκη στην οθόνη, ανάμεσα σε πλάνα με σκυλιά και κάποιοι διαμαρτυρήθηκαν στην συζήτηση που ακολούθησε. Ποιές είναι οι σκέψεις σας πάνω σε αυτό; Πιστεύετε ακόμη ότι έχετε κάνει την καλύτερη επιλογή; Συνάντησα τον Γιάνη Βαρουφάκη στο Σίδνεϊ και τον προσκάλεσα να συμμετέχει στην ταινία πριν γίνει υπουργός Οικονομικών. Είναι ένας από τους πολλούς χαρακτήρες στο ντοκιμαντέρ και προσδίδει εμπεριστατωμένες απαντήσεις στις ερωτήσεις που του έκανα για την ελπίδα, την δημοκρατία και την φιλοξενία, που είναι κεντρικά θέματα στην ταινία. Ως κινηματογραφίστρια, καλλιτέχνης και ως άτομο που προβληματίζεται με τα κοινωνικά ζητήματα, αυτή είναι η ιστορία μου για τα σκυλιά, την ζωή και την αγάπη και υποστηρίζω την ταινία μου και τα μεγαλύτερα ζητήματα στα οποία απευθύνεται. Το ντοκιμαντέρ έχει προβληθεί ανά τον κόσμο, σε Έλληνες της διασποράς και σε άλλες χώρες και εθνικότητες και τα περισσότερα ακροατήρια εκτιμούν την ποικιλία από γνώμες και ανθρώπους στην ταινία. Για εμένα, αυτό είναι δημοκρατία: ένας διάλογος και μια σκέψη για την διαφορετικότητα, αλλά την ίδια στιγμή, πιστεύω ότι πρέπει να είμαστε γενναιόδωροι μεταξύ μας και να ερευνούμε τις δικές μας απαντήσεις και αντιδράσεις στα γεγονότα και την ιστορία. Τα προβλήματα και οι λύσεις είναι σύνθετα και πρέπει να υπάρχει σεβασμός για να κρατηθεί ο διάλογος και για να κρατήσουμε ανοιχτό τον τρόπο σκέψης μας. Σε αυτό στοχεύει η ταινία μου. Οπότε, ήμουν πολύ έκπληκτη όταν μου έγιναν μια-δυο ερωτήσεις στο τέλος της προβολής, οι οποίες δεν αναφέρονταν στο βάθος και τους προβληματισμούς του ντοκιμαντέρ και ένιωθα ότι έχασαν το γενικότερο μήνυμα της ταινίας και πως το μείωναν σε δικά τους προσωπικά θέματα. Αλλά ταυτόχρονα σέβομαι ότι υπάρχουν πάντα σημεία διαφορών σε οποιαδήποτε κοινό μιας ταινίας.
Αν γυρνούσατε πίσω τον χρόνο, θα κάνατε κάτι διαφορετικά; Τίποτα, αλήθεια. Πιστεύω ότι η ταινία είναι μια κατάθεση, μια παγκόσμια ιστορία για την αγάπη και την αφοσίωση, καθώς και για το τι μπορούμε να μάθουμε από τα ζώα και ο ένας από τον άλλο. Είμαι περήφανη που έκανα αυτό το ντοκιμαντέρ. Είναι η πρώτη μου ταινία και ήταν σκληρή δουλειά από την αγάπη μου για το θέμα. Δεν είχαμε καθόλου λεφτά για να το φτιάξουμε. Το έκανα με μηδενικό budget. Οπότε, μοιάζει σαν πραγματική επιτυχία για εμένα.
Ποιές ήταν οι αντιδράσεις του κοινού και η πρόσληψη της ταινίας στο εξωτερικό; Το ντοκιμαντέρ το υποδέχτηκαν με πολύ θετικό τρόπο παγκοσμίως. Έχει κερδίσει αρκετά βραβεία και είμαι πολύ περήφανη για το Spirit Activism Award που κέρδισα στο Φεστιβάλ Γυναικών στη Νεβάδα μέσα στο 2017.
Still από το ντοκιμαντέρ, την ώρα που τα σκυλιά προχωρούν προς το μέρος της κάμερας. Η ταινία γυρίστηκε στο ύψος των ματιών των σκυλιών, γιατί αυτοί είναι οι πραγματικοί πρωταγωνιστές.
Ήταν η πρώτη σας κινηματογραφική εμπειρία. Η συνεργασία σας με τον Wim Wenders βοήθησε; Ο Wim Wenders είναι ένας πολύ καλός φίλος και συνάδελφος. Το βιβλίο μας “Inventing Peace” είναι μια προσπάθεια να εξερευνήσουμε διαφορετικά είδη κινηματογράφησης, να λάβουμε υπόψιν μας εναλλακτικούς τρόπους για να κατανοήσουμε και να αναπαραστήσουμε την πραγματικότητα. Με άλλα λόγια, πως να αντιλαμβανόμαστε και να αναπαριστούμε τον κόσμο μέσα από ένα διαφορετικό μέσο που θέτει επί τάπητος τις επιδράσεις της βίας, αντί να τις αναπαράγει. Ο Wim είναι ένας από τους μεγαλύτερους κινηματογραφιστές στον πλανήτη και έμαθα πάρα πολλά από αυτόν, όσον αφορά το στυλ και την γενναιοδωρία τους. Τα «Σκυλιά της Δημοκρατίας», όπως προείπα, ταιριάζουν στο ευρύτερο Project για την Ειρήνη. Μαζί, ο Wim και εγώ, προσπαθούμε να βρούμε την σωστή γλώσσα για μια ταινία-δοκίμιο βασισμένη στο βιβλίο μας.
Πως ταιριάξατε τη μουσική του Κ. Βήτα με τα «Σκυλιά»; Έχω υπάρξει πολύ προνομιούχα στην ζωή μου που έχω δουλέψει με καταπληκτικούς συνεργάτες, μεταξύ των οποίων και ο Κ. Βήτα. Η μουσική του είναι απολύτως κεντρική στην ταινία. Νομίζω ότι η μουσική είναι σημαντικό στοιχείο σε κάθε ταινία και συγκεκριμένα σε αυτή ήταν σημαντικό για την ιστορία και τον τρόπο με τον οποίο μεταβιβάζω διαφορετικά συναισθήματα και διαθέσεις στο έργο. Είμαι πολύ ευγνώμων για την γενναιοδωρία του και για τη μουσική του. Αναφορικά με την δημιουργική διαδικασία, ο Κωνσταντίνος μου έδωσε αρκετά μουσικά κομμάτια του και ξόδεψα μέρες, εβδομάδες και μήνες ακούγοντας τη μουσική του και δουλεύοντας τα κομμάτια του, συναρμολογώντας ποια κομμάτια ταιριάζουν καλύτερα σε συγκεκριμένες σκηνές και συγκεκριμένα ποια συνοδεύουν καλύτερα τους «αδέσποτους» χαρακτήρες. Υπάρχει μια σκηνή στην ταινία που ακολουθώ τον Περικλή, ένα αδέσποτο να περπατάει στους δρόμους και χωρίς την μουσική του Κωνσταντίνου, η σκηνή δεν θα ήταν τόσο δυνατή και συγκινητική. Με βοήθησε πολύ η μουσική του για να συνεχίσω την ροή, να νιώσω και να σκηνοθετήσω το ντοκιμαντέρ.
Τι πιστεύετε τώρα, το 2017, για την ιδέα της «Ελπίδας» στην Ελλάδα και στους Έλληνες; Καθώς έκανα την ταινία, οι ιδέες μου για την ελπίδα άλλαξαν δραματικά. Αυτό ήταν ένα πολύ ενδιαφέρον και σημαντικό φιλοσοφικό ζήτημα για εμένα, πρακτικά στην διάρκεια των γυρισμάτων αλλά και κονσεπτικά. Τώρα γράφω ένα δοκίμιο για το πως οι ιδέες μου για την ελπίδα άλλαξαν και οι «Σκύλοι της Δημοκρατίας» είναι μια απόδειξη για το πως καταλαβαίνω ότι η ελπίδα έχει να κάνει με το κουράγιο στην καθημερινή ζωή και το κουράγιο να προχωράς μπροστά σε καιρούς αβεβαιότητας. Η επόμενη ταινία μου είναι για τα νέα μου οράματα πάνω στην ελπίδα…
Ποιά ήταν η απώτερη βλέψη για τα «Σκυλιά της Δημοκρατίας»; Αφιερώνω την ταινία μου στα αδέσποτα σκυλιά της Αθήνας και στους ανθρώπους της Ελλάδας. Επίσης, αφιερώνω την ταινία στους γονείς και στον αδερφό μου, οι οποίοι δεν είναι πλέον εν ζωή, αλλά χωρίς αυτούς και τις ιστορίες της ζωής τους και τους κόπους τους, δεν θα ήμουν σε θέση να καταλάβω και να κάνω μια τέτοια ταινία για την αγάπη, την ελπίδα και την φροντίδα. Αυτή η ταινία είναι το ερωτικό μου γράμμα στην Ελλάδα.