Ξέρω πως το Disabled Theatre, που πρόκειται να δούμε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, λόγω του χαρακτήρα του και μόνο, δημιουργεί δεύτερες σκέψεις σε σημαντικό κομμάτι του κοινού. Μήπως είναι καταθλιπτικό; Σκληρό; Μήπως είναι ένα freak show, που εκμεταλλεύεται άτομα με διανοητική αναπηρία για την ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών; Είχα τα ίδια ερωτήματα πριν να δω την παράσταση στο Φεστιβάλ της Αβινιόν πριν από δύο χρονια, όμως σας διαβεβαιώ πως τίποτε από αυτά δεν ισχύει. Η εμπειρία ήταν τόσο λυτρωτική, που επεδίωξα και πέτυχα λίγες μέρες μετά να συναντήσω τον Ζερόμ Μπελ, ιδιοφυή χορογράφο, σκηνοθέτη και συνδημιουργό της παράστασης. Είχε πολλά να μου πει.
Κύριε Μπελ, πώς αποφασίσατε να δουλέψετε με τα παιδιά της ομάδας Hora; Όταν συνειδητοποίησα πως είναι ηθοποιοί – γιατί είναι ηθοποιοί, πληρώνονται γι’ αυτό, πηγαίνουν στο θέατρο, κάνουν παραγωγές που περιοδεύουν στην Ευρώπη – δεν έκανα καμιά διαφοροποίηση. Καθώς η δουλειά μου ξεκινάει από ερωτήσεις, τις έκανα, κι ο καθένας απαντούσε όπως μπορούσε. Παρατηρούσα και προσπαθούσα να καταλάβω. Προέρχομαι από μια δουλειά ανάλυσης των θεατρικών και χορογραφικών κωδίκων, ώστε μετά να τους καταστρέφω. Και μαζί τους, το γεγονός πως δεν έχουν αφομοιώσει όλους τους κώδικες, ή δεν τους γνωρίζουν, συνειδητοποίησα πως σε αυτό το δρόμο είχαν φτάσει πιο μακριά από μένα. Έκαναν πάνω στη σκηνή πράγματα απολύτως ταμπού. Κανένας χορευτής ή ηθοποιός, ούτε κι εγώ ο ίδιος, δεν είχε σκεφτεί ποτέ να κάνει παρόμοια πράγματα. Σχεδόν διέγραψα τον εαυτό μου ως σκηνοθέτη, κατάλαβα ότι πάνω απ’ όλα δεν έπρεπε να τους κατευθύνω. Ήταν απολύτως μοναδικοί, κι εγώ αυτό που αναζητώ στην τέχνη, είναι κάτι μοναδικό ή μια θεώρηση όσο πιο ελεύθερη γίνεται. Η αναπηρία τους, τους βάζει σε μια θέση όπου, κι ας είναι τρομερό και παράξενο να το πει κανείς αυτό, είναι πιο ελεύθεροι από μένα. Εγώ έχω νόρμες, έχω πίσω μου μια παιδεία, υπακούω σε πολλούς κανόνες, χωρίς καν να το παίρνω είδηση. Τελικώς πάντως έχω την εντύπωση πως είναι εκείνοι που δούλεψαν μαζί μου κι όχι εγώ που δούλεψα μαζί τους. Έχω την εντύπωση πως εκείνοι με σκηνοθέτησαν, και με έκαναν να μετακινηθώ. Νομίζω πως ήταν μια έντονη συζήτηση πάνω στη διαφορετικότητα. Είναι η συνάντησή της «High Art» στην οποία ανήκω εγώ – της εκλεπτυσμένης και φιλοσοφικώς μπλα-μπλα-μπλα, της πάντοτε γεμάτης με αναφορές, διανοουμενίστικες και καλλιτεχνικές – με αυτούς, που είναι a priori χωρίς εφόδια στον τομέα της διανόησης, με αρκετά προβλήματα. Έμαθα πολλά. Για μένα ο κόσμος άλλαξε από τότε που δούλεψα μαζί τους.
Έχουν όμως ακουστεί και πράγματα με τα οποία δεν συμφωνώ καθόλου, όπως αυτό που είπε η αδελφή ενός από τα παιδιά που συμμετέχουν, ότι πρόκειται για σκληρό freak Show. Περιμένατε τέτοιες αντιδράσεις; Το ήξερα πως θα υπήρχε πρόβλημα. Πολλές φορές δουλεύω πάνω σε πράγματα που βρίσκονται στα όρια αυτού που είναι αποδεκτό να δει κανείς, που θέτουν το πρόβλημα της αναπαράστασης. Τα άτομα με διανοητική αναπηρία, δεν ξέρω για την Ελλάδα, αλλά πάντως εδώ στη Γαλλία είναι αποκλεισμένα, είναι περιθωριοποιημένα, αποτελούν μια ενόχληση για την κοινωνία. Επιπλέον, αντιπροσωπεύουν και μια οικονομική όχληση, γιατί δεν είναι παραγωγικοί. Και το βασικότερο είναι πως ΔΕΝ τους βλέπουμε. Κάθε φορά που συναντούμε έναν ανάπηρο, δεν ξέρουμε πώς να φερθούμε. Για μένα, θέατρο είναι να δείχνεις τα πράγματα, υπάρχουν άνθρωποι που έχουν πληρώσει για να δουν. Αυτό που βρίσκεται στα όρια αυτού που δεν πρέπει να βλέπουμε, αυτό με εξιτάρει, εκεί θέλω να πάω. Το θέατρο που παράγει παραστάσεις που τις ξέρω απ’ έξω, που τις έχω ξαναδεί ήδη παντού, δεν με ενδιαφέρει. Η τέχνη που με ενδιαφέρει, είναι αυτή που αποτελεί το μέρος όπου μπορούμε να δείξουμε πράγματα που δεν επιτρέπεται να δείχνονται από τα άλλα μέσα, στα άλλα πεδία της κοινωνίας. Είναι αλήθεια πως πράγματα γράφτηκαν ενάντια στην παράσταση, άνθρωποι που έφυγαν στη μέση, Ήξερα πως άγγιζα με το δάχτυλο πράγματα που ήταν περίπλοκα για όλους. Και κυρίως, πράγματα που ο καθένας πρέπει να τα επεξεργαστεί μόνος του. Και καθώς όλο αυτό είναι εξαιρετικά ισχυρό, υπάρχουν πάντα κι άνθρωποι που κλαίνε…
Όταν είδα το κορίτσι που δεν μας κοιτούσε καν όταν παρουσίασε τον εαυτό της, όταν την είδα να χορεύει, ξέσπασα σε κλάματα. Η Τζούλια, ναι, είναι φανταστικό. Μιλά χωρίς να κοιτάζει τον κόσμο, με το κεφάλι κάτω. Θεατρικά είναι λανθασμένο. Κι όμως όχι, υπάρχουν κι άλλες δυνατότητες. Όταν αρχίζει να χορεύει σαν τρελή, όλος ο κόσμος τη χειροκροτεί και φωνάζει και να συγκινείται.
Οι δημοσιογράφοι συνηθίζουν να βάζουν ετικέτες στα πράγματα, ενίοτε και ετικέτες με τιμές, όπως στο σούπερ μάρκετ. Σε εσάς έβαλαν κάποια στιγμή την ετικέτα «Non – Danse»… Πρόκειται για απόλυτη ανοησία μιας δημοσιογράφου της Monde. Το πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι προσπαθούν να βάλουν τα πράγματα σε καταλόγους. Είναι αυτή η μανιέρα της κανονικότητας. Αντί να παίρνουμε κάθε καλλιτεχνικό πρότζεκτ για αυτό που είναι. Το «Non – Danse» ήταν παράλογο, ηλίθιο. Γιατί δεν δουλεύει κανείς δια της αρνήσεως. Τώρα κάποιοι αρχίζουν και καταλαβαίνουν, χάρις στο Veronique Doisneau, για παράδειγμα, ή το Cédric Andrieux (τις παραστάσεις που έχω κάνει με τους χορευτές της Όπερας του Παρισιού και της ομάδας του Merce Cunningham) πως υπάρχει πολύς χορός σε αυτά. Είμαι παθιασμένος με το χορό. Γιατί πριν νόμιζαν πως είμαι εναντίον του χορού. Δυστυχώς αυτός ο όρος λειτούργησε, αλλά κυρίως στη Γαλλία. Ευτυχώς οι άλλες χώρες δεν ευθυγραμμίστηκαν. Δεν βλέπω να εμφανίζονται αλλού τέτοια άρθρα ή εργασίες στα Πανεπιστήμια. Δεν ξέρω πώς να τον κάνουμε να εξαφανιστεί! Οι λέξεις είναι σημαντικές. Χρησιμοποιήθηκε από δύο εφημερίδες στη Γαλλία που είναι εξ αρχής ενάντιες στη δουλειά μου. Οι δημοσιογράφοι αλλάζουν, αλλά αυτές παραμένουν ενάντιες! Δεν πειράζει, το έχω συνηθίσει. Χαίρομαι για αυτά τα άρθρα τους, γιατί είναι τόσο εξωφρενικά, που τίποτα δεν αποτελεί μεγαλύτερη διαφήμιση! Εξιτάρουν! Για τη συγκεκριμένη, τωρινή παράσταση, αυτά που γράφονται είναι, είτε «Έξοχο!», είτε «Ο Ζερόμ είναι ένα τέρας, χρησιμοποιεί τους αναπήρους, εκείνος δεν κάνει τίποτα».
Έχετε πράγματι πάθος με το χορό. Θυμόσαστε σε ποια στιγμή της ζωής σας καταλάβατε πως θα ασχοληθείτε με αυτόν; Δυστυχώς όχι. Το αναζητώ με τον ψυχαναλυτή μου εδώ και πέντε χρόνια. Μάλλον δεν υπήρξε μια στιγμή. Για μένα, υπάρχει μισή ντουζίνα χορογράφων, άνθρωποι που έχουν πραγματικά εφεύρει το χορό, κι έχουν αληθινά δουλέψει, και μετά οι υπόλοιποι… Βλέπουμε σήμερα στο χορό πράγματα που είναι εντελώς άνευ ενδιαφέροντος, καθόλου δουλεμένα. Το να ξανασκεφτεί κανείς μια κίνηση και να τη θέσει υπό αμφισβήτηση όπως το έκανε ο Forsythe, όπως το έκανε η Pina με όλη την ιστορία της, όπως το κάνει τώρα η Ann-Teresa. Μιλάμε για ανθρώπους μεγάλης ποιότητας, που δημιουργούν σωματικές εμπειρίες στους χορευτές, που αποδομούν τη σκέψη, που προχωρούν εις βάθος στο σώμα. Με αυτή την παράσταση «ανακάλυψα» κι εγώ κάτι καινούριο. Ποτέ δεν υπήρχε τόσος χορός στη δουλειά μου! Και δεν έχω υπαγορεύσει το παραμικρό, ούτε ένα δευτερόλεπτο! Αυτό που μου αρέσει στο χορό των ανθρώπων της παράστασης, είναι ότι βλέπω τη σκέψη τους, αυτό που υπάρχει μέσα στο κεφάλι τους είναι ορατό στην κίνησή τους. Για μένα, αυτό είναι ο χορός. Όταν ήμουν παιδί ήθελα να γίνω ηθοποιός, γιατί νόμιζα πως ήταν η πιο εύκολη τέχνη. Η ζωγραφική είναι περίπλοκη, για τη μουσική πρέπει να μάθεις σολφέζ, για το χορό ας μη μιλάμε, θα πρέπει να πονάει, σκεφτόμουν, οπότε έλεγα στον εαυτό μου ότι ο ηθοποιός είναι μια χαρά. Μια μέρα, όμως, με πέταξαν από τα μαθήματα θεάτρου, γιατί δεν μάθαινα τα λόγια μου. Ήμουν τεμπέλης. Ο καθηγητής μου είπε «Βγες από εδώ μέσα!», κι ήταν στο Γαλλικό Πολιτιστικό Κέντρο στο Μαρόκο, όπου ζούσα. Αλλά εγώ έμεινα εκεί, στο στούντιο, και το επόμενο μάθημα ήταν ένα μάθημα χορού. Το πήρα και ήταν πολύ εύκολο για μένα. Τα καταλάβαινα όλα. Με την κίνηση δεν είχα κανένα πρόβλημα. Κι όταν τα έκανα χωρίς να έχω κάνει ποτέ μαθήματα χορού, όλοι είπαν «μα τι τρέχει με αυτό το αγόρι;». Ξετρελάθηκαν μαζί μου, μου έκαναν ιδιαίτερα μαθήματα δωρεάν, κι εγώ αποφάσισα να γίνω χορευτής, κυρίως γιατί δεν χρειαζόταν να προσπαθήσω. Αυτό ήταν το σχέδιό μου, να μην να κάνω καμία προσπάθεια. Μάλλον δεν τα έχω καταφέρει…
12-13 Δεκεμβρίου, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.
Περισσότερες πληροφορίες εδώ.