Είναι ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα που έχουν γραφτεί ποτέ. Πασίγνωστο. Μάλιστα, ανήκει σε αυτά που τα ξέρεις ακόμα και αν δεν τα έχεις διαβάσει. Δεν γίνεται να μην έχεις ακούσει για το “Moby Dick” του Χέρμαν Μέλβιλ, ακόμα και αν δεν έχεις ιδέα από λογοτεχνία.
Ο συνθέτης Δημήτρης Παπαδημητρίου το είχε διαβάσει από δέκα ετών όπως λέει σε αυτή τη συνέντευξη στην Popaganda. Tον εντυπωσίασε τόσο πολύ που κάθε λίγα χρόνια το ξαναέπιανε στα χέρια του.
Έτσι φτάσαμε, στη αυγή του 2020, να βρίσκεται πίσω από μια μεγάλη παραγωγή, ένα μιούζικαλ με θέμα το παράτολμο πλήρωμα ενός φαλαινοθηρικού που τα έβαλε με το μεγαλύτερο πλάσμα που γέννησε η φύση, τον Moby Dick.
Ο ίδιος έγραψε και τη μουσική και το λιμπρέτο ενώ τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Γιάννης Κακλέας. Το θέαμα, από τις 28/02/2020 στο Παλλάς, προμηνύεται εντυπωσιακό.
Ο Δημήτρης Παπαδημητρίου με τον Γιάννη Κακλέα.
Πότε ήταν η πρώτη σας επαφή με το έργο του Μέλβιλ; Σε ηλικία δέκα περίπου ετών πρωτοδιάβασα τον “Moby Dick”. Το διάβασα από περιέργεια και επειδή το έβλεπα στa χέρια του μεγάλου μας αδελφού για καιρό. Με εντυπωσίασε υπερβολικά. Η περιπέτεια σαν περίεργο ηρωικό παραμύθι- θρίλλερ.
Οι ναυτικοί στο έργο αντιμετωπίζουν ένα «τέρας», για να έρθουν αντιμέτωποι με τον ίδιο τους τον εαυτό. Άραγε συνέβη το ίδιο για έναν καλλιτέχνη όταν έρχεται αντιμέτωπος με ένα τέτοιο λογοτεχνικό «τέρας» όπως το “Moby Dick”; Πώς γάρ ού; Μια έντονη αίσθηση ηλεκτρισμού, κινδύνου, δύναμης, ανομίας, ανυποταγής μαζί με μια βαθύ επαναπροσδιορισμό του εαυτού μας μέσα στο θείο, στο μεταφυσικό και ονειρικό κομμάτι του εαυτού μας. Ο Moby Dick σου αποκαλύπτει κλειδωμένα δωμάτια του εαυτού σου. Δικά σου μεν, άγνωστα σε σένα δε. Αναρωτιέσαι για περίεργα πράγματα, που όμως είναι πολύ κεντρικά της ύπαρξης σου. Αυτό άλλωστε σημαίνει η αποκαλυπτική δύναμη της τέχνης.
Πέρα από τους καλλιτέχνες όμως, αξίζει η εμπειρία σε κάθε άνθρωπο να φτάσει στα όρια της αντοχής του; Δεν πρόκειται περί ξεπεράσματος των ορίων αντοχής. Αλλά περί μη αμαχητί αποδοχής των ορίων σου ως δεδομένων. Το ξεπέρασμα των ορίων του επιστητού, της γνώσης, της λογικής ακόμα και της μεταφυσικής, της θρησκευτικής αντίληψης των δογμάτων. Ο κάθε μαθηματικός που αποδεικνύει μια νέα υπόθεση και την μεταβάλει σε θεώρημα. Ο κάθε δικηγόρος που παίρνει μια νέα απόφαση του Αρείου Πάγου και βελτιώνει τους νόμους. Ο κάθε φιλόσοφος που προτείνει μια ρηξικέλευθη νέα θεωρία. Ο κάθε αθλητής που καταρρίπτει ένα παγκόσμιο ρεκόρ. Ο κάθε αστροναύτης που διακινδυνεύει ή και χάνει τη ζωή του. Όλοι όσοι πολεμούν για να πάει ο άνθρωπος ένα χιλιοστό πιο πέρα. Πολεμούν με το ακατόρθωτο. Ο άνθρωπος έχει μέσα του αυτό το γονίδιο. Και η πίστη χρησιμεύει σε αυτό. Και η αυτοθυσία. Όμως το παράδειγμα του Αχαάβ περικλείει και στοιχεία απάνθρωπης αλαζονείας. Ίσα ίσα για να μην αγιοποιείται. Να είναι πιθανώς και ο διπλανός μας.
O Μέλβιλ κάποια στιγμή κουράστηκε μέσα στα καράβια και βούτηξε στη θάλασσα σ’ ένα λιμάνι για να δραπετεύσει. Σας έχει έρθει ποτέ εσάς αυτή η επιθυμία; Η “δούλεψη” στην τέχνη, που θά’ λεγε ο Καζαντζάκης, είναι επιλογή μας. Μας νικάει γιατί θέλουμε, και όποτε θέλουμε, να μας νικήσει. Πνίγουμε την ζωή μας μέσα στα νερά της με χαρά. Όταν γίνεται σκλαβιά, αν μας την μετατρέψουν άλλοι σε σκλαβιά , αυτοακυρώνεται. Δεν γεννά. Κι έτσι πάντα διασώζεται, πάντα αναγεννάται μόνο από αληθινή επιθυμία. Από καθαρή ψυχή.
Εσείς έχετε καταλήξει, είστε με τη φάλαινα ή με τους ανθρώπους; Η Φάλαινα είναι η ανίκητη Μοίρα. Η συνάντηση και η ανατροπή της είναι ένας ουτοπικός, οραματικός τους στόχος. Λάθος η σωστός, ποιος θα το κρίνει; Πρέπει να σεβόμαστε κάθε όραμα που κινητοποιεί. Στο έργο δεν υπάρχει τιμωρία, αν αυτό υποψιάζεσθε. Όλοι πλην του Ισμαήλ πεθαίνουν. Αλλά εάν είναι έτσι, τότε και όποιος ζει τιμωρείται, γιατί εν τέλει σίγουρα πεθαίνει. Ο τρόπος αλλάζει.
Βρισκόμαστε πια στο 2020, ποια είναι τα νοήματα που αντιλαμβάνεστε εσείς από ένα έργο που γράφτηκε το 1851; Πολύ περισσότερα φοβάμαι από πολλά έργα που γράφτηκαν πέρυσι. Νομίζω ότι κανένα από τα κάτωθι ερωτήματα δεν έχουν τελεσιδίκως η και στοιχειωδώς απαντηθεί: Η σχέση του ανθρώπου με την 1) Παραδοχή των πεπερασμένων ορίων του. 2) Με τη Μοίρα. 3)Με τον Θεό. 4) Με την Φύση. 5) Το κέρδος και τη δόξα ως υπερθρησκείες. 6) Υπάρχει Θεία Δίκη η χάος και γενική αδικία και ο νόμος του ισχυροτέρου. 7) Μήπως τα δόγματα έχουν χρεοκοπήσει και χρειάζεται νέα προσέγγιση στα μεταφυσικά ζητήματα; 8) Ποια η διαφορά μεταφυσικής και δεισιδαιμονιών; Και πολλά πολλά άλλα…
Εκτός από το γεγονός ότι είναι μεγάλο σε έκταση το μυθιστόρημα, είναι εξαιρετικά πυκνό και σε νοήματα. Αυτό πως το διαχειριστήκατε όταν γράφατε το λιμπρέτο; Δεν ξαναέγραψα το έργο. Φτιάξαμε την ίδια ιστορία σε ένα άλλο είδος τέχνης βασισμένοι στο λογοτεχνικό έργο. Μεταφέρθηκε δηλαδή το μυθιστόρημα σε ένα άλλο είδος τέχνης που είναι και μουσική και θέατρο. Δηλαδή έχουμε δύο άλλες “οικονομίες”. Η πλοκή όμως ή ίδια είναι εκεί. Τα νοήματα είναι εκεί. Η δράση είναι εκεί. Οι χαρακτήρες επίσης. Η μυθική διάσταση, είναι εκεί. Η ποιητική της μουσικής, της σκηνοθεσίας, της σκηνογραφίας της υποκριτικής κλπ οφείλουν να υπαινίσσονται κατά το δυνατόν τα μέρη που συνεπτύχθησαν επαναναπτύσσοντας τα ως αίσθηση στα αρχικά μεγέθη. Τα ολογράμματα και οι προβολές συνδυάζονται και βρίσκουν θεατρική υπόσταση σε συνδυασμό με τα τα σκηνικά ενισχύοντας όχι το ρεαλισμό αλλά τον μύθο.
Πρέπει να έχει διαβάσει κάποιος το βιβλίο για να δει την παράσταση; Όχι βέβαια. Κάθε άλλο. Αλίμονο. Θα το διαβάσει όμως μετά. Είμαι σίγουρος. Αδύνατον να μην “τσιμπήσει”. Κυρίως γιατί το διάβασμα έχει βγει από τις συνήθειες μας και (δυστυχώς) βοηθάει η θεατρική-μουσική “πρόγευση”. Θα το διαβάσει ελπίζω πιο γρήγορα ή πιο εύκολα ίσως. Αφού και μόνο από την προδιαφήμιση αυξήθηκαν οι πωλήσεις του βιβλίου που υπάρχει σε συγκλονιστική ελληνική μετάφραση, του Θανάση Χριστοδούλου. Και μόνο για αυτό, για την έμμεση προώθηση του βιβλίου, η παράσταση θεωρώ ότι επέτυχε ήδη ένα σημαντικό στόχο και είμαι πανευτυχής.
Αλήθεια, πρώτα σας ήρθαν οι νότες ή οι στίχοι; Οι νότες, τρόπος του λέγειν, διαβάζοντας το έργο. Δηλαδή, όχι βέβαια οι νότες, αλλά το μουσικό περιεχόμενο που οι νότες απλά διεγείρουν. Που πρέπει να κρυπτογραφηθεί σε νότες.
Μουσικά φαντάζομαι τα ερεθίσματα θα είναι επίσης παραπάνω από πολλά. Μόνο το στοιχείο της θάλασσας να σκεφτεί κανείς. Ναι! Αλλά ειδικά με τη θάλασσα έχω πολλές ανοιχτές μουσικές παρτίδες…. από παιδί. Αυτή η θάλασσα όμως είναι άλλη…Πιο μυθολογική, ξένη και αινιγματική. Παραμυθένια η εφιαλτική.
Η απόδοση είναι για όλη την οικογένεια. Τι θέλετε να καταλάβει ένα παιδί όμως αυτή την ιστορία; Δεν ισχύει το “για όλη την οικογένεια” ως όρος. Αυτό θα σήμαινε ότι είναι κυρίως για τα παιδιά και το πολύ-πολύ να μη βαρεθούν οι συνοδοί. Καμία σχέση! Το έργο είναι ένα αριστούργημα και ως εκ τούτου είναι απλά για όλους. Οι οικογένειες δεν αποκλείονται βέβαια. Αλλά δεν είναι ο κύριος στόχος. Και η επίσκεψη στην Ακρόπολη ενδείκνυται και για παιδιά αλλά δεν είναι η Ακρόπολη Ντίσνεϋλαντ. Εγώ παιδί το διάβασα. Έφηβος το ξαναδιάβασα Τριαντάρης το ξαναδιάβασα. Πενήντα και, και το έγραψα. Αυτό τι καθιστά το έργο; Το παιδί μου βέβαια θα το έφερνα, σε κάθε ηλικία και για άλλη, ισχύουσα κάθε φορά, ανάγνωση του έργου. Όμως και τώρα που το “έγραψα” υποτίθεται (μουσικά βέβαια) , σκέπτομαι παραμέτρους που εμπεριέχονται, ερήμην μου. Θα τολμήσω να υποθέσω και ερήμην του Μέλβιλ. Αυτό βέβαια σημαίνει αριστούργημα. Ζει και μεγαλώνει αιώνια εν μέρει και ερήμην του δημιουργού του.