Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Σύρου: Πρωτοποριακά φεστιβάλ δεν γίνονται μόνο στα αστικά κέντρα

Δυο νεαροί Αμερικανοί, ένα αγόρι και ένα κορίτσι πέρναγαν τα καλοκαίρια τους σε κάποιο ελληνικό νησί, γνωρίστηκαν παιδιά σχεδόν ακόμη και ξεκίνησαν εκεί ένα φεστιβάλ κινηματογράφου πριν καλά καλά πάρουν το πτυχίο τους: η ιστορία μοιάζει πιο πολύ με νεανική ταξιδιάρικη ταινία παρά με πραγματικότητα. Κι όμως, έτσι συνέβη και έτσι πήρε σάρκα και οστά το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Σύρου που φέτος γιορτάζει την 9η χρονιά του.

Ο Jacob Moe και η Cassandra Celestin δεν ήρθαν στη Σύρο ως τουρίστες, την ερωτεύτηκαν και αποφάσισαν να μείνουν, όπως συχνά συμβαίνει με ξένους επισκέπτες. «Ο σύνδεσμος με την Ελλάδα δεν ήταν, θα λέγαμε, δική μας επιλογή» σημειώνουν, είχαν οικογενειακούς δεσμούς ετών με το νησί, ήταν κάτι σαν δεύτερο σπίτι τους συγκεκριμένα, καθώς πέρναγαν εκεί τα καλοκαίρια τους από τότε που θυμούνται τον εαυτό τους. Και τελικά ήρθε η μέρα που γνωρίστηκαν. Και τελικά ήρθε η μέρα που αποφάσισαν να φτιάξουν ένα φεστιβάλ κινηματογράφου εκεί γιατί σινεμά είχαν σπουδάσει και το σινεμά αγαπούσαν . Όπως και τη Σύρο που «τη νιώθουμε ως σπίτι μας, καθώς εδώ έχουμε περάσει τα παιδικά και εφηβικά μας χρόνια, εδώ πρωτογνωριστήκαμε. Έχοντας μεγαλώσει, σπουδάσει και δουλέψει σε διάφορες χώρες, είχαμε πάντα την αίσθηση ότι είχαμε πάνω από ένα “σπίτι”, πάνω από μια “πατρίδα” και συγχρόνως θέλαμε να είμαστε μέρη και των δύο κόσμων». Και τελικά την προτίμησαν από την Αμερική.

Περνώντας ανάμεσα σε πολλούς σκοπέλους, οικονομική κρίση και πανδημία, το φεστιβάλ ξεκινάει σε μία επίσης δύσκολη εποχή, την φετινή πορεία του. Με πρόγραμμα πολυποίκιλο, στηριγμένο περισσότερο σε ελληνικό παρά διεθνές έδαφος λόγω των περιορισμών της πανδημίας, αλλά πάνω από όλα με μία ατμόσφαιρα που πολλά φεστιβάλ στον κόσμο μπορούν να ζηλέψουν. Γιατί τη μυρωδιά της αλμύρας και της θάλασσας, το αεράκι του πελάγους, την αρχοντιά της Ερμούπολης, την ατμόσφαιρα του ναυπηγείου του Ταρσανά ή την ομορφιά της Ντελαγκράτσια, την ώρα που απολαμβάνεις ταινίες όπως το αριστουργηματικό A Matter of Life and Death (1946), των Michael Powell​ και Emeric Pressburger, σε πόσα μέρη του κόσμου μπορείς να τα βρεις;

Πώς σκεφθήκατε και ξεκινήσατε στη Σύρο το 2013, το φεστιβάλ Κινηματογράφου; Τι σας έδωσε την ιδέα;

Η απόφαση μας γεννήθηκε από την επιθυμία μας να χτίσουμε κάτι γύρω από το κοινό μας πάθος για τις ταινίες, ενώ παράλληλα μας έδινε την ευκαιρία να συνδεθούμε με το νησί. Ήμασταν τότε ακόμη φοιτητές στο Πανεπιστήμιο, με σπουδές που περιελάμβαναν μαθήματα κινηματογράφου και θελήσαμε να εφαρμόσουμε αυτό που σπουδάζαμε σε ένα πραγματικό project ζωής το οποίο θα περιελάμβανε μία κοινότητα θεατών και θα είχε σχέση με τον τόπο της Σύρου. Η υλοποίηση του σχεδίου μάς έγινε τόσο επιτακτική, ώστε με το που αποφοιτήσαμε δώσαμε σάρκα και οστά στην πρώτη εκδοχή του φεστιβάλ, ύστερα από σχεδιασμό που κάναμε κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους των σπουδών μας.

Τελικά κάνατε ένα όνειρο, μια ιδέα, το φεστιβάλ, πραγματικότητα. Οι κάτοικοι σας βοήθησαν να χτίσετε αυτό το όνειρό σας;

Από την αρχή, το όλο project ήταν δημιούργημα της συνεργασίας μίας ομάδας. Έχοντας ήδη αποκτήσει το συλλογικό, ομαδικό πνεύμα που σου χαρίζει το σινεμά όπως και τα φεστιβάλ που πηγαίναμε, δεν θα μπορούσαμε να σκεφτούμε άλλο τρόπο για να το κάνουμε. Από την άλλη, η μοναδική αρχιτεκτονική, η φυσική ομορφιά και η πολιτιστική κληρονομιά της Σύρου αποτελούν θεμελιώδη χαρακτηριστικά της ταυτότητας του φεστιβάλ και οι άνθρωποι που ζουν και δουλεύουν στις διαφορετικές κοινότητες γύρω από τα αγαπημένα μέρη όπου διεξάγεται -τον Φοίνικα, την Ποσειδωνία, το ναυπηγείο του Ταρσανά, την πλατεία Μιαούλη, για να ονομάσουμε κάποια- ήταν υποστηρικτικοί από την πρώτη στιγμή.

Σε θεσμικό επίπεδο είμαστε ευγνώμονες για την υποστήριξη του Δήμου Σύρου και της Περιφέρειας Νότιου Αιγαίου.

Ποια ήταν η δυσκολότερη στιγμή που αντιμετωπίσατε ως τώρα και ποια η πιο όμορφη που σας έδωσε δύναμη να συνεχίσετε;

Είχαμε όντως κι εμείς τις δύσκολες στιγμές μας στα χρόνια που πέρασαν, αλλά αν πρέπει να θυμηθούμε την πιο επώδυνη, τότε θα μιλήσουμε για εκείνο το καλοκαίρι του 2015, όταν η μεγαλύτερη διοργάνωση που είχαμε σχεδιάσει ποτέ ως σήμερα συνέπεσε με το τέλος της περιόδου παράτασης εγγύησης της Ελλάδας και την ξαφνική εκτέλεση των capital controls. Κατορθώσαμε να διαφυλάξουμε το φεστιβάλ και να το κάνουμε σχεδόν όπως εξαρχής το είχαμε σχεδιάσει –με δεκάδες καλεσμένους, φιλοξενία καλλιτεχνών, πάνω από 70 ταινίες και ποικίλες παράλληλες δράσεις – εν μέσω άγριων οικονομικών καταστάσεων και προβληματισμού, ουρές ανθρώπων στα ΑΤΜ και ολοκληρωτική αβεβαιότητα του τι θα συμβεί την επόμενη μέρα.

Σε αντίθεση με όλα αυτά, πολλές προβολές εκείνης της χρονιάς ήταν ιδιαίτερες, ελπιδοφόρες εμπειρίες. Να σας πούμε μία: όσοι δεν ήμασταν κολλημένοι στα κινητά μας και τις τηλεοράσεις να παρακολουθούμε τις ειδήσεις τότε, μαζευτήκαμε στην Πηγή και το ξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου, στην Άνω Σύρο, να δούμε, ανάμεσα σε άλλα, το εθνογραφικό φιλμ του 1927 Portrait of Greece του Andre Sauvage, με ζωντανή μουσική του Mike Cooper. Οι εικόνες μιας Ελλάδας σχεδόν ενός αιώνα πίσω μας χάρισαν αληθινή απόδραση σε ένα όχι και τόσο μακρινό παρελθόν. Τότε, κάποιοι ηλικιωμένοι θεατές άρχισαν να μας εξιστορούν τις δικές τους αναμνήσεις και εικόνες από τις Κυκλάδες μιας εποχής πριν από εκείνη της ανάπτυξης του μαζικού τουρισμού. Ήταν πραγματικά το τέλειο αντίδοτο στο ατέλειωτο σφυροκόπημα των ειδήσεων…

Τι θέλετε να πετύχετε με αυτό το φεστιβάλ στη Σύρο; Ποιος είναι ο στόχος;

Η πρωταρχική μας επιθυμία ήταν πάντα αυτό το φεστιβάλ να είναι πρωτίστως και πάνω από όλα μία γιορτή του σινεμά, ένας μοναδικός τόπος για λάτρεις του σινεμά να έρθουν και να απολαύσουν την εμπειρία ενός δυναμικού κινηματογραφικού προγράμματος που ξεπερνά την γενικώς κρατούσα αντίληψη του τι μπορεί να είναι και τι μπορεί να κάνει ο κινηματογράφος.

Πιο συγκεκριμένα, προβάλουμε ταινίες από όλες τις χρονικές περιόδους, όχι μόνο σύγχρονες, συμπεριλαμβάνουμε οπτικοακουστικές performances, πρωτοποριακό σινεμά, ταινίες βωβού κινηματογράφου με ζωντανή μουσική, εργαστήρια, installations, καλλιτεχνικές αναθέσεις έργων. Συγχρόνως παρέχουμε διαμονή στους καλεσμένους μας και πολλά ακόμη. Θέλουμε όσο το δυνατόν περισσότερο να δίνουμε δυνατότητες και ευκαιρίες για διαφορετικές προσεγγίσεις και ενασχολήσεις με το φιλμ, θέλουμε να παρέχουμε μια πλατφόρμα στην κινούμενη εικόνα. Επιθυμούμε οι επισκέπτες μας να νιώθουν από πρώτο χέρι τις ιδιαίτερα μοναδικές στιγμές που μπορεί να σου δώσει η θέαση ενός φιλμ σε κάθε πιθανή μορφή που υπάρχει.

Το ίδιο σημαντικό για εμάς είναι όμως και ο “διάλογός” μας με τους τόπους και τις κοινότητες της Σύρου. Θέλουμε αυτές οι κινηματογραφικές εμπειρίες να γεννιούνται μέσα από μία συγκεκριμένη δράση στο νησί της Σύρου. Τέλος, συνδυάζοντας ίσως όλα αυτά μεταξύ τους, ο στόχος μας είναι να προσφέρουμε ένα κινηματογραφικό γεγονός σε επίπεδο ίσο με άλλων μεγαλύτερων ή καθιερωμένων διοργανώσεων, παραμένοντας παράλληλα μια διοργάνωση με ισχυρούς τοπικούς δεσμούς, αφιερωμένη στο μέρος που γεννήθηκε. Δεν υπάρχει λόγος καλλιτεχνικά και πρωτοποριακά κινηματογραφικά προγράμματα να διοργανώνονται μόνο στα αστικά κέντρα του κόσμου: μπορούν να γίνονται και στα νησιά -μακριά από αυτά τα κέντρα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο ελληνικός κινηματογράφος ανθίζει. Τον παρακολουθείτε; Ποια η γνώμη σας; Πείτε μου 2-3 ταινίες που είδατε τελευταία και σας άρεσαν.

Ακολουθούμε τις νέες τάσεις, αλλά μας ενδιαφέρει το ίδιο πολύ να βουτάμε βαθιά στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου. Να φέρνουμε στην επιφάνεια και να φωτίζουμε υποτιμημένα φιλμ ή ταινίες που λίγοι έχουν δει. Να παραθέτουμε δίπλα στη νέα παραγωγή αναδρομικά αφιερώματα και ιστορικά ευρήματα.

Τώρα που το τοπίο των φεστιβάλ άλλαξε τόσο δραματικά εξαιτίας του covid, δεν έχουμε επισκεφθεί άλλα φεστιβάλ πάνω από ένα χρόνο. Όμως ακολουθούμε από μακριά τα προγράμματά τους.

Για παράδειγμα δίνουμε έμφαση στην ταινία Μέρες και Νύχτες της Δήμητρας Κ της Εύας Στεφανή που πρόσφατα έκανε πρεμιέρα στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Μία πρώτη work-in-progress μορφή του φιλμ είχε προβληθεί μάλιστα στη Σύρο. Μία άλλη ταινία που θα παιχθεί στην κενή πισίνα του Δημοτικού Κολυμβητηρίου «Δημήτριος Βικέλας», νέο χώρο δρώμενων του φεστιβάλ αυτό το καλοκαίρι, είναι η τελευταία ταινία της Φρίντα Λιάππα, Στα χρόνια της μεγάλης ζέστης (σ.σ. 1991). Επιλογή που έγινε στο πλαίσιο της θεματικής Off Season / Εκτός εποχής που μας απασχολεί ξανά φέτος και χάρη στο θέμα της αλλά και για την αρνητική επίδραση που είχε επιφέρει τότε στη φήμη της σκηνοθέτιδας.

Το φεστιβάλ ασχολείται για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά με τη θεματική Off Season / Εκτός εποχής που εστιάζει στις διαφορετικές αντιλήψεις για τον χρόνο και τη διαχείρισή του και μάλιστα ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Γιατί θελήσατε να έχετε και πάλι φέτος την ίδια θεματική;

Εξαιτίας του ιού. Ήταν πολύ παράξενη σύμπτωση άλλωστε: πριν την πανδημία είχαμε αποφασίσει, όπως κάθε χρόνο, το θέμα του περσινού φεστιβάλ. Στην ουσία θέλαμε να ασχοληθούμε με αυτό το θέμα από την πλευρά του πώς επιδρά ο τουρισμός στα διάφορα μέρη και τους ανθρώπους που κατοικούν εκεί, όπως και αντίστροφα, στους ταξιδιώτες και τα αποτελέσματα που βγαίνουν από αυτό. «Off Season/Εκτός Εποχής», με αυτήν την έννοια έχει να κάνει με την εποχή που δεν υπάρχει τουρισμός, οι συνθήκες ζωής είναι πιο νορμάλ, αλλά την ίδια στιγμή είναι ακόμη επηρεασμένες από την περίοδο του λεγόμενου “high season”. Καθώς λοιπόν αναπτύσσαμε το πρόγραμμα ξεκίνησε η πανδημία και το θέμα πήρε άλλο δρόμο και διάσταση, αναγκάζοντας μας να σκεφτούμε ένα παγκόσμιο off season όχι απλώς με την τουριστική έννοια που του είχαμε δώσει, αλλά την καθαυτή ιδέα της κινητικότητας των πληθυσμών γενικότερα.

Για αυτούς τους λόγους, όπως και λόγω του ότι οι διάφορες υγειονομικές διατάξεις περιόρισαν το πρόγραμμα του περσινού και φετινού φεστιβάλ, σκεφτήκαμε και θεωρήσαμε δημιουργικό να αφιερώσουμε δύο χρονιές πάνω στο θέμα, αντί για μία.

Το SIFF πραγματοποιεί διάφορες δράσεις και προβολές σε σημαντικά μέρη του νησιού, μέρη που έχουν παίξει ιδιαίτερο ρόλο στην πολιτιστική κληρονομιά του. Αν και είστε “ξένοι” φαίνεται να δίνετε ιδιαίτερη σημασία σε αυτό. Τι θέλετε να τονίσετε με έναν τέτοιο εναγκαλισμό του παλιού με το σύγχρονο, της ιστορίας και της παράδοσης με το παρόν του τόπου; Το κάνετε σε συνεργασία με επιστημονικούς φορείς του νησιού;

Η αρχιτεκτονική και φυσική κληρονομιά της Σύρου αποτελεί αδιάκοπη πηγή έμπνευσης για το φεστιβάλ, επιτρέποντας στο πρόγραμμα μας να μπει σε διάλογο με τα πολλά επίπεδα ιστορίας και ζωντανής εμπειρίας του νησιού. Αυτό συχνά εμπεριέχει έρευνα του ιστορικού της κάθε τοποθεσίας. Για παράδειγμα στο φετινό πρόγραμμα για πρώτη φορά το SIFF θα προβάλλει ταινίες σε ένα πάρκινγκ το οποίο, κάποτε στη δεκαετία του 70, ήταν ο χώρος του θερινού κινηματογράφου Αθηνά της Ερμούπολης. Αρχίσαμε να ρωτάμε φίλους και τοπικούς επιχειρηματίες για υλικά και αναμνήσεις που να έχουν σχέση με αυτό το μέρος έτσι ώστε να ανοικοδομήσουμε με ακρίβεια την αυθεντική τοποθέτηση της οθόνης και των καρεκλών και να βρούμε σχετικές φωτογραφίες και αρχεία από την εποχή που λειτουργούσε κανονικά ο κινηματογράφος. Στο πέρασμα των χρόνων συνεργαστήκαμε πολλές φορές με τη Σχολή και τους φοιτητές του Τμήματος Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων & Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου που εδρεύει στη Σύρο, προχωρώντας και σε παραγωγή τυπωμένων υλικών και έκθεση που καταγράφει τις ποικίλες ιστορίες των τοποθεσιών όπου πραγματοποιούνται οι προβολές μας.

Η πανδημία έχει επηρεάσει πολύ την λειτουργία του φεστιβάλ; Φέτος πως είναι τα πράγματα σε σχέση με τις “κανονικές” χρονιές; Ο κόσμος του φεστιβάλ, οι καλεσμένοι σας είναι λιγότεροι;

Κατά την παρατεταμένη διάρκεια των δύο “Off Season” θεματικών μας έπρεπε να επαναντιληφθούμε και επανασχεδιάσουμε το φεστιβάλ πολλές φορές. Καθώς οι καταστάσεις του παγκόσμιου ταξιδιού, της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και των πολιτιστικών γεγονότων άλλαζαν, έπρεπε κι εμείς να αλλάζουμε τα δικά μας σχέδια, τις προτεραιότητες του προγράμματος και τα μοντέλα λειτουργίας. Φέτος νιώθουμε κάπου ανάμεσα στην ξεχωριστή “Off Season” δόνηση του φεστιβάλ του περσινού καλοκαιριού -που τελικά πραγματοποιήσαμε τον Σεπτέμβρη κυρίως για το τοπικό κοινό, ανάμεσα σε καραντίνες. Και ανάμεσα στο ποικιλόμορφο κοινό που είχαμε τις προηγούμενες χρονιές, με θεατές από την Αθήνα, την υπόλοιπη Ελλάδα και από όλο τον κόσμο. Με περισσότερους εμβολιασμένους έχουμε περισσότερες ελπίδες. Επιλέξαμε επίσης να έχουμε μεγαλύτερο αριθμό τοπικών καλλιτεχνών και προσκεκλημένων αποφεύγοντας μη αναγκαία διεθνή ταξίδια. Με μία εξαίρεση λοιπόν, όλοι οι φετινοί καλεσμένοι μας είναι από τη Ελλάδα.