Δεν τον έχει γνωρίσει ποτέ, δεν έχουν ανταλλάξει όχι λέξη, ούτε μια χειραψία με τον Αλέξη Τσίπρα, όμως ο Ελληνας πρωθυπουργός επέλεξε ένα έργο του Κωνσταντίνου Ξενάκη να φυλάει τα νώτα του στο πρωθυπουργικό γραφείο. Οι «Εντολές ΗΗΒ» (1991), πήραν τη θέση της «Ελλάδας Ευγνωμονούσας» του Θεόδωρου Βρυζάκη στο Μέγαρο Μαξίμου. Το κοντράστ της αισθητικής αλλά και της σημειολογίας είναι αποστομωτικό.
Άραγε μας κλείνει, με κάποιο τρόπο, το μάτι ο πρωθυπουργός επιλέγοντας ένα έργο που μιλά για το ανέφικτο της επικοινωνίας; Ο διεθνής Ελληνας εικαστικός Κωνσταντίνος Ξενάκης το υποπτεύεται. Η αφορμή της συνάντησή μας παρ’ όλα αυτά στο εργαστήρι του, πίσω από το Caravel, ένα σύμπαν που εκπέμπει καταιγιστικά μηνύματα-κρυπτογραφήματα, δεν είναι οι «Εντολές HHB» αλλά η πραγματικά μνημειώδης και μοναδική στα χρονικά των αρχαιολογικών μουσείων της χώρας έκθεση 42 έργων του από το 1970 έως το 2014 «HEL[L]AS!ΠΑΝΤΟΥ!» στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
«Ηellas. Αλλά και Helas, δηλαδή αλίμονο. Αλλά και Hell as…, Κόλαση…», μας εξηγεί τον τίτλο μιας έκθεσης με κεραμεικές πινακίδες με αιγυπτιακά ιδεογράμματα που δημιούργησε το 1988 στην ίδια προθήκη με σκεύη συμποσίου της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου, μαγικά όστρακα των 80’s στον ίδιο χώρο με γραφίδες αποτροπιαστικού χαρακτήρα από τον 5οαιώνα π.Χ. και το φανταστικό νησί Nowhere (ακρυλικό σε χαρτί, 1995), ένα σχόλιο στην παγκόσμια α-ταξία, σε κοινή βιτρίνα με αρχαίους αμφορείς για θαλάσσιες μεταφορές στο Αιγαίο.
Το έργο του Κωνσταντίνου Ξενάκη «Εντολές ΗΗΒ» στο πρωθυπουργικό γραφείο. (Φωτογραφία: Andrea Bonetti / FOSPHOTOS)
Πώς επέλεξε, κύριε Ξενάκη, το έργο σας ο πρωθυπουργός για το γραφείο του; Δεν το γνωρίζω. Το έργο ανήκε στις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης. Πιστεύω, ένας πρωθυπουργός να μπορεί να πάρει από την Πινακοθήκη ό,τι θέλει.
Γνωρίζεστε με τον Αλέξη Τσίπρα; Δεν τον γνωρίζω προσωπικά.
Αισθάνεστε δικαιωμένος με την επιλογή του; Φυσικά είναι κάτι που με ευχαριστεί. Ενα έργο ζει στα μάτια των τρίτων. Ένα έργο που είναι θαμμένο στις αποθήκες των μουσείων δεν υπάρχει. Το ότι βρίσκεται το συγκεκριμένο στη συγκεκριμένη θέση οπωσδήποτε συνιστά μια ιδιαίτερη ευχαρίστηση. Παρ’ όλα αυτά, με λυπεί που ενώ ο Τσίπρας βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη δεν ήρθε ως το Αρχαιολογικό να δει την έκθεση.
Είχε το χρόνο; Αυτό είναι κάτι που σαφώς δεν μπορώ να το γνωρίζω. Απλώς μια διαπίστωση κάνω.
Εικάζετε ότι μπορεί να επέλεξε το έργο σας για το συμβολισμό του; Πιστεύω ναι, χωρίς να είμαι 100% σίγουρος.
Βελτιώθηκε η άποψή σας για το πρόσωπό του μετά από την επιλογή του; Και πριν από την επιλογή αυτή ήταν ένα πρόσωπο που μου ενέπνεε εμπιστοσύνη.
Παρά τα λάθη που κάνει και τις αντιφάσεις στις οποίες πέφτει; Υπάρχουν λάθη αλλά και ποιος δεν κάνει λάθη, σε μια πορεία πολιτική; Λάθη ξε-λάθη, ο Τσίπρας εμπνέει εμπιστοσύνη. Δεν έχει σχέση με τα πρόσωπα τα οποία μάς βούλιαξαν.
Θα επιδιώξετε να τον γνωρίσετε; Όχι. Ποτέ δεν επεδίωξα αυτό που κάνουνε οι περισσότεροι, να γνωρίζω πολιτικούς αρχηγούς. Είμαι σχετικά ένας μοναχός, που κάνω τη δουλειά μου βλέποντας, ζώντας, κρίνοντας την εποχή μου. Δεν αναζητώ τις public relations. Πάντα με ενδιαφέρει η πολιτική χωρίς να θέλω να γίνω κι ο ίδιος πολιτικός. Έχω το δικό μου όργανο για να ασκήσω αυτό που πιστεύω.
Πριν ένα χρόνο περιγράφατε την κατάσταση στη χώρα ζοφερή. Η κατάσταση στο μεταξύ χειροτέρεψε. Και οι πολίτες ψήφισαν τον Τσίπρα για να τη διαχειριστεί ξανά. Φυσικά, περίμενα ότι θα βγει ο Τσίπρας ξανά, καθ’ ότι τα παλιά κόμματα είναι αυτά που μας βούλιαξαν και δεν πιστεύω ότι υπάρχει ελπίδα να μας βγάλουν απ΄την κρίση. Και του εύχομαι καλή τύχη. Γιατί δεν ξέρω κατά πόσο θα τα καταφέρει. Το πρόβλημα είναι αλλού, όμως, για εμένα. Στην αποχή. Όταν υπάρχει ένα 46% αποχή, που σημαίνει ότι ένας στους δύο απέχει, επιστρέφω πίσω στη Γαλλία, όταν απηυδησμένος είχα πει μια μέρα πως όταν ο λαός πάει να ψηφίσει αποχή, με ψήφο, και τη μετρήσουμε, τότε οι πολιτικοί θα καταλάβουνε τι πρέπει να κάνουν. Αυτό που είπα πριν 30 χρόνια γίνηκε. Και τι συναντώ; Χαμόγελα κι ο κόσμος να πανηγυρίζει. Δεν καταλαβαίνω.
Τι θα έπρεπε να γίνει; Θα έπρεπε να είχαμε πέσει στην κατάθλιψη, διότι είναι πολύ σοβαρό όταν η μισή Ελλάδα αρνείται την πολιτική τάξη. Πρέπει επιτέλους οι κύριοι της πολιτικής να καταλάβουν τι κάνουν εδώ. Τι είναι ο πολιτικός; Ενας διαχειριστής της περιουσίας που εγώ και εσύ -ο λαός- του παραχωρούμε να την χρησιμοποιήσει όσο το δυνατό καλύτερα. Δηλαδή, ο πολιτικός πρέπει να δουλεύει για εμάς. Έχουν όμως αντιστραφεί οι όροι. Και ο λαός δουλεύει για τον πολιτικό. Αυτό δεν στέκει με τίποτα. Αν φτάσουμε 51% αποχή, τότε ο λαός παίρνει τα ηνία. Κι αυτό είναι επικίνδυνο. Τα πάντα είναι δυνατά. Μερίδα ευθύνης έχει και όλος ο λαός. Διότι έχει εμπλακεί. Αλλά, φυσικά, την πρώτη ευθύνη την έχουν οι πολιτικοί. Μπορεί να εκλέγονται από το λαό, αλλά αυτοί ευθύνονται. Καλώς ή κακώς ο λαός σου εμπιστεύεται την περιουσία του κι εσύ την σπαταλάς; Και βεβαίως θα έπρεπε τα παλιά κόμματα, με ένα τρόπο που δεν γνωρίζω, να δικαστούνε. Τότε ίσως ο λαός, ένα μέρος του που δεν ευθύνεται, να πάρει επάνω του.
Η χώρα πάσχει γιατί η διαφθορά βρίσκεται πλέον σε όλα τα επίπεδα. Η δε αναξιοκρατία είναι ένα ταλέντο ελληνικό. Το έχω ζήσει και το ζω.
Μπορείτε να προσδιορίσετε όμως τι είναι αυτό για το οποίο ευθύνεται; Ο λαός ευθύνεται για τη συμμετοχή του στη διαφθορά. Διότι ψηφίζει τον πολιτικό επειδή ο πολιτικός του υπόσχεται. Και θέλει να βολευτεί. Προσωπικά, δεν ανέχομαι την ανοχή του λαού μπροστά στη διαφθορά. Έχει επομένως ο καθένας τις ευθύνες του.
Τι θα μπορούσε πράγματι να κάνει ο λαός σε σχέση με τη διαφθορά των πολιτικών; Προσφυγές στη δικαιοσύνη; Σωστό αυτό που λέτε, γιατί το μάθημα θα έπρεπε να το δώσει ο δάσκαλος.
Ποιος είναι ο δάσκαλος; Ο πολιτικός. Και κάνει το αντίθετο. Παρασύρει τον πολίτη ψηφοθηρικά. Πιστεύω ότι αυτή η χώρα πάσχει -πάσχει!- γιατί η διαφθορά βρίσκεται πλέον σε όλα τα επίπεδα. Η δε αναξιοκρατία είναι ένα ταλέντο ελληνικό. Το έχω ζήσει και το ζω.
Γιατί επιστρέψατε τότε στην Ελλάδα; Το ατελιέ μου στο Παρίσι κάηκε από ένα ατύχημα στον διπλανό. Αυτή η καταστροφή που κράτησε χρόνια και με δικαστήρια, με έκανε να έρχομαι πιο συχνά στην Ελλάδα. Στο μεταξύ είπα να προσφέρω κι εγώ κάτι στη χώρα. Και τότε είδα ότι πράγματι όταν είσαι μακριά σε τιμούνε, κι όταν επιστρέφεις εδώ σε πολεμούνε. Βγαζουμε μόνοι μας τα μάτια μας. Είπα να δώσω μια μάχη που την πιστεύω σωστή, να βοηθήσω να αλλάξουν τα πράγματα. Μα τα πράγματα δεν αλλάζουν.
Είναι ο λόγος παρουσιάζετε στο έργο σας μια Ελλάδα σε ασφυξία, πέρα από μια Ευρώπη σε αδιέξοδο; Είναι αυτό που πιστεύω. Μην ξεχνάς ότι εγώ στη Γαλλία ψήφιζα εναντίον του Μάαστριχτ. Δηλαδή, εναντίον της Ευρώπης. Ενστικτωδώς και χωρίς πείρα πολιτική. Η Αμερική με το ίδιο νόμισμα, τα φέρνει πέρα ίσα ίσα. Και είπα ότι θα έπρεπε να γίνει πρώτα μια δοκιμή με τις έξι χώρες, χωρίς την Ελλάδα φυσικά. Οι έξι πρώτες χώρες ας κάνουν μια δοκιμή και αν περπατήσει το σύστημα ας φωνάξουν μετά κι άλλη χώρα. Οι Ευρωπαίοι θέλανε μια Ευρώπη οικονομική. Κι αυτό είναι αστείο. Διότι η Ευρώπη έχει διαφορετικές ταχύτητες, οπότε οι λίγοι θέλανε να διοικήσουν τους υπόλοιπους. Όλοι οι φίλοι μου στη Γαλλία μού λέγανε ότι είμαι τρελός. Σήμερα έχω δίκιο. Αποδείχτηκα προφήτης. Να σου πω την αλήθεια; Ήμουνα σίγουρος ότι ούτε οι έξι δεν θα τα έβρισκαν. Αυτό που γίνηκε είναι αυτό που λέω στο χάρτη μου. Ο καινούριος χάρτης της Ευρώπης λέγεται «καλάθι των καβουριών», το μπέρδεμα. Εγώ ήμουνα υπερ μιας Ευρώπης πολιτικής και μιας Ευρώπης υπερ των Εθνών. Δεν αναγνωρίζω τον εαυτό μου σήμερα σ’ αυτό που υπάρχει. Η μόνη Ευρώπη που μου μένει είναι αυτή του μεγάλου Αλεξάνδρου και των αρχαίων Ελλήνων. Γι’ αυτό το λόγο έχω τόσο πολύ ταυτιστεί μαζί τους. Δυστυχώς τα είπαν όλα. Και είπαν και κάτι άλλο. Ότι τη σωτηρία της σημερινής Ελλάδας την οφείλουμε στην αρχαία. Αυτή μας συντηρεί. Γι’ αυτό και κάθε πρωί τους λέω ένα ευχαριστώ για το ότι ακόμα υπάρχουμε κι ένα συγγνώμη για το χάλι μας . Ο Έλληνας δεν σέβεται. Η νοοτροπία μας πρέπει να αλλάξει. Είμαστε αυτό που είμαστε ενώ η ιστορία μας και η γεωπολιτική μας θέση είναι μοναδική στον κόσμο. Από τουριστικής άποψης, δεν υπάρχει άλλος που να έχει τέτοια άνεση με 3000 νησιά. Έχω πάει παντού. Αλλά όταν έρχεται η Γιαπωνέζα και μου λέει «έκανα 20 ώρες ταξίδι να έρθω στην Αθήνα και βρήκα το Μουσείο κλειστό», δεν έχουμε καμία ελπίδα!
Στο έργο του Προεδρικού Μεγάρου τι ακριβώς σχολιάζετε; Το αδιέξοδο της επικοινωνίας. Όπως σε όλα μου τα έργα έτσι και σε αυτό υπάρχει κάποιο χιούμορ. Το έργο σχολιάζει το επικοινωνιακό χάος μέσα στο οποίο ζούμε. Κάνει μια κριτική στο σήμερα, σε αυτό που συμβαίνει ανά τον κόσμο, σε ό,τι αφορά στην απομόνωση της επικοινωνίας, καθότι οι πάντες σήμερα εξειδικεύονται.
Στο συνολικότερο έργο σας, ενώ συνομιλείτε διαχρονικά με τον αρχαίο αιγυπτιακό και τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, επιμένετε να παραμένετε σε ανοικτό διάλογο και με το παρόν. Το έργο μου φτιάχνεται στο σήμερα. Οπότε συνομιλώ με το σημερινό γίγνεσθαι. Ασχολούμαι με το σήμερα και περισσότερο με την υφήλιο, γιατί η Ελλάδα είναι μια σταγόνα. Και βλέπω μια κατάρρευση γενική. Δεν είναι δηλαδή μόνο η Ελλάδα. Ο παγκόσμιος πολιτισμός πάει περίπατο. Το προέβλεπα αυτό που γίνεται με τους φανατικούς Ισλαμιστές. Θα το δούμε και στην Ελλάδα. Είμαστε και δίπλα στην Μέση Ανατολή. Θα έχουμε εκπλήξεις, διότι δεν υπάρχει ούτε κράτος, ούτε αστυνομία. Αυτό που γίνεται από τους φανατικούς ισλαμιστές, η λεηλασία και η καταστροφή όλης της πολιτιστικής κληρονομιάς της Μέσης Ανατολής, είναι το μεγαλύτερο δράμα του 21ου αιώνα. Το μεγαλύτερο έγκλημα δεν είναι το 1 εκατομμύριο νεκροί. Φυσικά, είναι τραγικό, αλλά αυτό που συμβαίνει με τους αρχαίους πολιτισμούς, που εξαφανίζονται, είναι δεκαπλάσιο έγκλημα. Διότι εκεί χάνονται ιστορίες και ιστορίες πολιτισμών. Και καταντήσαμε να το παρακολουθούμε κι αυτό σαν θέαμα. Το παν έχει γίνει θέαμα. Και η τέχνη πιστεύω έχει πεθάνει, διότι έχει γίνει πλέον ένα προϊόν εμπορικό. Η εμπορευματοποίηση τη σκότωσε.
Ελπίζετε σε κάτι; Στη Γαλλία έλεγα «είμαι ένας αισιόδοξος απαισιόδοξος», όπως ο Voltaire. Πιστεύω ότι ένα λεπτό πριν την γενική καταστροφή ο άνθρωπος θα καταλάβει πώς θα έπρεπε να είναι και ίσως αναλάβει τις ευθύνες του.