Ο Γιάννης Σπανός είναι ένα όνομα που αναγνωρίζουν όλοι και ταυτόχρονα δεν αναγνωρίζεται αρκετά, κάτι που έρχεται να διορθώσει το ντοκιμαντέρ Γιάννης Σπανός – Πίσω απ’ τη μαρκίζα, που μόλις κυκλοφόρησε στις ελληνικές αίθουσες μετά την πανηγυρική του πρεμιέρα στο τελευταίο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, όπου προβλήθηκε στην τελετή λήξης και ενθουσίασε το κοινό.
Με πρωτοφανή για τα εγχώρια δεδομένα έρευνα και contextual ματιά στο είδος του μουσικού ντοκιμαντέρ, το Γιάννης Σπανός – Πίσω απ’ τη μαρκίζα του Άρη Δόριζα παρακολουθεί την επαγγελματική, κυρίως, διαδρομή του κορυφαίου μουσικοσυνθέτη και πατέρα του ελληνικού Νέου Κύματος ξεκινώντας από τη Γαλλία και φτάνοντας ως τις αθηναϊκές μπουάτ και τα στούντιο μεγάλων δισκογραφικών.
Στην πορεία, περνάει και από τα σαλόνια μερικών από τους σημαντικότερους ερμηνευτές της εποχής μας, οι οποίοι μοιράζονται τις αναμνήσεις από την πολλές φορές καινοτόμα συνεργασία τους με τον Σπανό.
Μουσικά, η ταινία μπορεί να καθορίζεται από την τεράστιας σημασίας φιγούρα στο επίκεντρό της, αλλά κινηματογραφικά φέρει την πολύ προσωπική υπογραφή του σκηνοθέτη που κάνει το ντεμπούτο του με την υπέρτατη εκδήλωση fandom: τη δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ για το είδωλό του ως μοναδική αφορμή να το γνωρίσει από κοντά. Το αποτέλεσμα εκπλήσσει και εντυπωσιάζει γνώστες και μη.
Παρακάτω, ο Άρης Δόριζας μιλάει στην Popaganda για τα τραγούδια εκείνα που συνθέτουν τη ραχοκοκκαλιά της ταινίας του, είτε επέζησαν του μοντάζ είτε όχι.
Η καριέρα του Σπανού στη Γαλλία είναι ένα κομμάτι που ο περισσότερος κόσμος δεν γνωρίζει. Από τα τέλη των 50s μέχρι τα μέσα των 60s συνεργάστηκε με τεράστια ονόματα και κυκλοφόρησε δεκάδες δίσκους. Ο ίδιος θεωρούσε ως highlight της εκεί καριέρας του τη συνεργασία του με την Juliette Greco, αλλά -πρώτον- το “Sidonie” είναι κομματάρα και -δεύτερον-, το «ξέρεις ότι έχει γράψει 5 τραγούδια για την Brigitte Bardot;» είναι μια χαρά ψαρωτική απάντηση στην ερώτηση «πώς σου ήρθε να κάνεις ντοκιμαντέρ για τον Σπανό;». Μες στο μυαλό μου, το κομμάτι ακούγεται στο animated κομμάτι του ντοκιμαντέρ, αλλά επειδή χρειαζόμουν και τα δύο νεφρά μου, δεν μπήκα καν στη διαδικασία να ζητήσω άδεια για να το χρησιμοποιήσω.
Δεν είναι από τα γνωστά τραγούδια του Νέου Κύματος, αλλά είναι από τα πολύ αγαπημένα μου. Ακούγεται στην ταινία Σκιές στην Άμμο του Βασίλη Γεωργιάδη (1970) και νομίζω ότι είναι τρομερά χαρακτηριστικό. Ο Σπανός γράφει μια μελωδία που σου κολλάει σαν τσίχλα, η Χωματά τραγουδάει σαν να μην θέλει να ξυπνήσει κάποιον που κοιμάται δίπλα της και η ενορχήστρωση είναι μια απλή κιθάρα. Now that’s what I call ‘Νέο Κύμα’. Ο DJ και συλλέκτης Ζώης Χαλκιόπουλος λέει στο ντοκιμαντέρ ότι η Χωματά είναι η Astrud Gilberto της Ελλάδας και δεν υπάρχει πιο χαρακτηριστικό κομμάτι να το αποδεικνύει.
Στο μυαλό πολλών, ο Σπανός ήταν πολύ soft (στα όρια του φλώρου) για να γράψει λαϊκά τραγούδια. Αυτό που δεν υπολόγιζαν, και που εξηγείται και στην ταινία, ήταν ότι αυτό που πραγματικά λάτρευε ο Σπανός ήταν τα μπουζούκια, το ποτό και ό,τι είχε να κάνει με τη μυθολογία της νύχτας. Όταν οι παρέες του διαλύονταν από την Πλάκα στις 4 το πρωί, αυτός συνέχιζε στα σκυλάδικα μέχρι να κλείσουν. Όταν ξεκίνησε να γράφει λαϊκά, το έκανε με έναν εντελώς αυθεντικό τρόπο, χωρίς τίποτα σονσόν. Τα λαϊκά του είναι ΛΑΪΚΑ. Αλλά περιέχουν και την ευαισθησία του. Win-win.
Ο Σπανός λάτρευε τη Μοσχολιού (όποιος δεν τη λατρεύει έχει πρόβλημα, btw) και ο παραγωγός τους, Γιώργος Μακράκης, λέει μια από τις πιο συγκινητικές ατάκες όλου του ντοκιμαντέρ όταν μιλάει για τη σχέση τους. Το «Ξύπνησε Η Πόλη» είναι, διαχρονικά, το αγαπημένο μου κομμάτι του Σπανού και ακούγοντάς το ένα βράδυ στην μπουάτ Απανεμιά, αποφάσισα να ξεκινήσω αυτό το ντοκιμαντέρ.
Μπορεί να έχει συνεργαστεί με άλλους καλλιτέχνες που μου αρέσουν περισσότερο από την Πρωτοψάλτη, αλλά αυτό το τραγούδι είναι ίσως το πιο κλασικό του. Δεν γίνεται να ακούσω το πιάνο της εισαγωγής και να μην ανατριχιάσω. Επίσης, νομίζω ότι η συνεργασία του με την Λίνα Νικολακοπούλου έφτασε στο αποκορύφωμά της σε αυτό τον δίσκο που περιέχει και το έτερο αριστούργημα, «Αν ήξερες τις νύχτες μου», που είναι το κομμάτι που στεναχωρήθηκα περισσότερο όταν, λόγω χρόνου, αναγκάστηκα να κόψω από το τελικό μοντάζ.
Ο Σπανός έχει γράψει soundtrack που είναι κλασικά και βραβευμένα (Εκείνο το Καλοκαίρι), soundtrack που έχουν μυθικό status (Συμπόσιο), soundtrack με θέματα που αν είχαν γραφτεί στο εξωτερικό θα μας ζάλιζαν όλοι για το πόσο αριστουργήματα είναι (Αναζήτησις), αλλά νομίζω ότι αυτό που λέει περισσότερα για τον χαρακτήρα του είναι ότι έχει γράψει και πολλά soundtrack για ταινίες πεμπτο-έκτης διαλογής, κυρίως επειδή του το ζητούσαν φίλοι του. Ένα χρόνο μετά το Εκείνο το καλοκαίρι, λοιπόν, ξαναπάει στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης με την Οργισμένη Γενιά (1972) του Μεμά Παπαδάτου αλλά αντί να βραβευτεί, φυγαδεύεται από την πίσω πόρτα μαζί με τους υπόλοιπους συντελεστές για να γλιτώσουν από το κοινό που γιουχάρει. Η μουσική του, πάντως, είναι και σε αυτή αλλά και σε όλες τις υπόλοιπες ταινίες, αξιολογότατη.