Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Σύρου: 10 χρόνια στο δαντελένιο νησί

Πόση σημασία έχει ο Τόπος; Τι σηματοδοτεί; Τι αφήνει πίσω του και τι παίρνει μαζί του στον Χρόνο που κυλάει; Το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Σύρου κοιτάζει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του στον τόπο που γεννήθηκε και ξεκινά, αύριο Πέμπτη 28 Ιουλίου, τη φετινή επετειακή διοργάνωση των δέκα χρόνων του, αφιερώνοντάς την στην σημασία του Τόπου ως έννοια και ως πραγματικότητα στη ζωή και στην τέχνη.

Στο πανέμορφο νησί με την μεγάλη ιστορία, τη ναυτική παράδοση και την πολιτιστική σημαντικότητα, δυο νεαροί Αμερικανοί φίλοι, ο Jacob Moe και η Cassandra Celestin οραματίστηκαν, ίδρυσαν και έκαναν πραγματικότητα ένα φεστιβάλ κινηματογράφου, αφήνοντας πίσω τους το γκρι του ωκεανού για το γαλάζιο του πελάγους, τις πολύβουες μεγαλουπόλεις για την ανάσα της περιφέρειας. Με πίστη ότι ο πολιτισμός ανθίζει το ίδιο δυνατά και είναι εξίσου αναγκαίος τροφοδότης του πνεύματος σε κάθε σημείο του ορίζοντα, μπήκαν σε μια περιπέτεια όχι εύκολη, αλλά γόνιμη. Έχοντας στο πλευρό τους το νησί και τον κόσμο του που, όχι απλώς φιλοξένησε, αλλά στέγασε και αγκάλιασε το εγχείρημά τους, κατάφεραν και το έκαναν θεσμό, με σημαία την προσέγγιση της έβδομης τέχνης μακριά από τους περιορισμούς της βιομηχανίας της.

Δέκα χρόνια μετά λοιπόν, δυνατά, το Φεστιβάλ και ο Τόπος του, βαδίζουν σε πορεία αλληλένδετη, δημιουργώντας έργο άξιο για τις γενιές που ακολουθούν. Γιατί πέρα από τις προβολές κάθε είδους ταινιών, από όλο το φάσμα του κινηματογράφου, από κλασικό ως πειραματικό, παλιό και νέο, τα ενδιαφέροντα εργαστήρια και τις ωραίες εκδηλώσεις που οργανώνει, το SIFF, σε συνεργασία με διεθνείς, τοπικούς και άλλους φορείς, με Έλληνες και ξένους προσκεκλημένους, προχωράει και σε έργο ερευνητικό, επιμορφωτικό, αρχειακό, αφήνοντας και με άλλο τρόπο το αποτύπωμά του.

Απλωμένο από την πρωτεύουσα των Κυκλάδων, την αρχόντισσα Ερμούπολη -με αδυναμία στο μοναδικό Ναυπηγείο του Ταρσανά, στο υπέροχο Δημοτικό Θέατρο «Απόλλων», στον θερινό κινηματογράφο «Παλλάς»-, σε όλο το νησί, σε λατομεία, σχολεία, εκκλησίες, μοναστήρια, αποβάθρες, παραλίες, το αυτοσχέδιο ντράιβ-ιν στην Ντελαγκράτσια κι όπου αλλού μπορεί να ταιριάξει μια μεγάλη οθόνη, μια μουσική ή μια κουβέντα με αφορμή το σινεμά, το SIFF δεν σταματά να απλώνει τα “κατάρτια” του κάτω από τα αστέρια.

Ο επετειακός φετινός κατάλογος, μια πραγματικά όμορφη έκδοση με τίτλο «4.924.800 δευτερόλεπτα», όσο και ο χρόνος ζωής της διοργάνωσης, καταγράφει την ιστορία της, στιγμιότυπα και γεγονότα μέσα από φωτογραφίες και κείμενα, και, βέβαια, καταθέτει τους ξεχωριστούς τόπους όπου συνέβησαν όλα αυτά.

Πρεμιέρα, αύριο βράδυ στο θερινό «Παλλάς» με το συγκινητικό -και ψηφιακά αποκατεστημένο- ντοκιμαντέρ «Σύρος, το Δαντελένιο Νησί» που γύρισε εκεί, το 1963, ο Αντώνης Αλμπανόπουλος. Συνέχεια με ένα πρόγραμμα που περιλαμβάνει σπάνιες προβολές ταινιών, οπτικοακουστικές live performances, εργαστήρια, ομιλίες, beach party, παράλληλες εκδηλώσεις. Και λήξη στην πλαζ «Αστέρια» με ένα φαντασμαγορικό αφιέρωμα στην τέχνη της παραδοσιακής ναυπηγικής, ως φόρος τιμής στη ναυτική κληρονομιά του νησιού.  

Ο διευθυντής και συνιδρυτής του SIFF, Jacob Moe, αλλά και η αντιδήμαρχος Πολιτισμού Αλίκη Λεονταρίτη, δίνουν ο καθένας από τη δική του πλευρά στην Popaganda το στίγμα αυτής της δημιουργικής κοινής πορείας που κλείνει την πρώτη δεκαετία της και ανοίγει την δεύτερη με ακόμη περισσότερο κέφι και ιδέες, ακολουθώντας την πολύχρωμη και πάντα ανήσυχη πυξίδα της τέχνης και του τόπου.

Jacob Moe / Γενικός διευθυντής και συνιδρυτής του SIFF

Φέτος κεντρικό θέμα του φεστιβάλ είναι ο Τόπος, με στόχο να αναδειχθεί η τοπικότητα της Σύρου ως αναπόσπαστο κομμάτι της εξελικτικής, δημιουργικής πορείας του SIFF. Πιστεύετε ότι ο τόπος αποτελεί πάντα αναπόσπαστο κομμάτι μιας διοργάνωσης;

Αυτή την επετειακή χρονιά, επιστρέφουμε στο θέμα «Τόπος» ακριβώς επειδή ο τόπος της Σύρου –και ειδικότερα η πολιτιστική, ιστορική, αρχιτεκτονική και φυσική της κληρονομιά– είναι το συνδετικό νήμα ανάμεσα σε όλες τις προηγούμενες διοργανώσεις. Η ιστορία του φεστιβάλ ίσως να είναι επίσης κατανοητή ως ένας χάρτης της Σύρου, συμπεριλαμβανομένων όλων των 33 τοποθεσιών όπου έχουμε οργανώσει δρώμενα. Κάποιες από αυτές, όπως τα ναυπηγεία του Ταρσανά, ενεργοποιούνται κάθε χρόνο από την γένεση του φεστιβάλ, ενώ άλλες, όπως η Μονή Ιησουιτών στην Άνω Σύρο, χρησιμοποιήθηκαν μία ή δύο φορές. Αυτοί οι χώροι –στους οποίους περιλαμβάνονται προαύλια εκκλησιών, γήπεδα μπάσκετ, πάρκινγκ, η όπερα, μια αποβάθρα, ένα Δημοτικό σχολείο, το Ιστορικό Αρχείο, μία παραλία, ένα βυρσοδεψείο, ένα λατομείο, για να σημειώσω μόνο κάποιους από αυτούς–, συνιστούν ένα μωσαϊκό του φυσικού και του δομημένου περιβάλλοντος του νησιού που ερμηνεύεται εκ νέου μέσα από τον κινηματογραφικό φακό. Όταν προγραμματίζουμε ταινίες και performances, αγκαλιάζουμε ένα μοντέλο site-specific (σ.σ. συγκεκριμένο χώρο που να εναρμονίζεται με ανάλογο δρώμενο) έτσι ώστε η σχέση μεταξύ αυτών των χώρων -Τόπων της Σύρου-  και του προγράμματος του Φεστιβάλ να είναι διαλεκτική και συμπληρωματική. Φυσικά υπάρχουν φεστιβάλ που δίνουν λιγότερη σημασία στον Τόπο, αλλά θεωρώ είναι αδύνατον να τον αγνοήσεις εντελώς.

Το SIFF προωθεί, πολύ σωστά, την αντίληψη ότι  πρωτοποριακά κινηματογραφικά προγράμματα μπορούν να διοργανώνονται δυναμικά και έξω από τα μεγάλα αστικά κέντρα, στην περιφέρεια, και να είναι στο ίδιο επίπεδο με μεγαλύτερες ή καθιερωμένες διοργανώσεις, αναπτύσσοντας σημαντικό έργο πολιτισμού. Πόσο εμφανές είναι αυτό στη Σύρο, τόπο με βαθιά κουλτούρα έτσι και αλλιώς;

Αυτό το βλέπουμε να φανερώνεται μέσα από τη δική μας δραστηριότητα ως Φεστιβάλ το οποίο εστιάζει στις νέες ταινίες που παράγονται, όπως επίσης και σε workshops γνώσης και ανάπτυξης ικανοτήτων που συνδέονται με τη Σύρο. Σε πρακτικό επίπεδο, σε δύο εργαστήρια μακράς διάρκειας που οργανώνει το SIFF, επιδιώκεται να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, υποστηρίζοντας την παραγωγή κινούμενης εικόνας βασισμένης στην έρευνα. Το ένα εργαστήριο, τα «Εναλλακτικά Μονοπάτια», καλεί καλλιτέχνες και συμμετέχοντες να διερευνήσουν ανεξερεύνητες τοποθεσίες στη Σύρο, πράγμα που κάθε χρόνο καταλήγει στη δημιουργία μίας νέας ταινίας. Φέτος, αυτό το φιλμ, το οποίο θα κάνει πρεμιέρα στο θέατρο «Απόλλων», το δημιούργησε ο Jazra Khaleed και απεικονίζει στιγμιότυπα ταξικού πολέμου στη Σύρο των αρχών του εικοστού αιώνα. Στο δεύτερο εργαστήριο, «Περιφερειακή Όραση», ένα διεθνές δίκτυο από συνεργαζόμενους οργανισμούς διαμορφώνει και ερμηνεύει αρχειακά υλικά κινούμενης εικόνας -φέτος από τη Σύρο, το Κάιρο και την Βηρυτό. Τα αποτελέσματα αυτής της δουλειάς θα παρουσιαστούν σε διάφορα σημεία της Ερμούπολης κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ.

Επίσης, είμαστε ευγνώμονες που είμαστε μέρος ενός ευρύτερου οικοσυστήματος Φεστιβάλ, οργανώσεων και πρωτοβουλιών στη Σύρο και τις Κυκλάδες που περιλαμβάνουν ένα ευρύ και σημαντικό φάσμα πολιτιστικής δραστηριότητας και παραγωγής: χορός, όπερα, κινούμενο σχέδιο, παραδοσιακή κουλτούρα, μουσική και άλλα. Μαζί αποτελούν ζωντανή απόδειξη της ζωτικότητας του σύγχρονου πολιτισμού στις λεγόμενες «περιφερειακές» νησιωτικές περιοχές.

Δύο Αμερικανοί έστησαν ένα φεστιβάλ σε ένα ελληνικό νησί. Κάθε άλλο παρά κάτι απλό. Πόσο ρόλο λοιπόν παίζει για εσάς προσωπικά ο Τόπος; Και ποιον νιώθετε, τελικά, ως τόπο σας;

Για μένα, η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι αναγκαστικά δυναμική και μεταβαλλόμενη, ακόμη περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Η έννοια του σπιτιού μπορεί να αλλάξει δραματικά μέσα σε μια νύχτα, όπως και συνέβη στην αρχή της πανδημίας, όταν μετακόμισα στη Σύρο μόνιμα. Από τότε, μπορώ να πω ότι το νησί είναι ο τόπος που νιώθω περισσότερο σαν στο σπίτι μου. Και για την Κασσάνδρα και για μένα που έχουμε ζήσει όλη μας τη ζωή μεταξύ Ελλάδας και Αμερικής, κάθε μία από αυτές τις χώρες είναι «σπίτι μας» με διαφορετικούς τρόπους. Αυτή η διαπραγμάτευση πολιτισμών και τόπων είναι επίσης ένα κεντρικό στοιχείο της ταυτότητας του φεστιβάλ, το οποίο έχει δυνατές ρίζες στο νησί, ενώ παράλληλα έχει εξέχοντα διεθνή χαρακτήρα. Η σημασία των τόπων εξαρτάται επίσης ως επί το πλείστον από τους ανθρώπους και τις κοινότητες που υπάρχουν εκεί και το Φεστιβάλ έχει γίνει παράλληλα, κατά κάποιο τρόπο, ο δικός του Τόπος: μια κοινότητα που είναι ταυτόχρονα ριζωμένη αλλά και διασπαρμένη, ταυτόχρονα εφήμερη και μόνιμη.

Ποιος είναι ο αγαπημένος σας Τόπος του φεστιβάλ στη Σύρο και γιατί;

Πολλά από τα δεκάδες σημεία προβολών έρχονται στο μυαλό μου, αλλά θα ξεχώριζα τον Ταρσανά: μία από τις ελάχιστες τοποθεσίες που συμπεριλαμβάνουμε σε κάθε φεστιβάλ από το 2013. Ενσωματώνει ένα από τα βασικά στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Σύρου, τη ναυπηγική παράδοσή της. Κάθε χρόνο, αυτό το ναυπηγείο που βρίσκεται σε  λειτουργία, αποτελεί κεντρικό μέρος των προβολών μας: οι συνεχείς αλλαγές των σκαφών, τα ιστία που δονούνται από τους καλοκαιρινούς αέρηδες, οι σιλουέτες από τα τεράστια σκαριά, όλα μπαίνουν σε διάλογο με τις ταινίες και τις παραστάσεις που φιλοξενούνται εκεί. Τον περασμένο χειμώνα, επιχείρησα να καταγράψω αυτή την κληρονομιά μέσω της πρωτοβουλίας «Δίκτυο Αρχιπέλαγος» που επιζητά να διαφυλάξει και να προωθήσει την οπτικοακουστική κληρονομιά των Κυκλάδων. Τα αποτελέσματα περιλαμβάνουν μία ταινία μικρού μήκους, δεκάδες ψηφιοποιημένες φωτογραφίες και ναυτικά αρχιτεκτονικά σχέδια. Και αυτό πρόσθεσε εντελώς νέα επίπεδα σημαντικότητας σε αυτό το ήδη πολυαγαπημένο μέρος.

Αλίκη Λεονταρίτη / Αντιδήμαρχος Πολιτισμού Σύρου

Δέκα χρόνια Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Σύρου: πόσο συνέβαλε το φεστιβάλ στην πολιτισμική ανάπτυξη της Σύρου και τι “χάρισε” από την πλευρά της η Σύρος στο φεστιβάλ;

Είμαστε πολύ περήφανοι που το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Σύρου συμπληρώνει την 10^η χρονιά της διοργάνωσής του. Θεωρούμε ότι προσθέτει στη βεντάλια των πολιτιστικών μας εκδηλώσεων, στο νησί μας, με επίκεντρο την Ερμούπολη -την οποία δεν ονοματίσαμε τυχαία «ART HEART» στο λογότυπο του προγράμματος των πολιτιστικών εκδηλώσεων του νησιού, «ΣΥΡΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ». Το φεστιβάλ συμβάλλει πραγματικά στην ανάπτυξη του πρωτοποριακού κινηματογράφου, όχι μόνο σε πανελλήνιο, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Η Σύρος από την πλευρά της είναι ένα ιστορικό νησί με εξαιρετικά χαρακτηριστικά, φύση, αρχιτεκτονική, αλλά κυρίως με ένα ισχυρό πολιτιστικό αποτύπωμα. Παράλληλα, οι άνθρωποι της Σύρου και το κοινό των πολιτιστικών δράσεων, είναι πολύ ανήσυχοι. Άρα το SIFF προσθέτει στο μείγμα “πολιτιστικό, τουριστικό”. Αυτό που εμείς δηλαδή επιδιώκουμε για το νησί μας.

Πόσο εύκολο ή δύσκολο ήταν να συνεργαστεί η τοπική αυτοδιοίκηση με την ιδιωτική πρωτοβουλία -και μάλιστα δύο ξένων-, και να ευδοκιμήσει αυτή η συνεργασία για το καλό του τόπου πριν από όλα;

Ως Τοπική Αυτοδιοίκηση, ως Δημοτική Αρχή, έχουμε δώσει ιδιαίτερο βάρος στη στήριξη των πολιτιστικών φορέων που ενεργούν στο νησί μας. Ανάμεσα σε αυτούς είναι, βεβαίως, το φεστιβάλ Κινηματογράφου και ο  Τζέικομπ και η Κασσάνδρα, που για εμάς είναι Συριανοί. Δεν έχει σημασία η καταγωγή. Άλλωστε η Ερμούπολη και όλο το νησί της Σύρου είναι κοσμοπολίτικος τόπος που αγκαλιάζει, φιλοξενεί και συνεργάζεται με όλους τους ανθρώπους όλων των καταβολών, εθνικοτήτων και καλλιτεχνικών ρευμάτων. Έτσι σκοπεύουμε να συνεχίσουμε και στο μέλλον.

Θεωρείτε πως ένα διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου στην περιφέρεια είναι εξίσου σημαντικό με ένα αντίστοιχο στα μεγάλα αστικά κέντρα και γιατί;

Για μας η περιφερειακή ανάπτυξη είναι μονόδρομος, καθώς είμαστε μία μικρή πόλη στην καρδιά του ελληνικού αρχιπελάγους και βεβαίως έχουμε την ειδική θεσμική βαρύτητα να είμαστε η Πρωτεύουσα των Κυκλάδων και η έδρα της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου. Άρα σε αυτόν το μονόδρομο περιλαμβάνεται και η ανάπτυξη πολιτιστικών θεσμών, όπως το SIFF. Θεωρούμε, μάλιστα, ότι και τα δεκαεπτά Φεστιβάλ του νησιού, έχουν διεθνές πολιτιστικό αποτύπωμα και ασφαλώς πανελλήνιο. Και γι’ αυτό ακριβώς θέλουμε να πιστεύουμε ότι με τη διαρκή τους ανάπτυξη δίνουν ισότιμο στίγμα με αυτό των φεστιβάλ των μεγάλων αστικών κέντρων.  

Μετά από δέκα όμορφα χρόνια τι εύχεστε να φέρει το μέλλον ώστε να αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο το διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου; Υπάρχουν και άλλα σημεία της Σύρου για αξιοποίηση και ανάδειξη; 

Ως δημοτική αρχή, αλλά θα τολμούσα να πω και ως Συριανή κοινωνία, ενδιαφερόμαστε για το βηματισμό του κάθε Φεστιβάλ και της κάθε πρωτοβουλίας και προσαρμοζόμαστε με όλα τα αναπτυξιακά σχέδια. Βέβαια, στο μέτρο των οικονομικών και τεχνικών δυνατοτήτων που έχει το νησί μας. Η χρήση των δημοτικών χώρων από όλα τα Φεστιβάλ παρέχεται στο μέγιστο βαθμό. Χώροι δημόσιοι ή κοινωνικοί, οι οποίοι δεν βρίσκονται στην διαχείριση του Δήμου με πολλή χαρά βλέπουμε να εντάσσονται στις διοργανώσεις του SIFF, καθώς και άλλων Φεστιβάλ, και δεν μπορούμε παρά να υποστηρίζουμε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες που αν θέλετε δημιουργούν και μία προϋπόθεση εσωτερικής αποκέντρωσης εντός του νησιού. Δηλαδή, τα πράγματα να μη γίνονται μόνο στην Ερμούπολη ή στην Άνω- Σύρο, αλλά και σε όλο το γεωγραφικό εύρος του νησιού αναδεικνύοντας τις φυσικές ομορφιές και το μοναδικό αρχιτεκτονικό και όποιο άλλο στίγμα της Σύρου.