Στην εργασιακή δυστοπία των ναυπηγείων του Περάματος, η χρόνια απαγόρευση της σωματικής επαφής έχει μετατρέψει τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις σε απόκοσμες προσομοιώσεις ενός καταπνιγμένου αισθησιασμού που υπερβαίνει τα ετεροκανονικά στερεότυπα της επιθυμίας.
Κάτω από την υπόνοια της ύπαρξης ενός πανταχού παρόντος αλλά αόρατου ελεγκτικού μηχανισμού, ακολουθείται η αφήγηση του Γιώργου, του παλαιότερου εργάτη και υπεύθυνου στο ναυπηγείο, σκιαγραφώντας τις ανθρώπινες σχέσεις όπως αυτές διαμορφώνονται σε μία οργουελιανή καθημερινότητα όπου το οπτικό υποτάσσει το συγκινησιακό. Ο Γιώργος, μία φορά το μήνα, κάνει τη διαδρομή από το Πέραμα, απέναντι στη Σαλαμίνα. Ο ίδιος, όπως και οι νέοι εργάτες, κοιτάζουν μία στο βουνό του Περάματος, μία απέναντι, χωρίς να ξέρουν τι να περιμένουν ή τι θα πρέπει να κάνουν.
Η ταινία μικρού μήκους της Εύης Καλογηροπούλου «Στον Θρόνο του Ξέρξη», σε ανάθεση του Onassis Culture, έκανε πρεμιέρα στην Εβδομάδα Κριτικής του 75ου Φεστιβάλ Καννών (18-26 Μαΐου 2022) – το παράλληλο διαγωνιστικό τμήμα του ευρωπαϊκού κινηματογραφικού θεσμού με ταινίες δημιουργών απ’ όλο τον κόσμο, κερδίζοντας τελικά το βραβείο Canal+ του σημαντικού γαλλικού τηλεοπτικού δικτύου για τον τρόπο προσέγγισης μιας αρχαιοελληνικής ιστορίας, με παραβολές που τοποθετούνται με εξαιρετικά ευρηματικό τρόπο σε ένα αλλόκοσμο τοπίο.
Με αφορμή τις εγχώριες και διεθνείς διακρίσεις, ο διευθυντής φωτογραφίας της ταινίας, Evan Μαραγκουδάκης, μίλησε στην Popaganda για τα γυρίσματα κάτω από τον καυτό ήλιο των Ναυπηγείων Περάματος, αλλά και για τη συνεργασία του «πίσω απ’ τις κάμερες» με τον πρωταγωνιστή της, Γιώργο Μαζωνάκη.
Φωτογραφία: Serafim G.
Ο «Θρόνος του Ξέρξη», τιμήθηκε με το Βραβείο του τηλεοπτικού δικτύου Canal+ για ταινία μικρού μήκους στην Εβδομάδα Κριτικής του 75ου Φεστιβάλ Καννών. Πώς νιώθεις για τη συμμετοχή σου ως διευθυντής φωτογραφίας και για τη σημαντική αυτή διάκριση; Τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει ένα πολύ σημαντικό κίνημα ελλήνων δημιουργών στα φεστιβάλ του εξωτερικού και είναι μεγάλη η χαρά μου να βρίσκομαι πλέον στη συζήτηση. Ξεκινώντας από το συλλογικό, του να βλέπω να αναγνωρίζεται μία τεράστια σύμπραξη ανθρώπων που αγαπούν με ανιδιοτέλεια τον χώρο του κινηματογράφου, κι ύστερα προσωπικά για την αναγνώριση της δικής μου δουλειάς ως διευθυντή φωτογραφίας της ταινίας. Δε θα σου πω ψέματα, ο ενθουσιασμός μου για το βραβείο ήταν ίδιος με τον ενθουσιασμό όταν με πήρε πρώτη φορά τηλέφωνο η Εύη να μου μιλήσει για την ταινία.
Πώς ήρθε στη ζωή σου η συνεργασία με την Εύη Καλογηροπούλου; Είχα δει την πρώτη της ταινία, το Motorway65 και μου άρεσε πάρα πολύ ο τρόπος που έλεγε αυτές τις ιστορίες. Η Εύη προέρχεται από τον εικαστικό κόσμο, κι αυτό φαινόταν πολύ από τον τρόπο που δούλευε τα κάδρα της. Ήξερα πως ήθελα πολύ να δουλέψω μαζί της σε κάποια φάση. Πέρυσι το καλοκαίρι λοιπόν, ενώ η Αθήνα έβραζε από τη ζέστη και την πανδημία, έλαβα ένα τηλέφωνο από την παραγωγή καθώς ο προηγούμενος φωτογράφος της ταινίας δυστυχώς νόσησε λίγες μέρες πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα. Διάβασα το σενάριο αμέσως, μίλησα τηλεφωνικά με την Εύη, και το ίδιο απόγευμα βρέθηκα στις πρόβες στο Πέραμα. Θυμάμαι να πηγαίνω κατευθείαν στο καρνάγιο, να καταλαβαίνω ποια σκηνή προβάρουν και κατευθείαν να μιλάω για θέσεις κάμερας με την Εύη.
Ήταν πραγματικά απίστευτο το πόσο γρήγορα καταφέραμε να φτιάξουμε μια δημιουργική γλώσσα επικοινωνίας με την Εύη. Όταν μπαίνεις τόσο αργά σε μια παραγωγή, συνήθως ο ρόλος σου γίνεται εκτελεστικός κι όχι ιδιαίτερα δημιουργικός. Όμως η Εύη άνοιγε πάντα ένα διάλογο και πολλά από τα κάδρα και τα στησίματα τα βρήκαμε μετά από συζήτηση. Ήταν πολύ ανοιχτή και άφηνε χώρο στο να βάλεις το δικό σου input στη δημιουργική εξίσωση.
Εάν παρακολουθήσει κανείς τη δουλειά σου, θα καταλάβει πως είσαι ανοιχτός σε πολυδιάστατες και διαφορετικές μεταξύ τους εμπειρίες: Από την κινηματογράφηση πολυάριθμων μουσικών βίντεο συγκροτημάτων μέχρι εκείνων του Γιώργου Σαμπάνη – και από τη φωτογραφία σου που βρέθηκε να φιγουράρει στην 34th St &7th AVE στη Νέα Υόρκη, στο πλαίσιο της παγκόσμιας καμπάνιας της Nike, #youcantstopus, μέχρι την τωρινή σου συμμετοχή ως cinematographer στον Θρόνο του Ξέρξη – η παλέτα είναι μεγάλη. Τι είναι αυτό που σε γοητεύει στην ποικιλομορφία των project σου; Νομίζω πως ανέκαθεν αυτό που κυνηγούσα ήταν να πλαισιώνομαι από ομάδες ανθρώπων που θαυμάζω τόσο σαν προσωπικότητες, όσο και σα δημιουργούς. Δεν είναι απαραίτητα το ίδιο το πρότζεκτ ή το potential αυτού. Απλά χαίρεσαι να συμπράττεις με άτομα που αγαπούν τόσο αυτό που κάνουν όσο εσύ, κι αυτό σου δίνει πάντα την ελευθερία του να δίνεις το 100% σου ανεξαιρέτως πελάτη/καλλιτέχνη/παραγωγής.
Η φωτογραφία στην οποία αναφέρεσαι π.χ., δεν ήταν τίποτε άλλο πέρα από ένα τηλέφωνο που έλαβα από το Ίδρυμα Ωνάση, να πάω να φωτογραφίσω τις ακαδημίες του Γιάννη Αντετοκούνμπο στο Γαλάτσι. Δεν πήγα σε ένα πρότζεκτ που ήξερε κανείς ότι θα προβληθεί στη Νέα Υόρκη, γιατί δεν ήταν προγραμματισμένο. Αυτή η φωτογραφία αργότερα έφτασε στη Nike και τη διάλεξε για την παγκόσμια καμπάνια του #youcantstopus. Νιώθω πως αν πραγματικά αγαπάς αυτό που κάνεις, αρχικά πάντα θα είσαι καλά με τον εαυτό σου κι ενδεχομένως κάποιος, κάποια, κάπου, κάποτε θα το αντιληφθεί και θα το εκτιμήσει.
Η Καλογηροπούλου παρακολουθεί από απόσταση τους ήρωές της, ως παντεπόπτης. Tους τοποθετεί «στον θρόνο» που ορίζει ο μικρόκοσμος του καθενός. Πώς προσπάθησες να αποτυπώσεις με τη δουλειά σου αυτή τη ματιά της; Από την πρώτη στιγμή που ήρθα σε επαφή με την Εύη, μου πρότεινε κάποια πράγματα που προφανώς είχε προαποφασίσει για την ταινία. Σε κάθε φάση της συζήτησης, πρότεινα συμπληρωματικά πράγματα ή αντιπρότεινα κάποια και προσπάθησα να μεταφράσω κατά κάποιο τρόπο όλο αυτό που η Εύη οραματιζόταν γι’ αυτή την ταινία. Έτσι η πρώτη απόφαση που πήραμε ήταν οι διαστάσεις του κάδρου σε 4:3. Η ταινία εξελίσσεται σε μία αρκετά κομφορμιστική εργατική κοινωνία και νιώσαμε πως αυτό πρέπει να το επικοινωνήσει το κάδρο.
Η ταινία, στο μεγαλύτερό της κομμάτι, διαδραματίζεται κάτω από το σκληρό μεσημεριανό ήλιο. Ο προσωπικός εφιάλτης κάθε διευθυντή φωτογραφίας δηλαδή (γέλια). Εμείς οι φωτογράφοι συνηθίζουμε να χρησιμοποιούμε τις κατάλληλες ώρες της μέρες που ο ήλιος δεν είναι πάνω από το κεφάλι σου για να φτιάχνουμε όμορφες εικόνες και να τον χειριζόμαστε προς όφελός μας. Γρήγορα αντιλήφθηκα πως η ωραιοποίηση κι ο κινηματογραφικός ρομαντισμός του να φτιάξεις όμορφα κάδρα με βάση τον φυσικό φως δεν θα χώραγε σε αυτή την ταινία και σε πρώτη ανάγνωση αυτό με τρόμαξε. Αλλά εκεί έρχεται η εμπιστοσύνη στον σκηνοθέτη και στους συνεργάτες, και στο τέλος της μέρας δικαιώνεσαι και πρέπει να τους το αναγνωρίσεις. Αυτή η ταινία δεν ήθελε να την καλλωπίσεις με την κινηματογραφική έννοια. Ήθελε τον σκληρό ήλιο, τη στατικότητα, το κλειστό κάδρο και τις απαραίτητες παύσεις για να λειτουργήσει. Κι απ’ ότι φαίνεται λειτούργησε καλά. Το παν είναι η επικοινωνία και το να είσαι ανοιχτός σε προτάσεις και συζητήσεις που μπορεί εκ πρώτης να σε τρομάζουν, αλλά στο τέλος της μέρας είναι ο καλύτερος τρόπος να πεις μια συγκεκριμένη ιστορία.
Βρίσκεσαι στο Πέραμα, εκεί που φωτογραφίζεις την εργασιακή δυστοπία των ναυπηγείων. Ποια συναισθήματα κυριαρχούν καθώς βρίσκεσαι στην περιοχή; Η αλήθεια είναι πως ήμουν τόσο αφοσιωμένος και συγκεντρωμένος στο πρόγραμμα της κάθε μέρας που κυριολεκτικά δεν προλάβαινα να σκεφτώ και να αφήσω τον εαυτό μου να νιώσει πράγματα πέρα από το τι έρχεται μετά και πως θα το αντιμετωπίσω. Σίγουρα είναι ένα πολύ επιβλητικό μέρος. Τα τεράστια μηχανήματα, οι ήχοι και το ύψος των γερανών, οι ρόδες από τις ράμπες μεταφορών που είναι 2,5 μέτρα, όλα αυτά συνθέτουν ένα πολύ δυστοπικό location και σε κάνουν να νιώθεις πολύ μικρός. Βέβαια όταν βρίσκεσαι 5 μέρες σερί εκεί, την τελευταία μέρα οριακά νιώθεις ότι έχεις πάρει τον αέρα του location και κινείσαι με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και άνεση.
Ποιες ήταν ορισμένες από τις δυσκολίες που αντιμετωπίσατε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων; Τα αυστηρά χρονικά πλαίσια, για παράδειγμα, έχετε δηλώσει πως ήταν μία από αυτές. Όλα τα κινηματογραφικά σετ που απαιτούν μεγάλο αριθμό ανθρώπων για να λειτουργήσουν σωστά, έχουν αυστηρά χρονικά πλαίσια. Δεν μπορείς να μη το λαμβάνεις αυτό υπόψη σου την ώρα που όλα μεταφράζονται σε λεπτά και ώρες. Συνεπώς το να είσαι προετοιμασμένος και να λειτουργείς οριακά ενστικτωδώς μερικές φορές είναι το πρώτο εμπόδιο που πρέπει να ξεπεράσεις. Ευτυχώς σε αυτό τα πήγαμε φοβερά. Ίσως μια δυσκολία να είναι και το να δουλεύεις κατακαλόκαιρο κάτω από τον μεσημεριανό ήλιο. Καμιά φορά δημιουργεί εκνευρισμό και σε κουράζει πιο γρήγορα, αλλά κι εκεί θεωρώ πως δεν αντιμετωπίσαμε πρόβλημα. Δέκα μέρες μετά το τελευταίο wrap, ή ταινία θα έκανε την πρώτης της προβολή στα πλαίσια της έκθεσης του ιδρύματος Ωνάση, YOU&AI στο Πεδίο του Άρεως, οπότε καταλαβαίνεις ότι κι αυτό χρονικά είναι υπερβολικά απαιτητικό. Έπρεπε η ταινία να είναι μονταρισμένη, με ήχο και χρώμα σε πολύ πολύ μικρό χρονικό διάστημα.
Δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στη συμμετοχή του Γιώργου Μαζωνάκη στην ταινία. Πώς είναι να συνεργάζεσαι με αυτή την περσόνα; Ο Γιώργος ήταν πραγματικά φανταστικός στα γυρίσματα. Επαγγελματίας, πάντα σε ανοιχτή συζήτηση με την Εύη να του δίνει τις απαραίτητες σκηνοθετικές οδηγίες και σε εγρήγορση να μπει στο ρόλο του. Θυμάμαι μία συγκεκριμένη νυχτερινή σκηνή η οποία είχε χορογραφηθεί όλη πάνω στο Γιώργο. Ουσιαστικά ο Γιώργος έμπαινε μέσα σε ένα καράβι κι επιτηρούσε τους εργάτες. Θυμάμαι πως ήταν από τις λίγες φορές που ανοίξαμε διάλογο για την κινησιολογία του και μου είχε κάνει φοβερή εντύπωση το πώς αντιλαμβάνεται τη θέση του στο χώρο, τη θέση της κάμερας και τη θέση των φώτων. Δε χρειάστηκε να αλλάξω τίποτα για να προσαρμοστεί πάνω του, κι αυτό είναι κάτι που μου έχει μείνει.
Περνώντας αρκετό χρόνο μαζί του και στα παρασκήνια, τι είναι αυτό που θα σου μείνει περισσότερο από την παρουσία του «πίσω από τις κάμερες»; Ο Γιώργος είναι ένας πολύ ευδιάθετος άνθρωπος και πιστεύω πως είναι ιδιαίτερα αυθεντικός. Μετά το τελευταίο wrap, όπως και στην τελετή στις Κάννες, ήρθε και μας συγχάρηκε προσωπικά, κάτι που λέει πολλά για έναν άνθρωπο που έχει καταφέρει ό,τι κι ο Γιώργος. Δε φοβάται να δοκιμάζει καινούργια πράγματα κι αυτό επιβεβαιώνεται κι από το ρόλο του στην ταινία.
Και τι ετοιμάζεις αυτό το διάστημα; Τον Σεπτέμβρη ξεκινάω τα γυρίσματα για μία σειρά που θα παίξει σε μία καινούρια εγχώρια ψηφιακή πλατφόρμα. Τώρα βρισκόμαστε στο στάδιο της προπαραγωγής και σιγά σιγά ξεκινάμε να κλείνουμε τα locations. Τα γυρίσματα θα διαρκέσουν 40 μέρες, πράγμα που από μόνο του είναι μια ωραία πρόκληση. Ταυτόχρονα αυτό το διάστημα, 3 μικρές μήκους ταινίες που γύρισα φέτος και πέρυσι βρίσκονται μεταξύ σταδίων του post production. Σύντομα θα αρχίσουμε να τις καταθέτουμε σε φεστιβάλ τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Όσο όλα αυτά τρέχουν, η φεστιβαλική πορεία του Θρόνου του Ξέρξη συνεχίζεται και σύντομα θα ανακοινωθούν κι άλλα φεστιβάλ που θα φιλοξενήσουν την ταινία.