Εικονογράφηση: Κατερίνα Καραλή
Δε θυμάμαι στο παρελθόν να έχω δυσκολευτεί τόσο στη «συναρμολόγηση» της ετήσιας κινηματογραφικής λίστας. Το 2015 υπήρξε μια χρονιά ζάπλουτη σε ποιοτικές ταινίες που μας απασχόλησαν και αξίζουν μνείας. Εν τω μεταξύ δεν ήταν λίγες και οι ταινίες που ενώ κυκλοφόρησαν στο εξωτερικό πέρυσι, φέτος βρήκαν το δρόμο τους στις ελληνικές αίθουσες, κάτι που έκανε το ξεσκαρτάρισμα ακόμα πιο δύσκολο.
Πέρα από τη «χρυσή 20άδα» (ή μάλλον 22άδα, θα καταλάβετε στη συνέχεια) της Popaganda, εύφημος μνεία πρέπει να γίνει σε άπειρες ακόμα ταινίες, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουμε το Αλάτι της Γης, το Μπλε Δωμάτιο, τα Peanuts, το Μαργαριταρένιο Κουμπί και το Carol. Με μεγάλη μου χαρά, λοιπόν, σας παρουσιάζω τις ταινίες για τις οποίες το (ελληνικό) 2015 θα μείνει στην ιστορία. Είθε το ’16 να μας ζορίσει εις διπλούν.
20
Babadook: Οι Σελίδες Του Τρόμου (The Babadook)
Ενώ πρόκειται για ένα αξιόλογο σχόλιο πάνω σε βαθύτερα του πρώτου επιπέδου ζητήματα, θάφτηκε αδίκως. Πολλοί βρήκαν το τέλος ανόητο ή δεν μπόρεσαν να συνδεθούν με την ατμόσφαιρά της. Άλλοι έσπευσαν να καταβαραθρώσουν τις κεντρικές ερμηνείες. Σε προσωπικό επίπεδο, όχι απλά ένιωσα τρόμο μετά από πάρα πολύ καιρό με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που συνδυάζει εξπρεσιονιστικό τρόμο με ψυχολογική βία, αλλά βρήκα εκπληκτική την ειλικρίνεια με την οποία μίλησε για τη μητρότητα και τη συγχώρεση. Όχι των άλλων, του ίδιου του εαυτού.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: για την πρώτη επαφή με το βιβλίο. Γνήσιος φόβος στην πιο ανατριχιαστική σκηνή θρίλερ που ζήσαμε εδώ και καιρό.
19
Pride
Κρίμα που αυτή εδώ η βρετανική ταινία δεν έτυχε καλύτερης εισπρακτικής τύχης στα εγχώρια δεδομένα. Ακόμα και το γεγονός ότι βγήκε καλοκαίρι δεν έπρεπε να αποθαρρύνει τον κόσμο, καθώς πρόκειται για στιβαρή ταινία, με ολοζώντανους, μπριόζους χαρακτήρες, άφθονο γέλιο και πηγαία συγκίνηση χωρίς κανένα εκβιαστικό στοιχείο να δίνει το παρόν. Όσοι την είδαν, τη θυμούνται ακόμη ως αυτή την ευχάριστη έκπληξη που τους έφτιαξε τη διάθεση με το αντισυμβατικό κλίμα της.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: για τη σκηνή στη δισκογραφική εταιρεία. Βρετανικά φλεγματική, εξισορροπεί τη θλίψη που πήγαινε να εδραιωθεί και προκάλεσε άφθονο γέλιο.
18
Ο Διαιτητής (L’ Arbitro)
Στο παρά πέντε της χρονιάς και ενώ η λίστα είναι σχεδόν έτοιμη, κυκλοφορεί αυτό εδώ το παραγνωρισμένο ιταλικό κοσμηματάκι. Μια ταινία αισθητικά υπερβατική που ναι μεν έχει τις ρίζες της στην ιταλική κωμωδία, αλλά δε διστάζει να κάνει το παραπάνω βήμα και να γίνει μια υπέροχη αλληγορία σχετικά με τη δομή της κοινωνίας και τα βαθύτερα ζητήματα που μας απασχολούν μέσα από κάτι τόσο χαρακτηριστικό όσο το ποδόσφαιρο. Η υπέρτατη σπορτίφ ταινία για μη λάτρεις των σπορ.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: για την προτελευταία σεκάνς όπου είναι σαν ένας συνδυασμός του A Field In England με το βάθος πεδίου του Bela Tarr και τις οπτικές αλληγορίες του Pasolini.
17
Το Μικρό Νησί (La Isla Minima)
Το ότι η συγκεκριμένη ταινία έμελλε να μοιάζει αρκετά στην πρώτη σεζόν του True Detective δεν ήταν ατυχία, αλλά ευλογία. Το καλύτερο μέσο προώθησης για μια ταινία που ειδάλλως θα είχε ξεχαστεί άδικα ενώ πρόκειται για ένα από τα καλύτερα αστυνομικά θρίλερ που έχουν δει τα μάτια μας εδώ και χρόνια. Γκροτέσκο, με έντονη πολιτική χροιά και υπνωτιστικό από την αρχή μέχρι το τέλος.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: για τον τρόπο που τα κομμάτια δένουν μεταξύ τους μέσα σε ένα σφιχτοδεμένο σενάριο και για την απεικόνιση των περιοχών που διαδραματίζεται.
16
Birdman ή Η απρόσμενη αρετή της αφέλειας
Νυχτερινός ανταποκριτής (Nightcrawler)
Χωρίς μέτρο (Whiplash)
Κρίμα. Πολύ κρίμα. Να έχουν βγει σε όλο τον κόσμο από πέρσι, να τα βλέπεις να μοστράρονται σε παγκόσμιες λίστες κι εδώ να τα βάζουμε φέτος, ενώ θα μπορούσαν να μπουν τρεις «φρέσκες». Οπότε μπαίνουν μαζί, όχι μόνο για εξοικονόμηση χώρου και επειδή στα καθ’ ημάς προσμετρώνται στη φετινή σοδειά, αλλά και επειδή ποιοτικά είναι ανάλογες. Οι τρεις mainstream αμερικάνικες ταινιάρες με τις τεράστιες κεντρικές ερμηνείες που τις θέλαμε λίγο νωρίτερα, να κατακτούν υψηλές θέσεις στις λίστες του 2014. Εξ’ ού και η χαμηλή τους θέση.
Γιατί θα τις θυμόμαστε: Το Birdman για τον Michael Keaton να προχωρεί στην ύστατη καλλιτεχνική πράξη επί σκηνής. Το Nightcrawler για το ηδονικό ύφος του Gylenhaal στο σπίτι της δολοφονίας. Το Whiplash γιατί… «Not Quite My Tempo».
15
Star Wars 7: Η Δύναμη Ξυπνά (Star Wars Episode VII: The Force Awakens)
Η συγκεκριμένη ταινία ήταν ούτως ή άλλως ένα (αν όχι το σημαντικότερο) highlight του έτους. Η λίστα δε θα μπορούσε να κλείσει μέχρις ότου να ειδωθεί και να βγουν συμπεράσματα για το αν αξίζει ή όχι να συμπεριληφθεί και στις καλύτερες ταινίες της χρονιάς. Ε, τελικά ο Abrams απεδείχθη ικανός να παραδώσει ένα κεφάλαιο στην ιστορία του μεγαθηριακού franchise άξιο λόγου, ταυτόχρονα αναφορικό αλλά και προσωπικό. Τα υπόλοιπα επί της οθόνης.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: ελέω spoilers, για την περιγραφή του γενικού της συναισθήματος σε μια από τις ατάκες που ακούγονται και στο τρέιλερ: Chewie, we ‘re home.
14
Έμφυτο Ελάττωμα (Inherent Vice)
Ο Paul Thomas Anderson είναι ο μόνος γνήσιος συνεχιστής του οράματος του Stanley Kubrick, δε χωρά αμφιβολία. Όχι απλά κατέχει την τεχνική και είναι κοινωνός μιας αντίστοιχης, σχεδόν μισανθρωπικής, φιλοσοφίας, αλλά τολμά. Τολμά να μεταφράσει το κείμενο του Pynchon σε εικόνες και να φτιάξει μια ταινία σουρεάλ και καυστική σε κάθε πτυχή της, να σου δώσει κάθε λόγο να μισείς το παρελθόν και το παρόν και να μην ελπίζεις για το μέλλον, αλλά ταυτόχρονα να διασκεδάζεις με αυτό. Η κατώτερή του ταινία, αλλά και πάλι, πολλά σκαλιά πάνω από το μέσο όρο.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: για τη σύνοψη μιας ολόκληρης φιλμικής υφολογίας μέσα στις νότες του Vitamin C που ανοίγει την κουρτίνα. Cool, μαστουρωμένο, παράλογο.
13
Chevalier
Η ερώτηση που θέτει χιουμοριστικά η Τσαγγάρη δεν αφορά στον ζωώδη ανδρικό ανταγωνισμό, αλλά στη μικροψυχία της ανθρωπότητας εν γένει. Η παράξενη σκηνοθεσία συνυπάρχει με σαφώς πιο συμβατικά στοιχεία και οι χαρακτήρες κάθε άλλο παρά αποστασιοποιημένοι φαντάζουν. Μια σκηνοθέτις που ποτίζει το δημιούργημά της με στοργή και το αφήνει να ανθίσει, χωρίς να τη νοιάζει αν είναι «η καλύτερη, γενικά». Βαθιά υπόκλιση.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: για τους χαρακτήρες της και τους ηθοποιούς που τους υποδύονται. Στο κωμικό ξέσπασμα του Πυρπασσόπουλου, στην προσπάθεια «ανύψωσης» του Μουρίκη, στην ερμηνευτική μεστότητα του Ρουβά και όλο το χαρακτήρα του Παπαδημητρίου το μεράκι βρίσκεται άπλετο.
12
Τα Μυαλά Που Κουβαλάς (Inside Out)
Δεν παραμιλάει τυχαία όλος ο πλανήτης για το τελευταίο δημιούργημα της Pixar. Αυτή η ταινία δεν απευθύνεται σε παιδιά. Και αν απευθύνεται, θα την εκτιμήσουν όταν μεγαλώσουν. Γιατί, τελικά, όταν ζήσεις τα ανάμεικτα συναισθήματα και κάνεις την αναδρομή στο παρελθόν, μπορείς, πλην του να καταλάβεις τις πιο σύνθετες έννοιες που περιλαμβάνονται, να βρεις τον εαυτό σου σε κάθε στιγμιότυπο. Και να συγκινηθείς μέχρι λυγμών.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: Take her to the moon for me, okay?
11
Νιότη (Youth)
Ίσως τελικά να μην αγγίζει την Τέλεια Ομορφιά, αλλά, εδώ που τα λέμε, μπορεί να ξαναπιαστεί είτε αυτό είτε το Il Divo; Οπότε τι έκανε φέτος ο Sorrentino με τη Νιότη; Το κοινό του να γελάσει, πρώτα και κύρια. Στοχάστηκε πάνω στο πέρασμα του χρόνου και στην αναδρομή στο παρελθόν (ένα από τα μοτίβο του). Δημιούργησε πανέμορφες εικόνες και, κλασικά, φλυάρησε. Αλλά παρέδωσε μια ακόμα εξαίσια ταινία με μεγάλες ερμηνείες και εξέχουσα αισθητική.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: η σκηνή που επενδύεται με το Storm των Godspeed You! Black Emperor στέκει ως το αποκορύφωμά του φιλμ, αισθητικά και φιλοσοφικά.
10
45 Χρόνια (45 Years)
Θα μπορούσε να ανήκει στον ύστερο Bergman ή να αποτελεί μια βρετανική διασκευή του Σκηνές Από Ένα Γάμο του ίδιου. Τέτοιο είναι το θλιμμένο περιεχόμενό της, γκρίζο με ψυχρές αχτίδες φωτός να προσπαθούν να προσφέρουν θερμότητα σε ένα ζευγάρι που προσπαθεί να αντιμετωπίσει την κατακρήμνιση με την αβεβαιότητα να κάνει κάθε επόμενο βήμα τους δυσχερές. Τι μένει, τελικά, στο σύμπαν του; Ένα ογκώδες ερωτηματικό να κλείνει την ερώτηση «και αν ο προσωπικός σου κόσμος, όπως τον ήξερες μέχρι τώρα, απειληθεί;».
Γιατί θα τη θυμόμαστε: για τις απίστευτες ερμηνείες ενός ζευγαριού που δεν ξέρει αν θα υπάρξει το αύριο προκειμένου να ελπίζει πως υπάρχει χρόνος να καταλαγιάσει η μπόρα.
9
Mad Max: Ο Δρόμος της Οργής (Mad Max: Fury Road)
Ένα reboot που έτυχε διεθνούς αναγνώρισης. Σπουδαίο πράγμα, ειδικά αν συλλογιστεί κανείς τη χρονική περίοδο στην οποία κυκλοφόρησε η αρχική τριλογία και τις εξελίξεις στο κινηματογραφικό πεδίο. Με πείσμα και γνώση, ο πατέρας της αρχικής τριλογίας εκμεταλλεύεται ό, τι μπορεί να του προσφέρει η νέα τεχνολογία, χωρίς να μπουχτίζει την ταινία με ψηφιακά εφέ. Και καταφέρνει να την κάνει να φαίνεται τόσο παλαιακή όσο και σύγχρονη την ίδια στιγμή.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: μια ηλεκτρική κιθάρα άδει ενώ από κάτω μαίνεται η μάχη. Ένα μεταποκαλυπτικό Κολοσσαίο στην πιο «αλήτικη» στιγμή του κινηματογραφικού έτους.
8
Η Μυστική Λέσχη (El Club)
Η στροφή του Pablo Larraín στο εντελώς πικρόχολο, αδιέξοδο ψυχικό κλίμα αιφνιδίασε όσους περίμεναν τα γνώριμα στοιχεία του παρελθόντος του κι εδώ. Σαρκαστικό, σαρδόνιο, με λίγες στιγμές εμφανούς χιούμορ να σπάνε την ολική σουρεαλιστική του επίθεση στο κατεστημένο, λίγα περιθώρια αφήνει για να θεωρηθεί ως «προσβάσιμο». Και ειδικά λίγο πριν το τέλος, ο κόσμος φαντάζει πιο σκοτεινός κι απ’ το φίλτρο του φακού του. Καλή φάρα η ανθρώπινη, τελικά.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: για το μοχθηρό σχόλιο πάνω στη φύση της Εκκλησίας που λαμβάνει χώρα στο διάλογο του Πάτερ Vidal και της Αδερφής Monica.
7
Ο Αστακός (The Lobster)
Την περιμέναμε εναγωνίως και δεν απογοήτευσε. Έκανε μέχρι και πολλούς από τους «άπιστους Θωμάδες» να τον παραδεχτούν. Ο Λάνθιμος επιτέλους έβγαλε μια ταινία πραγματικά παγκόσμιων –κινηματογραφικών- προδιαγραφών, ένα γκροτέσκο παραμύθι που μπορεί να εγείρει αντιρρήσεις προς το νόημά του, αλλά προς την παρουσίασή του όχι. Και ας θεωρούνται «παιδιάστικοι» από ορισμένους οι συμβολισμοί του Φιλίππου, ποιο παραμύθι δεν ξεκινούσε από τέτοιες εικόνες;
Γιατί θα τη θυμόμαστε: για ένα μπλουζ με το Where The Wild Roses Grow που συνοψίζει όλη την ταινία. Τρυφερό όσο και αποξενωμένο.
6
Λεβιάθαν (Leviathan)
Εντάξει, δεν ήταν εξίσου μνημειώδης όσο Η Επιστροφή του, αλλά ο Zvyagintsev εδώ κατάφερε κάτι που πολλοί κυνηγάνε μάταια. Να κάνει μια ταινία βαθιά σε νόημα, να στηλιτεύσει την κοινωνική αδικία –μια κοινωνία γεμάτη παράδοξα- και ταυτόχρονα να είναι κατανοητός. Δε θα καταλάβουμε διαφορετικά πράγματα πάνω στο τι και για ποιο λόγο κατηγορεί, όλοι στο ίδιο νόημα θα καταλήξουμε. Και η φωτογραφία του κόβει την ανάσα για μια ακόμα φορά.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: για τα ερείπια πολλών ζωών που συμπυκνώνονται στο ασβέστιο ενός σκελετού φάλαινας. Ίσως το πιο χαρακτηριστικό πλάνο της χρονιάς.
5
Ο Γιος του Σαούλ (Son Of Saul)
Δε χωράνε πλέον κρατήματα, μπορούμε να το πούμε δυνατά και καθαρά: το ντεμπούτο του László Nemes είναι το δυνατότερο ντεμπούτο που είδαμε εδώ και πολλά χρόνια. Βίαιο, εξοντωτικό, δύσκολο σκηνοθετικά και ανήσυχο τόσο σε κοινωνικό όσο και υπαρξιακό επίπεδο, αρνείται τους συναισθηματισμούς γιατί προέχει η αλήθεια. Μια αλήθεια που κάποιοι ίδρωσαν ώστε επιμελώς να κρύψουν ενώ άλλοι προσπάθησαν να νοηματοδοτήσουν την ίδια τους την ύπαρξη, έστω και με την κτηνωδία να διαβρώνει τα πάντα.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: γιατί ήδη από τη συγκλονιστική εισαγωγή, ξέρεις ότι αυτή η ταινία δεν αστειεύεται. Καθόλου.
4
Ο Νόμος της Αγοράς (La Loi Du Marché)
Πλέον στο κεφάλι μου, η λέξη «κινηματογραφικός ρεαλισμός» τείνει να ταυτιστεί με το φιλμ του Stéphane Brizé. Ο μόνος που, επί περιόδου κρίσης, κατάφερε να αποδώσει την απόγνωση του ανθρώπου που το σύστημα του προσφέρει ως μόνη λύση την περεταίρω διαφθορά του. Άψογος ρυθμός, καλογραμμένο σενάριο, ολόσωστο επιμύθιο. Και στη μέση όλων, η καλύτερη ανδρική ερμηνεία που είδαμε φέτος.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: ο Vincent Lindon τραυλίζει, σιωπά και καλείται να τοποθετηθεί πάνω στα όσα συμβαίνουν. Όχι από εξωγενείς παράγοντες, αλλά από τη συνείδησή του.
3
Η Φυλή (Plemya)
Ένα «πείραμα» το οποίο γέννησε ένα κόσμημα αισθημάτων και βίας. Οι κωφάλαλοι όχι ως μια κοινωνία κακόμοιρων, αλλά σαν άνθρωποι χωρίς καμία αναπηρία επιβεβαιώνουν τα κοινά πάθη όλων των ανθρώπων και τις πράξεις για τις οποίες θα έπρεπε να ντρεπόμαστε. Για τον πόνο που προκαλούμε και που διαιωνίζουμε. Όταν η μόνη ανθρώπινη φωνή που ακούγεται είναι μια κραυγή πόνου, αυτό σημαίνει πολλά. Silence Is Deafening.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: Για το απέριττο στυλιζάρισμά της, το ρεαλισμό και τη νοητή επιστροφή πίσω στις ρίζες του κινηματογράφου.
2
Dheepan: Ο Άνθρωπος Χωρίς Πατρίδα (Dheepan)
Δικαίως οι Κάννες στέφουν τον Jacques Audiard νικητή φέτος. Μπορεί να μην έκανε το αριστούργημα το οποίο κατακτά την κορυφή της λίστας, αλλά ο αγώνας μεταξύ τους υπήρξε δίκαιος. Γιατί προσεγγίζει ένα θέμα όπως το μεταναστευτικό όχι με μεμψιμοιρία και πλαστή τρυφερότητα, αλλά με έγνοια και πίστη στην υπερηφάνια του ανθρώπου. Ένα «θρίλερ» πραγματικού τρόμου, μια «περιπέτεια» με αδρεναλίνη, ένα δράμα βιωματικό και συνεκτικό.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: για την εξαιρετική μεταφορά στους τίτλους αρχής και τη συγκλονιστική απεικόνιση περιδίνησης στην τρέλα.
1
Σιωπηλή Δολοφόνος (The Assassin)
Θα μου πείτε «μια ταινία που προβλήθηκε μια φορά στις Νύχτες Πρεμιέρας και εδώ βγαίνει παραμονή πρωτοχρονιάς πρώτη;» και θα έχετε ένα δίκιο. Αλλά ναι, έστω κι έτσι αυτή είναι η κορυφαία ταινία που θα προβληθεί στο πανί φέτος (έστω και για μια μέρα). Στα όλα της τέλεια, δε θα μπορούσε παρά να κατακτήσει την κορυφή με τον περφεξιονισμό του Hou Hsiao-Hsien να λάμπει πραγματικά και, επιτέλους να τον κάνει να εκτοξεύεται οριστικά ανάμεσα στους μεγάλους του χώρου. Θα μπορούσε να είναι και η καλύτερη ταινία της επόμενης χρονιάς (ημερομηνίας κυκλοφορίας δεδομένης), αλλά θα βγουν πολλές ταινίες και, πιθανόν, κάποιες θα την ξεπεράσουν. Προς το παρόν η κορυφή της ανήκει δικαιωματικά.
Γιατί θα τη θυμόμαστε: είναι ένα αριστούργημα. Τίποτα περισσότερο-τίποτα λιγότερο.