Τσέρνομπιλ: Κάτι παραπάνω από Πόλεμος

Τριάντα χρόνια πριν οι κάτοικοι των χωριών γύρω από τον πυρηνικό σταθμό του Τσερνομπίλ έφευγαν πανικόβλητοι ενώ ο στρατός της ΕΣΣΔ έστεινε οδοφράγματα και σκότωνε σκύλους και γάτες. Το βιβλίο της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, της Λευκορωσίδας που βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2015, με τίτλο «Τσέρνομπιλ-Ένα χρονικό του μέλλοντος» είναι μία συλλογή μαρτυριών για αυτό το ατύχημα που όπως φάνηκε υπήρξε ο καταλύτης για την κατάρρευση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας.

Τον Απρίλιο του 1986, γιορτάσαμε το Πάσχα με μία περίεργη γεύση στο στόμα. Οι μανάδες μας ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες της κρατικής τηλεόρασης είχαν πλύνει μαρούλια και κρεμμυδάκια πολύ προσεκτικά με υγρό πιάτων. Είχαν προηγηθεί οι επιδρομές των νοικοκυραίων στα σούπερ μάρκετ για προμήθειες σε γάλα εβαπορέ και μακαρόνια και η εναγώνια αναζήτηση αρνιού που είχε σφαχτεί πριν βοσκήσει σε λιβάδι με ραδιενέργεια.

Τότε μάθαμε το καίσιο και το στρόντιο από κάτι τραγελαφικούς επστήμονες που διαβεβαίωναν ότι δεν υπάρχει κίνδυνος για την υγεία των πολιτών, παρακολουθήσαμε κάτι αλλόκοτους τύπους να δείχνουν σε πελώριους χάρτες την πορεία των ανέμων που έδιωχναν το ραδιενεργό νέφος μακριά από την Δύση. Ενώ μόνο μια χούφτα υποψιασμένων αναρχικών κολλούσε στους δρόμους της Αθήνας μία ασπρόμαυρη αφίσα που προέτρεπε «πλύνατε καλά τα φρούτα και τα λαχανικά σας, τώρα πετάξτε τα κεφάλια των πολιτικών και των επιστημόνων τους». Η βίαιη πορεία που ακολούθησε ήταν η πρώτη αντίδραση ενός κόσμου που βυθιζόταν στον τρόμο και κόστισε μία καμμένη μοτοσυκλέτα μαζί με τον Ζητά και τριανταεννέα συλλήψεις.

Οπότε όταν διαβάζεις στο βιβλίο της Αλεξίεβιτς για τον αγρότη δίπλα στο πυρηνικό εργοστάσιο που αέριζε το κρέας «για να φύγει η ραδιενέργεια», δεν χαμογελάς. Και ακόμα περισσότερο δεν χαμογελάς με τους στρατιώτες, τους ήρωες των σοβιέτ, που έσβησαν την πυρκαγιά και κάλυψαν τον τέταρτο αντιδραστήρα με άμμο με μόνη προστασία μάσκες και γάντια. Μόνο θυμάσαι τους θείους να τσούγκριζουν τα ποτήρια και να φωνάζουν μεθυσμένοι «ψέμματα είναι ρε των Αμερικάνων φάτε και πιείτε».

Το «Τσέρνομπιλ – Ένα χρονικό του μέλλοντος» είναι το βιβλίο με το οποίο συστήθηκε στο ελληνικό κοινό η Λευκορωσίδα δημοσιογράφος και συγγραφέας Σβετλάνα Αλεξίεβιτς της οποίας η βράβευση με το Νόμπελ Λογοτεχνίας χαρακτηρίστηκε αμιγώς πολιτική κίνηση. Και φυσικά ήταν. Αλλά το βιβλίο είναι μία άλλη ιστορία.

Εδώ η συγγραφέας αποσύρεται στα παρασκήνια και αφήνει στη σκηνή τους αληθινούς πρωταγωνιστές της τραγωδίας – αγρότες, στρατιώτες, πρόσφυγες – που διηγούνται τις ιστορίες τους. Τις καταγράφει δέκα χρονια μετά την έκρηξη μέσα στις στάχτες των συγκρούσεων που προκάλεσε η κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Καταγράφει τις μαρτυρίες ανθρώπων που ζούσανε σε αυτό που μεταβλήθηκε σε νεκρή ζώνη γύρω από το πυρηνικό εργοστάσιο, περιγράφει τον αργό θάνατο όσων προσβλήθηκαν από την ραδιενέργεια και βλέπει εκεί το μέλλον: μία έρημη γη με κατοίκους ζωντανούς-νεκρούς.

Τριάντα χρόνια τώρα το Τσέρνομπιλ είναι ξεχασμένη ιστορία. Επανέρχεται στην επικαιρότητα μόνο μέσα από απόκοσμες φωτογραφίες που απεικονίζουν κοπάδια λύκων και αγριογούρουνα να έχουν κατακλύσει την νεκρη ζώνη. Ή μέσα από ειδήσεις για παράτολμους λαθροκυνηγούς που πουλάνε κρέας ελαφιού στα γκουρμέ εστιατόρια της δύσης.

Η έρευνα της Αλεξίεβιτς στέκεται απέναντι σε αυτόν τον μεταμοντένρο ρομαντισμό. Και θυμίζει πως κάποιοι άνθρωποι – και ήταν πολλοί – έζησαν την ανικανότητα ενός παραπαίοντος καθεστώτος στο πετσί τους. Δεν υπήρχε περίπτωση να βγει κανείς αλώβητος, oπότε ήταν πραγματικά κάτι πιο φρικτό από πόλεμος.