Το Σπίτι της Συνεργασίας, διοργανωτής του Φεστιβάλ Παραστατικών Τεχνών Buffer Fringe, βρίσκεται στο οδόφραγμα του Λήδρα Πάλας, σε έναν μη-τόπο που χωρίζει τη Λευκωσία στα δύο | Φωτογραφία: παραχώρηση ©H4C
Μπροστά σε έναν υπολογιστή στην Καλκούτα της Ινδίας, ο χορογράφος Βικράμ Ιγενγκάρ κάνει πρόβες μέσω zoom με μια ομάδα χορευτών στην Κύπρο για το ανέβασμα της παράστασης A multitude of drops.
Η παράσταση θα πραγματοποιηθεί στη Λευκωσία τον Δεκέμβριο στο πλαίσιο του φετινού Φεστιβάλ Παραστατικών Τεχνών Buffer Fringe, μιας διοργάνωσης που στα εφτά χρόνια παρουσίας της στη Νεκρή Ζώνη της Λευκωσίας, έρχεται για πρώτη φορά αντιμέτωπη με τόσες πολλές προκλήσεις: η πανδημία του κορωνοϊού, τα κλειστά οδοφράγματα, τα μπλόκα για τα τοπικά λοκντάουν, οι δυσάρεστες εξελίξεις στο Κυπριακό πρόβλημα με το άνοιγμα της πόλης των Βαρωσίων, θα ήταν εξόχως σημαντικοί λόγοι για να δικαιολογούν την αναβολή της φετινής έκδοσης του Buffer Fringe. Αποδείχθηκαν, ωστόσο, αρκούντως χρήσιμοι για την πραγματοποίησή του.
Το διεθνές Φεστιβάλ Παραστατικών Τεχνών Buffer Fringe είναι μια διοργάνωση του Σπιτιού της Συνεργασίας που βρίσκεται στη νεκρή ζώνη της Λευκωσίας, στην Κύπρο. Με αρχικό στόχο να φέρει μαζί Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους καλλιτέχνες σε έναν κοινό τόπο συνύπαρξης, το Buffer Fringe σήμερα αποτελεί μια διεθνή πλατφόρμα ανοιχτή σε καλλιτέχνες από κάθε γωνιά του πλανήτη.
Και με φετινή θεματική τη «Μετα-τόπιση» [ανθρώπων, ιδεών, δράσεων] το Buffer Fringe 2020 μετατοπίζεται το ίδιο: για πρώτη φορά στο πλαίσιό του οι παραστάσεις πραγματοποιούνται σε φυσικό χώρο αλλά μεταφέρονται και στο διαδίκτυο. Επιπλέον, εκτός από την Πράσινη Γραμμή όπου συνήθως λαμβάνει χώρα, ανοίγεται γεωγραφικά και δημιουργεί μια διαδρομή υπερ-αστική, από την Αμμόχωστο μέχρι τη Λεμεσό, και υπερ-ατλαντική, με live stream παραστάσεις από τη Νέα Υόρκη, ειδικά για το Buffer Fringe.
Πώς γίνεται ένα φεστιβάλ που προωθεί τη δικοινοτική επαφή και τη διέλευση στη μια και στην άλλη πλευρά της Πράσινης Γραμμής, να πραγματοποιείται με κλειστά οδοφράγματα; «Μου αρέσει η πρόκληση. Είναι ένας από τους λόγους που βρίσκομαι εδώ, σ’ αυτό το φεστιβάλ» αναφέρει η καλλιτεχνική διευθύντρια του φεστιβάλ, Ελλάδα Ευαγγέλου, σχολιάζοντας τις συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματοποιείται η φετινή διοργάνωση.
«Το ζητούμενο είναι να συνεχίσουμε σαν κοινωνία να σκεφτόμαστε και να επεξεργαζόμαστε το πού βρισκόμαστε. Αυτό είναι κάτι που κάνουν πρώτιστα η τέχνη και οι καλλιτέχνες: πρώτοι μπαίνουν σ’ αυτή τη διαδικασία ρισκάροντας πολλά πράγματα, κάνοντας πολλές υποθέσεις, υποβάλλοντας πολλές ερωτήσεις που μπορεί να μην μας αρέσουν γιατί βρισκόμαστε σε συνεχείς μεταβατικές περιόδους αλλά είναι στην τελική το χρέος του καλλιτέχνη να ανοίξει τη συζήτηση για το πού βρισκόμαστε ως κοινωνία, ως σύνολο, ως άτομα, ως υπο-ομάδες. Είναι ανιχνευτές οι καλλιτέχνες. Δεν μπορούμε, λοιπόν, να πούμε ότι επειδή έχουμε περιοριστικά μέτρα και δεν μπορούμε να έχουμε τις εκατοντάδες ή χιλιάδες των θεατών στα θέατρα και στις γκαλερί και στις αίθουσες μουσικής, πρέπει να σταματήσουμε αυτή τη διαδικασία. Γιατί αν σταματήσει αυτή η διαδικασία, είναι ως εάν να μην εξασκούμε τους μύες μας, τους μύες της κριτικής απέναντι στο τι γίνεται. Δεν υπάρχει μια ομαλή διαδικασία, ποτέ δεν υπήρχε και ούτε θα υπάρξει, σε σχέση με το πώς εξελίσσονται οι κοινωνίες. Που σημαίνει ότι πρέπει να εξακολουθήσει να υπάρχει ο διάλογος και να δημιουργήσουμε αυτές τις συνθήκες στους καλλιτέχνες ώστε να ρωτούν και να αναρωτιούνται: πάμε καλά; τι γίνεται; πώς αντιλαμβανόμαστε όσα συμβαίνουν; Ο καθένας με τα δικά του εργαλεία. Κι όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά, να βγεις και να το πεις. Οι καλλιτέχνες συνήθως είναι και οι πιο θαραλλέοι σε τέτοιες καταστάσεις. Και σε αυτή ακόμη την εποχή, λοιπόν, πρέπει να συνεχίσουμε να υπάρχουμε ως θεσμοί και ως άτομα, να δίνουμε πλατφόρμα και να εξασκούμε τους μύες μας στην κριτική γιατί αυτή είναι η δουλειά μας. Δεν είναι δουλειά μας η αναπαραγωγή αλλά η παραγωγή νέας σκέψης.»
Η καλλιτεχνική διευθύντρια του φετινού Buffer Fringe, Ελλάδα Ευαγγέλου (φωτ. Παναγιώτης Μηνά).
Η πανδημία του κορωνοϊού άλλαξε πολλές φορές τα σχέδια του φεστιβάλ, στο πρόγραμμα του οποίου περιλαμβάνονται 12 προτάσεις από καλλιτέχνες σε Κύπρο, Ελλάδα, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Ινδία και Νορβηγία. Υπήρξε το πρώτο εμπόδιο στην πραγματοποίηση του αρχικού πλάνου της διοργάνωσης, με δύο ακόμη προτάσεις να παίρνουν αναβολή για το 2021. Το φεστιβάλ ωστόσο θα γίνει, με τον ένα ή άλλο τρόπο. Όπως και η πρόταση που υπέβαλε ο Βικράμ Ιγενκάρ για το Buffer Fringe 2020. Η Ινδία καταγράφει ασύλληπτους αριθμούς κρουσμάτων και θανάτων αλλά και το αρνητικό ρεκόρ του ταχύτερου ρυθμού αύξησης των περιστατικών μόλυνσης με τον ιό σε παγκόσμιο επίπεδο.
«Το αρχικό πλάνο ήταν να γίνει μια προεργασία στο zoom μέχρι εγώ και δύο συνεργάτες μου να βρεθούμε στην Κύπρο με πέντε ακόμη περφόρμερ για κοινές πρόβες λίγο πριν την παράσταση. Με την κατάσταση σε Κύπρο, Ευρώπη και Ινδία, τα δεδομένα άλλαξαν» σημειώνει ο Ινδός χορογράφος. «Έχουν περάσει πολλές εβδομάδες και ακόμη αναζητούμε τους τρόπους με τους οποίους δουλεύουμε. Είναι μια ομαδική περφόρμανς με πολλή κίνηση και με χορευτές και χορεύτριες που δεν γνωρίζαμε προηγουμένως. Ούτε οι ίδιοι γνωρίζονταν μεταξύ τους. Βρισκόμαστε σε πολύ διαφορετικούς ‘τόπους’, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Όμως είναι μια μεγάλη πρόκληση, οι περφόρμερ είναι φανταστικοί και σιγά σιγά διαμορφώνεται κάτι πολύ όμορφο.»
Αλύπητη, η πανδημία θέτει ακόμη περισσότερα εμπόδια. Με την επιβολή τοπικού λοκντάουν στην πόλη της Λεμεσού στις 12 Νοεμβρίου, χορευτές που ταξίδευαν απ’ εκεί προς τη Λευκωσία για πρόβα, βρέθηκαν εγκλωβισμένοι στα σπίτια τους. Αυτό σημαίνει άλλο ένα παραθυράκι στην οθόνη του υπολογιστή. «Απλοποιούμε τη διαδικασία αλλά δεν συμβιβαζόμαστε ως προς την ποιότητα της δουλειάς και τα νοήματά της. Ναι, είναι πολλά τα ζητήματα που πρέπει να διαχειριστούμε. Βρισκόμαστε όμως σε μια μεγάλη μεταβατική περίοδο και θεωρώ πως όλοι οι καλλιτέχνες θα πρέπει να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε το απρόβλεπτο.»
Σε αυτή την τάφρο των ενετικών τειχών που σήμερα θεωρείται κομμάτι της Πράσινης Γραμμής της Λευκωσίας και αποτελεί την «πίσω αυλή» του Σπιτιού της Συνεργασίας, πραγματοποιείται το Buffer Fringe. Εξαίρεση η φετινή χρονιά εξαιτίας της πανδημίας και των μέτρων που λαμβάνονται για περιορισμό της εξάπλωσής της στην Κύπρο (Φωτογραφία: παραχώρηση @H4C)
Στη φετινή διοργάνωση του Buffer Fringe συμμετέχουν επίσης η Κατ Κατς και ο Μπράις Ιβς από την Αυστραλία. Η Κατ Κατς είναι κυπριακής καταγωγής συγγραφέας και δραματουργός που μέσα από την πρότασή της με τίτλο «Περιμένω απάντηση» θα παρουσιάσει τα εκατοντάδες γράμματα που αντάλλαξαν ο παππούς και η γιαγιά της το 1962, στους μήνες που ήταν χωριστά προτού η γιαγιά ταξιδέψει από το χωριό Μαρώνι της Κύπρου στην Αυστραλία για να συναντήσει και να παντρευτεί τον παππού.
Οι δύο καλλιτέχνες είναι περιορισμένοι στο σπίτι τους στην Αυστραλία από τον Νοέμβριο 2019, οπότε η χώρα βρέθηκε αντιμέτωπη με το μεγαλύτερο κύμα πυρκαγιών στην ιστορία της. Επειτα ήρθε ο κορωνοϊός με την κυβέρνηση να επιβάλλει σκληρά περιοριστικά μέτρα που διήρκεσαν οκτώ ολόκληρους μήνες. «Μπορούσαμε να κινηθούμε σε ακτίνα μόλις 5 χιλιομέτρων. Ξαφνικά, ενώ δουλεύαμε πάνω στην πρόταση μας για το Buffer Fringe, βρισκόμασταν οι ίδιοι μέσα σε νεκρές ζώνες [buffer zones]» σχολιάζει ο Μπράις Ιβς, καλλιτέχνης από τον χώρο του θεάτρου. Ο ίδιος κάνει λόγο για απροσπέλαστες επαρχίες αλλά και για απομονωμένες ομάδες, όπως οι «ευπαθείς»: οι ομάδες των ηλικιωμένων, των ευάλωτων στον ιό που ζουν στις δικές τους, επιβαλλόμενες απαγορευμένες ζώνες. Γι’ αυτό, παρόλα τα αρνητικά που πολλές φορές τον καταβάλλουν, «η αισιόδοξη πλευρά μου σκέφτεται πως διοργανώσεις όπως το Buffer Fringe, που δημιουργούν κοινότητες και στήνουν γέφυρες, έχουν πραγματική σημασία αυτή τη στιγμή».
Η τελική τους πρόταση θα παρουσιαστεί υπό μορφή εγκαταστάσεων σε διάφορα σημεία στην πόλη της Λευκωσίας, που θα φέρουν ένα qr code μέσω του οποίου οι περαστικοί θα μπορούν να ακούσουν τα ηχογραφημένα γράμματα αγάπης.
Δράση στην περσινή έκδοση του Buffer Fringe (Φωτογραφία: παραχώρηση @H4C).
Η ανταπόκριση όλων των καλλιτεχνών στην πρόκληση της δημιουργίας εν μέσω πανδημίας υπήρξε εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. «Ως φεστιβάλ είδαμε πως οι καλλιτέχνες ένιωσαν ότι επειδή έχουν στήριξη, μπορούν να δοκιμάσουν να δημιουργήσουν σε αυτές τις συνθήκες. Αν δεν υπήρχε αυτή η πλατφόρμα του Buffer Fringe, δεν θα είχαν την ευκαιρία να δουν πόσο μακριά μπορούν να πάνε» εξηγεί η Ελλάδα Ευαγγέλου, η οποία μαζί με την ομάδα της αποφάσισε αρκετά νωρίς ότι το φετινό Buffer Fringe θα γίνει, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι θα είναι εξ ολοκλήρου διαδικτυακό, σε περίπτωση γενικού λοκντάουν στην Κύπρο. «Χρειάζονται να ξέρουν ότι έχουν αυτή την πλατφόρμα και ότι μπορούν να δημιουργήσουν γιατί κάποιος τους φροντίζει, γιατί θα έχουν την τεχνική στήριξη και θα έχουν να πληρώσουν το νοίκι. Είναι μια καινούρια διαδικασία. Μια καινούρια διαπραγμάτευση» σχολιάζει ακόμη η Ελλάδα Ευαγγέλου στην οποία έχει ήδη αναταθεί και η διοργάνωση του Buffer Fringe 2021.
Λέξεις και σχέδια από τα γράμματα που αντάλλασσαν τα έτη 1962-63 ο παππούς και η γιαγιά της καλλιτέχνη Κατ Κατς και τα οποία θα αποτελέσουν μέρος της εγκατάστασης «Περιμένω απάντηση» για το Buffer Fringe, σε συνεργασία με τους Μπράις Ιβς και Κυριακή Θεοδώρου (Φωτπογραφία: παραχώρηση @Kat Kats).
«Δεν με ενδιαφέρει να αναπαράγουμε τέχνη αλλά να παράγουμε τέχνη που έχει κάτι να πει στην κοινωνία» σημειώνει. «Το Σπίτι της Συνεργασίας έχει μια βαθιά κατανόηση του πού βρισκόμαστε και τι είδους τέχνη κάνουμε γιατί όταν μιλάμε για περιθωριοποίηση στην τέχνη, πρέπει να έχουμε υπόψη τι θα πει κοινωνική περιθωριοποίηση. Το Σπίτι της Συνεργασίας βιώνει αυτή την περιθωριοποίηση από το 2011, όταν ιδρύθηκε. Αντιλαμβανόμαστε ο ένας τον άλλο, με βάση τις ανάγκες της τέχνης που κάνουμε, με βάση τον χώρο στον οποίο βρισκόμαστε.»
Ως ένα φεστιβάλ της τέχνης του περιθωρίου, το Buffer Fringe, φέτος περισσότερο από ποτέ, μοιάζει ως ένας παράλληλος βίος του πολιτικού σκηνικού στην Κύπρο: περικυκλωμένο από νεκρές ζώνες με κλειστά οδοφράγματα και μπλόκα στους αυτοκινητόδρομους για τα τοπικά λοκντάουν, εξαρτημένο από γεγονότα πέρα από τον έλεγχό του, μετατοπισμένο σε ένα περιθώριο που θέτουν από τη μια οι επιδημιολόγοι, από την άλλη η επικρατούσα πολιτική σκέψη που ευνοεί τον εθνικισμό και δεν επιτρέπει νέες αφηγήσεις. Σαν ενοχλητική παρανυχίδα σε χέρια άπρακτα, το Buffer Fringe 2020 επιμένει να φωτίζει τη δυνατότητα της συνύπαρξης στο σκηνικό μιας μάχης για επιβίωση: αφενός της διεθνούς καλλιτεχνικής κοινότητας, αφετέρου των κοινοτήτων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Και οι δύο έχουν δεχτεί σημαντικό πλήγμα από την πανδημία, και οι δύο δέχονται σημαντικό πλήγμα από πολιτικές αποφάσεις.