Έγραψε μερικά από τα αριστουργήματα της ρωσικής ρεαλιστικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα και θεωρείται ισάξιος συγγραφέων όπως ο Tολστόι, ο Tουργκένιεφ, ο Nτοστογιέφσκι και ο Πούσκιν. Εγωκεντρικός, υποχόνδριος, δειλός, αλλά και ασυνήθιστα φιλόδοξος -ματαιόδοξος, θα έλεγε κανείς- ο Nικολάι Bασίλιεβιτς Γκόγκολ (1809- 1852) είχε φανταστεί, από νωρίς, ότι θα γινόταν διάσημος συγγραφέας.
Έτσι, όταν τέλειωσε το σχολείο πήγε στην Αγία Πετρούπολη για να δημοσιεύσει -με δικά του έξοδα- ένα ποίημα για τη… γερμανική ειδυλλιακή ζωή, αποβλέποντας σε μία άμεση αναγνώριση. Αλίμονο όμως: Το κάπως αφελές και απλοϊκό αυτό ποίημα, έμελλε να γελοιοποιηθεί από τις κριτικές των λογοτεχνικών περιοδικών. Τότε ο Γκόγκολ αγόρασε όλα τα αντίτυπα του έργου του και τα έκαψε.
Τελικά, έγινε υπάλληλος στις Δημόσιες Υπηρεσίες αναζητώντας τώρα ένα νέο ιδανικό: να γίνει διοικητής! Πάντως, δεν θα εγκαταλείψει τις συγγραφικές του δραστηριότητες και αρχίζει, παράλληλα, να συνθέτει διάφορα διηγήματα που θα δημοσιευτούν, το 1831, υπό τον τίτλο «Αραβουργήματα», στα οποία συμπεριλαμβάνονται η «Λεωφόρος Nέφσκυ» και το «Ημερολόγιο ενός τρελού». Αλλά μονάχα έπειτα από το ανέβασμα της κωμωδίας του «O Επιθεωρητής» (1836) θα αποκτήσει την φήμη και τον θαυμασμό που τόσο επιθυμούσε: H κωμωδία αυτή, αποτελούσε μία ανελέητα επιθετική σάτιρα της ρωσικής επαρχιακής γραφειοκρατίας.
Στο μεταξύ, μετακομίζει στη Ρώμη όπου συνθέτει το «Tάρας Mπούλμπα» και «Το παλτό», ενώ εργάζεται πάνω σε ένα μυθιστόρημα που συγκαταλέγεται πλέον στα σημαντικότερα της παγκόσμιας λογοτεχνίας: οι «Νεκρές ψυχές» (1842) -μία απαράμιλλη επική σάτιρα της μονότονης ζωής στην επαρχία, με τον συγγραφέα να αναδεικνύει μοναδικά την ασημαντότητα, τη γελοιότητα, την κοινοτοπία της καθημερινότητας μέσα από τη σκιαγράφηση χαρακτήρων που μοιάζουν με ανδρείκελα και οι οποίοι -ωστόσο- είναι πέρα για πέρα αληθινοί.
Άλλωστε, αυτό είναι το παράδοξο του ιδιοφυούς Ρώσου συγγραφέα: ο περίφημος ρεαλισμός του, δεν αποτελεί παρά αντανάκλαση του εαυτού του και μονάχα στο βαθμό που απεικονίζει τον κατακερματισμένο εσωτερικό του κόσμο αναδεικνύει την αποσπασματικότητα της συνείδησης της εποχής του – μιας εποχής γεμάτης κοινωνικές, πνευματικές και πολιτικές αντιφάσεις.
Απ’ την άλλη, οι ήρωές του είναι καρικατούρες προσεκτικά σχεδιασμένες με τη μέθοδο του γελοιογράφου που μεγαλοποιεί τα προεξέχοντα χαρακτηριστικά για να τα αιχμαλωτίσει σε ένα αυστηρά ορισμένο, γεωμετρικό πλαίσιο. Αλλά οι «γελοιογραφίες» αυτές είναι τόσο πειστικές -φτιαγμένες με ανάλαφρες και αναπάντεχα ζωντανές πινελιές- που εν τέλει κάνουν τον πραγματικό κόσμο να μοιάζει μικρός και ασήμαντος.
Μέχρι και λίγο μετά τη δημοσίευση των «Nεκρών Ψυχών», ο Γκόγκολ έδινε ελάχιστη σημασία στην ίδια την πραγματικότητα και βασιζόταν κυρίως στη φαντασία για τη δημιουργία των χαρακτήρων του και τις παρεπόμενες αλληλεπιδράσεις τους. Σίγουρα, όμως, ήταν ένας πρωτοπόρος του ρεαλισμού αφού έφερε καινούργιες αντιλήψεις της πραγματικότητας στη μυθοπλασία: Εκεί όπου προηγουμένως κυριαρχούσε η εξιδανικευμένη ομορφιά, εκείνος έφερε την αμεσότητα και τη χυδαία όψη της καθημερινότητας.
Από τα σημαντικότερα διηγήματά του ξεχωρίζουν η «Μύτη», το «Πορτρέτο», η «Λεωφόρος Nέφσκυ», το «Ημερολόγιο ενός τρελού» και «Το παλτό». Το «Ημερολόγιο» (1835) αποτελεί ένα ευρηματικό και συγκλονιστικό χρονικό της ματαίωσης όλων των προσδοκιών ενός κατώτερου υπαλλήλου που σταδιακά χάνει την επαφή με την πραγματικότητα, με την τελευταία να τον γελοιοποιεί οικτρά μέσα από τις αλλεπάλληλες διαψεύσεις που του επιφυλάσσει.
Είναι, ωστόσο, με «Το Παλτό» (1842) που ο Nικολάι Γκόγκολ επηρέασε περισσότερο τους λογοτέχνες. Εδώ ο συγγραφέας διηγείται την ιστορία ενός φτωχού υπαλλήλου, τον οποίο πειράζουν σε καθημερινή βάση όλοι οι συνάδελφοι της υπηρεσίας όπου εργάζεται, εξαιτίας της εμφάνισής του και –κυρίως- λόγω του φτωχικού και ξεφτισμένου παλτού του.
Νικολάι Γκόγκολ
Μετάφραση: Γιώργος Τσακνιάς
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 86
Γι’ αυτό και αποφασίζει να επισκευάσει το παλτό. Αλλά, ο ράφτης του αποφαίνεται ότι δεν επιδέχεται επιδιόρθωσης. Κάπως έτσι, και παρόλο που το κόστος απόκτησης ενός νέου παλτού είναι πέρα των δυνατοτήτων του πενιχρού μισθού του, αναγκάζεται να ζήσει μέσα σε ένα αυστηρό προϋπολογισμό, ώστε να ράψει ένα καινούργιο.
Πρόκειται για έναν από τους πιο συγκινητικούς χαρακτήρες στη λογοτεχνία, του οποίου το πεπρωμένο είναι να είναι ένας «ασήμαντος άνθρωπος» και που –με τη σειρά του- είναι εξοργισμένος με την κοινωνική αδικία και την εγωιστική αδιαφορία των πλούσιων και των ισχυρών.
Όταν, λοιπόν, έπειτα από αιματηρές οικονομίες κατορθώνει να πραγματοποιήσει το όνειρό του και αγοράζει το παλτό, πηγαίνει –υπερήφανος- σε ένα γλέντι, αλλά την ίδια βραδιά του το κλέβουν!
Αυτή η υπέροχη ιστορία και ο πρωταγωνιστής της θα έχουν μεγάλη επίδραση στη μεταγενέστερη λογοτεχνία: ο Χέρμαν Μέλβιλ και ο Φραντς Κάφκα θα μας παρουσιάσουν τον Μπάρτλεμπυ τον γραφιά και τον Γκρέγκορ Σάμσα αντίστοιχα, δύο χαρακτήρες που είναι άμεσοι απόγονοι του πρωταγωνιστή του Νικολάι Γκόγκολ.
Η υπόθεση είναι και κωμική και τρομακτική, μια σπουδαία σάτιρα της τσαρικής Ρωσίας με επίκεντρο αυτόν τον υπάλληλο που μοιάζει να χάνει τη ζωή του προσπαθώντας να υπάρξει στη δεδομένη κοινωνική δομή, ενώ –ταυτόχρονα- αυτή αποκαλύπτεται ότι είναι σχεδόν κατεστραμμένη. Και, βέβαια, το «Παλτό» είναι ένα πυκνό, κωδικοποιημένο, πολύπτυχο κείμενο, το οποίο βρίθει πολλών νοημάτων και αναγνώσεων, ενώ δεν παύει ποτέ να διατηρεί ένα μυστήριο και μία πνιγηρή εσωστρέφεια – εκείνην του πρωταγωνιστή του.
O συγγραφέας καταφέρνει αυτήν την φαινομενικά απλή ιστορία να την μεταμορφώσει σε μία περίτεχνα ρυθμική αφήγηση. Μια πρόζα –αναμφίβολα- αριστουργηματική, γεμάτη ένταση και ευρύτητα συναισθημάτων που διχάζουν τον αναγνώστη ανάμεσα στη λοιδορία και την συμπόνια, την βαθιά κατανόηση και την αίσθηση του γελοίου. Και όλα αυτά, απέναντι σε εκείνες τις μικρές και ασήμαντες αδυναμίες οι οποίες με έναν παράξενο και ακατανόητο τρόπο φαίνεται ότι συχνά μας καθορίζουν – ενίοτε μας υποτάσσουν, κάποτε μάλιστα μας καταστρέφουν. Και εμείς, απλώς, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα…
«Το δώρο του Χάμπολντ»
Μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
Εκδόσεις: Gutenberg
Σελίδες: 815
Ο Τσάρλι Σιτρίν είναι επιτυχημένος συγγραφέας, δύο φορές βραβευμένος με Πούλιτζερ, ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής της Γαλλίας. Έχει δειπνήσει στον Λευκό Οίκο, έχει πετάξει με ιδιωτικό ελικόπτερο παρέα με τον Μπόμπι Κένεντι, γνωρίζει όλους τους διάσημους της Νέας Υόρκης, έχει κερδίσει πολλά χρήματα από τα βιβλία του. Όμως, η ζωή και η καριέρα του βρίσκονται πλέον σε κρίσιμη καμπή, έχει να αντιμετωπίσει ένα δύσκολο και ακριβό διαζύγιο, έχει γοητευτεί από μια πολύ νεότερη και ακατάλληλη για αυτόν κοπέλα και, κυρίως, έχει μπλεχτεί με έναν νευρωτικό μαφιόζο. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά πεθαίνει και ο κάποτε καλύτερος του φίλος και μέντορας, ο ποιητής Χάμπολντ. Το απροσδόκητο δώρο που αφήνει στον Τσάρλι θα καταφέρει να του αλλάξει τη ζωή; Από τα πιο «ευφορικά» και «πέρα για πέρα κωμικά μυθιστορήματα», όπως έχει γράψει ο Φίλιπ Ροθ.
«Camera obscura – Διηγήματα»
Εκδόσεις: Ιωλκός
Σελίδες: 176
Κομβικές στιγμές της ζωής των ηρώων φωτίζονται, όταν εκείνοι έρχονται αντιμέτωποι με τον εαυτό τους και τα προσωπικά τους αδιέξοδα. Στιγμές συντριβής και διλημμάτων αλλά κι εσωτερικής κατάφασης και αποκαλυπτικής διαύγειας. Ο έρωτας, η αγάπη, οι ενοχές, η απώλεια, η μοναξιά, τα γηρατειά, ο θάνατος, η προδοσία – όλα συνθέτουν το καλειδοσκοπικό σύμπαν στο οποίο ζουν και δοκιμάζονται τα πρόσωπα των ιστοριών αυτών. Η καθημερινότητά τους προβάλλεται συχνά αντεστραμμένη, με αναπαραστατική όμως ακρίβεια, πλούσια χρώματα και την ανάλογη προοπτική, όπως θα την έβλεπε κανείς μέσα από το φακό μιας camera obscura, επιτρέποντας στον αναγνώστη ν’ ανασυνθέσει στον καμβά της ζωής τη θαυμαστή πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και στη συνέχεια να προσπαθήσει να την κατανοήσει.
«Σώμα και ψυχή»
Μετάφραση: Ανδρέας Αποστολίδης
Εκδόσεις: Άγρα
Σελίδες: 384
Οδυνηρές αναμνήσεις κατακλύζουν τον πρώην αστυνομικό επιθεωρητή Φρανκ Έλντερ τη στιγμή που ανοίγει την πόρτα στην κόρη του Κάθριν. Έχουν περάσει επτά χρόνια από το φριχτό περιστατικό βίαιης επίθεσης που είχε δεχτεί η νεαρή κοπέλα, χωρίς να ξεπεράσει το τραύμα της. Ο Έλντερ ένιωθε πάντα αδύναμος να τη βοηθήσει. Οι τελευταίες ειδήσεις φαίνονται να επιδεινώνουν την τραγική κατάσταση. Τώρα η Κάθριν οδεύει προς την αυτοκαταστροφή. Ο πρώην εραστής της για τον οποίο πόζαρε ως μοντέλο, ένας καλλιτέχνης με σαδιστικό και βίαιο χαρακτήρα, βρέθηκε άγρια δολοφονημένος. Η ταραχώδης σχέση τους αποτελεί αιτία για να στραφούν οι υποψίες πάνω της. Το θύμα που έγινε δολοφόνος; Νόμιμη άμυνα; Καθώς ο παλιός αστυνομικός επιθεωρητής Έλντερ αγωνίζεται να προστατεύσει την κόρη του και να αποδείξει την αθωότητά της, οι σκιές του παρελθόντος απειλούν και τους δύο για άλλη μια φορά. Δημιουργός του επιθεωρητή Τσάρλι Ρέζνικ και λάτρης της τζαζ, ο Τζων Χάρβεϋ ολοκληρώνει με ανατρεπτικό τρόπο τη σάγκα του επιθερωρητή Φράνκ Έλντερ.
«Ιστορίες από ένα περασμένο μέλλον»
Εκδόσεις: Κίχλη
Σελίδες: 200
Όλα τα διηγήματα αυτής της συλλογής αυτής, ακόμα και αν φορούν το ένδυμα της «μελλοντικής ιστορίας», μιλούν για το τώρα, για το ήδη συντελεσμένο – είναι ιστορίες από ένα περασμένο μέλλον. Και, βέβαια, στον πυρήνα τους βρίσκεται πάντα ο άνθρωπος – ο τρωτός, πάσχων άνθρωπος απέναντι στην αμείλικτη κυριαρχία της εικόνας, απέναντι σ’ έναν ολέθριο πόλεμο, στην τυφλή, ωμή βία, στη βίωση του κόσμου ως παιδικού τραύματος, στο αίνιγμα της ανθρώπινης ταυτότητας. Η γραφή του Μιχάλη Μακρόπουλου, με υπαρξιακό στοχασμό, απέριττη ποιητικότητα και εκφραστική λιτότητα, αγγίζει συναισθηματικά τον αναγνώστη και συνάμα αφυπνίζει τη σκέψη του.