Αν και η αναζήτηση της αλήθειας είναι κεντρική στα έργα του, αυτή η αλήθεια παραμένει πάντα άπιαστη. Άλλωστε, το ενδιαφέρον του δεν βρίσκεται στη λύση των μυστηρίων της ζωής και της τέχνης, αλλά στην ίδια την αναζήτηση. Πολλοί από τους χαρακτήρες του αποτυγχάνουν στους στόχους τους, αλλά η αποτυχία αυτή αντανακλά μια γνήσια υπαρξιακή αγωνία μαζί με την άποψη ότι η ζωή παραμένει αβέβαιη και χαοτική. Ωστόσο, παρά την απελπισία και το χάος, η λογοτεχνία παρουσιάζεται συχνά ως η μόνη μορφή σωτηρίας: οι χαρακτήρες του Ρομπέρτο Μπολάνιο (1953–2003) βρίσκουν παρηγοριά, αν όχι νόημα, στη γραφή και την ανάγνωση.
Και, πράγματι, ο ίδιος ο συγγραφέας έβλεπε τη λογοτεχνία σαν έναν τρόπο αποκρυπτογράφησης ενός κόσμου που είναι εκ φύσεως παράλογος και οποιαδήποτε απόπειρα ερμηνείας του, είναι –εξαρχής- καταδικασμένη. Αλλά, παρ’ όλα αυτά, δεν σταματούσε την προσπάθεια να επιχειρεί να κατανοήσει, να καταλάβει, να βρει τα ίχνη κάποιου νοήματος. Το αποτέλεσμα; Η δημιουργία ενός συγγραφικού σύμπαντος όπου τα πάντα μπορούν να συμβούν και στο οποίο όταν ειπεισέρχεσαι, ούτε θέλεις, ούτε μπορείς να βγείς. Παγιδεύεσαι μέσα σε αυτό, γοητεύεσαι, αφήνεσαι και απολαμβάνεις την μοναδική αυτή εμπειρία.
Η τρόπος γραφής του αν και δεν είναι ούτε μαγικός ρεαλισμός, ούτε μπαρόκ, κινείται κάπου ανάμεσα στον σκληρό ρεαλισμό και σε ένα ονειρικό -θα έλεγε κανείς- παράδοξο. Στην ουσία, η λογοτεχνία του γίνεται ένας καθρέφτης της Λατινικής Αμερικής – περισσότερο, όμως, ως μιας κατάστασης του νου και λιγότερο ως κάποιου συγκεκριμένου τόπου. Εξάλλου, επαναλαμβανόμενα θέματα στα έργα του είναι οι κάθε λογής αναζητήσεις: η σαγήνη της ποίησης, η σχέση ανάμεσα στην ποίηση και στο έγκλημα, η αναπόφευκτη βία της σύγχρονης καθημερινότητας, ο έρωτας και, φυσικά, ο θάνατος.
Η περίπτωση του Χιλιανού συγγραφέα Ρομπέρτο Μπολάνιο που έμελλε να αποκτήσει παγκόσμια φήμη ως μυθιστοριογράφος -αν και έγραψε, επίσης, διηγήματα, ποιήματα και δοκίμια- είναι μοναδική, αφού μέσα από όλα αυτά κατάφερε και συγχώνευσε τα πάντα: ποιητικές εξάρσεις, μυθοπλασία, αλληγορία, ειρωνικές παραπομπές, αυτοϋπονομεύσεις, ρητορικά σχήματα, την ποπ κουλτούρα – μεταξύ άλλων.
Ο ανυπόφορος γκάουτσο
Μετάφραση: Κρίτων Ηλιόπουλος
Εκδόσεις: Άγρα
Σελίδες: 224
Στην ουσία, τα έργα του Μπολάνιο είναι λαβύρινθοι με αμέτρητους διαδρόμους που άλλοτε διασταυρώνονται και άλλοτε αποκλίνουν. Μπορείς έκπληκτος να ακολουθήσεις διαφορετικές διαδρομές, καταλήγοντας είτε στο ίδιο σημείο, είτε κάπου αλλού – χωρίς ποτέ να αισθάνεσαι ότι έχασες το νόημα της αφήγησης με την οποία σε έχει, ωστόσο, παγιδεύσει. Αυτή είναι η μαγεία της μυθοπλασίας του.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το βιβλίο του «2666» στο οποίο τέσσερις παθιασμένοι καθηγητές της γερμανικής φιλολογίας αναζητούν τα ίχνη του Γερμανού συγγραφέα Μπένο φον Αρτσιμπόλντι. Την τελευταία φορά που έδωσε σημεία ζωής βρισκόταν σε μια πόλη στα σύνορα Μεξικού και Η.Π.Α., όπου εκατοντάδες γυναίκες είχαν βρεθεί άγρια δολοφονημένες. Ο Μπολάνιο αφηγείται την ιστορία της ζωής του Αρτσιμπόλντι και, ταυτόχρονα, καταγράφει με την ανατριχιαστική νηφαλιότητα κάποιας αστυνομικής αναφοράς, την αλληλουχία των φόνων.
Μέσα από πολυάριθμα γκροτέσκα πορτρέτα και φλερτάροντας με όλα σχεδόν τα λογοτεχνικά είδη, δημιουργείται μια εικόνα του εικοστού αιώνα – με πινελιές από την Αποκάλυψη! Και όλα αυτά, συνδέοντας το γκανγκστερικό μυθιστόρημα με την πολεμική μαρτυρία, την επιστημονική φαντασία με το ρεπορτάζ, αποθεώνοντας μια λογοτεχνία που μιλάει για τη φρίκη, την απουσία νοήματος, τον έρωτα, το θάνατο.
Πάντως, το αριστούργημά του είναι «Οι άγριοι ντετέκτιβ», με μια περίπλοκη αφηγηματική τεχνική που σε μαγνητίζει και από την οποία δεν μπορείς –για ακόμη μία φορά- να αποσπαστείς, κολλάς σε αυτήν, σαν να είναι ένας γιγάντιος ιστός που να μοιάζει ακατανόητο το πώς εξυφάνθηκε. Η ιστορία και οι χαρακτήρες είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακοί, το ενδιαφέρον δεν χάνεται στιγμή, ο αναγνώστης γοητευμένος δεν νοιάζεται που η πλοκή δεν προχωράει γραμμικά, τον αφορά η κάθε μικρή ιστορία ξεχωριστά – πρόκειται για έναν βιβλιοφιλικό θρίαμβο με μία καταιγιστική παράθεση ονομάτων συγγραφέων και ποιητών και παράλληλα μια τρελή ιστορία που εκτείνεται από τη δεκαετία του ’20 έως το ’90.
Όσο για τον «Ανυπόφορο γκάουτσο», είναι το τελευταίο βιβλίο που ο συγγραφέας άφησε έτοιμο προς έκδοση και αποτελείται από τέσσερα διηγήματα και δύο διαλέξεις. Κυκλοφόρησε το 2003 και την επόμενη χρονιά βραβεύτηκε με το βραβείο αφήγησης Altazor. Στα διηγήματα που περιλαμβάνει, ξεχωρίζει το αναγνωρίσιμο ύφος ειρωνείας του συγγραφέα και μερικά χαρακτηριστικά «κλειδιά» του έργου του, συνολικά: η ίδια η λογοτεχνία ως λογοτεχνικό θέμα, η αστυνομική πλοκή, ένα παιχνίδι αναφορών στον Κάφκα, η τέχνη ως εμμονή, η αναζήτηση μιας αλήθειας που φαίνεται απαραίτητη μόνο σε όσους την αναζητούν, η απομυθοποίηση της πραγματικότητας και του θανάτου.
Δύο ομιλίες που έγραψε ο Μπολάνιο για διαλέξεις συμπληρώνουν τον τόμο. Το «Μύθοι του Κθούλου» προσφέρει μία ενδιαφέρουσα ματιά, προσωπική και κριτική, στο λογοτεχνικό ισπανόφωνο πανόραμα της εποχής μας. Στο «Λογοτεχνία + Ασθένεια = Ασθένεια», από την άλλη, μια ανέκδοτη ιστορία, δίνει αφορμή για έναν συλλογισμό πάνω στην ασθένεια και το θάνατο.
Αλληγορικός, σκοτεινός, ειρωνικός, ποιητικός, παιγνιώδης και -σε κάθε περίπτωση- δεινός αφηγητής των πλέον ευφάνταστων ιστοριών, ο Μπολάνιο διαπραγματεύεται και ιχνηλατεί και σε αυτά τα κείμενα -σε όλες τις πιθανές εκφάνσεις του- το ανθρώπινο δράμα. Και το κάνει, για ακόμη μία φορά, με τον δικό του αδιαπραγμάτευτο τρόπο: ιδιοφυώς, πάντα με μια συγκινητική ταπεινότητα αλλά και μία αναπόδραστη αίσθηση ματαιότητας…
Η υπόθεση Αλάσκα Σάντερς
Μετάφραση: Γιάννης Στριγκός
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 672
Το Απρίλιο του 1999, το Μάουντ Πλέζαντ -μια ήρεμη κωμόπολη του Νιου Χαμσάιρ- συγκλονίζεται από τη δολοφονία της Αλάσκα Σάντερς, νεαρής επίδοξης ηθοποιού, που βρίσκεται βάναυσα δολοφονημένη στην όχθη μιας λίμνης. Ο υπαστυνόμος Γκαχάλογουντ και οι συνεργάτες του δεν αργούν να εντοπίσουν τους βασικούς υπόπτους. Ο ένας καταλήγει νεκρός, ο δεύτερος ομολογεί, η υπόθεση κλείνει. Έντεκα χρόνια αργότερα μια ανώνυμη επιστολή θα ανατρέψει τα πάντα. Ο διάσημος συγγραφέας και ερασιτέχνης ντετέκτιβ Μάρκους Γκόλντμαν, παλιός φίλος του Γκαχάλογουντ από την εποχή της εμβληματικής «Υπόθεσης Χάρρυ Κέμπερτ», θα πιάσει από την αρχή το νήμα της υπόθεσης. Ο υπαστυνόμος είναι αποφασισμένος να ξανανοίξει τον φάκελο και να αποκαταστήσει την αλήθεια, ξετυλίγοντας το κουβάρι μιας ιστορίας που κρύβει πολλές ανατροπές και εκπλήξεις για όλους.
Δευτέρα παρουσία
Εκδόσεις: Καστανιώτη
Σελίδες: 274
Μια ιστορία επιβίωσης σε μια βομβαρδιζόμενη χώρα. Μια περιπέτεια ενηλικίωσης στις φλόγες του πολέμου. Ένας αγώνας διεκδίκησης των πλέον δεδομένων, του νερού, της τροφής, της στέγης, της ασφάλειας, της αγάπης, και κάποιων όχι και τόσο αυτονόητων, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης, της ειρήνης, της ίδιας της ζωής.
Το βιβλίο είναι εμπνευσμένο από αληθινά γεγονότα που συνέβησαν κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία και κατά τη διάρκεια βομβαρδισμών κατοικημένων πόλεων, όπως στη Λωρίδα της Γάζας και σε άλλα σημεία του πλανήτη. Η ιστορία και τα πρόσωπα είναι προϊόντα μυθοπλασίας.
Κείμενα για τη φωτογραφία και τον κινηματογράφο
Μετάφραση: Βασίλειος Πατσογιάννης
Εκδόσεις: Πλέθρον
Σελίδες: 160
Η φωτογραφία και ο κινηματογράφος, πέρα από τις πρακτικές τους συνέπειες, θα ανοίξουν ένα νέο πεδίο αντιληπτικότητας για την ανθρώπινη συνείδηση. Ο τόμος αυτός συγκεντρώνει τα σχετικά, διάσπαρτα σε διάφορα έργα, κείμενα του Μπένγιαμιν, καθώς και ανέκδοτα κείμενά του. Οι ιδιοσυγκρασιακές ερμηνείες του σπουδαίου Γερμανοεβραίου φιλοσόφου πάνω σε αυτές τις νέες τεχνικές και αισθητικές δυνατότητες της φωτογραφίας και του κινηματογράφου, αποτελούν ακόμη και σήμερα ένα υπέροχο ταξίδι διανοητικής απόλαυσης για τις συγκεκριμένες τέχνες, αλλά και με αφορμή αυτές.
Είναι μια θάλασσα
Εκδόσεις: Ίκαρος
Σελίδες: 80
Μια συλλογή διηγημάτων που μελετάει την ιστορική αλλά και εσωτερική εξορία των ανθρώπων, τη λαχτάρα του νόστου σε έναν τόπο προγονικό και τα παράδοξα παιχνίδια που παίζει ο χρόνος στη ζωή, την έμπνευση και τη δημιουργία. Τριάντα χρόνια μετά, η Ιφιγένεια Θεοδώρου συναντάει πάλι τους ήρωες του πρώτου της βιβλίου «Χρυσός, Λιβάνι και Σμύρνη», πιάνοντας από την αρχή το νήμα της ζωής τους. Ιωάννα, Έλσα, Ευτυχία, Μιχαήλ Άγγελος, Συμπέλ, Πολίτισσα, Ιφιγένεια της Εφέσου: εφτά γνώριμα πρόσωπα αναζητούν ακόμα εκείνη την πρωταρχική θάλασσα-πατρίδα που αγκαλιάζει και παρηγορεί σαν στοργική μητέρα.