Εικοσιδύο βιβλία και πολλά βραβεία μετά, τα ποιήματα του Eileen Myles μεταφράζονται στα ελληνικά, με τίτλο της συλλογής «Εύα και άλλα ποιήματα» από τις εκδόσεις Αντίποδες, κι επίσης θα έχουμε την ευκαιρία να τα ακούσουμε ζωντανά από το δημιουργό τους στην Αθήνα. Αυτό «το σπάνιο πλάσμα, ροκ σταρ της ποίησης», όπως έγραφε η εφημερίδα Boston Globe, είχε μόλις φτάσει στο Παρίσι, λίγες μέρες πριν πετάξει για Ελλάδα. «Πεθαίνω να έρθω στην Ελλάδα. Την αγαπώ πολύ!» λέει στα πρώτα δευτερόλεπτα κιόλας της κλήσης μας.
Για να μάθουμε λίγα περισσότερα όμως, το Eileen έχει λάβει τις υποτροφίες Guggenheim και Warhol/Creative Capital Arts Writers, τέσσερα βραβεία βιβλίου Lambda, το βραβείο Shelley και βραβείο ποίησης από το Ίδρυμα Σύγχρονων Τεχνών. Ήρθε για πρώτη φορά στη χώρα μετά από πρόσκληση της Συλλογής Kerenidis Pepe, για να συμμετάσχει στο πρόγραμμα σύγχρονης τέχνης Phenomenon 3 στην Ανάφη το 2019.
Έχει επίσης βουτήξει τα χέρια του στο βάζο της πολιτικής. Στις αρχές των προεδρικών εκλογών 1991–1992, το Myles άκουσε τον George Bush να μιλάει για την απειλή για την ελευθερία του λόγου που θέτει ο διάλογος των ακτιβιστών και των μειονοτήτων. Τότε, «συνειδητοποίησε ότι υπήρχε αυτή η εκπληκτική πολιτική δύναμη στον λόγο» και αποφάσισε να ξεκινήσει μια προεκλογική καμπάνια «ανοιχτά γυναικεία» για το γραφείο του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών από το East Village που εξελίχθηκε σε ένα πρότζεκτ εθνικού βεληνεκούς. Εν μέρει περφόρμανς, εν μέρει διαμαρτυρία, αυτή η χειρονομία είχε σκοπό να προσφέρει μια εναλλακτική ματιά στο πώς θα μπορούσε να μοιάζει η προοδευτική, ριζοσπαστική και κοινωνικά αφοσιωμένη πολιτική.
Το ποίημα της Zoe Leonard το 1992, «I want a president», που ξεκινά με τη φράση: «I want a dyke for president», γράφτηκε για να γιορτάσει την προεδρική εκστρατεία του Myles.
Χρησιμοποιεί, επίσης, ουδέτερες αντωνυμίες.
Στο πρόγραμμα σύγχρονης τέχνης Phenomenon 3 στην Ανάφη το 2019. Φωτογραφία: Αλεξάνδρα Μασμανίδη
Ξεκίνησες να μου μιλάς για την αγάπη σου για τη χώρα που λέγεται Ελλάδα, θες να μας πεις τι είναι η Ελλάδα για σένα; Κάποιο άτομο μπορεί να έχει αυτήν την ιστορική σχέση με την Ελλάδα, καθώς διαβάζει για αυτήν στο σχολείο. Στα ‘60s και τα ‘70s ήταν πολύ cool να ταξιδεύεις στην Ελλάδα. Ήθελα πολύ τότε να πάω, αλλά δεν έγινε ποτέ. Όταν ήρθα το 2019, ήταν πολύ απροσδόκητο και είχα μια τόσο ξεχωριστή εμπειρία. Η Ελλάδα πήρε τη θέση της Ιταλίας ως η αγαπημένη μου χώρα. Η κουλτούρα, οι άνθρωποι, το φαγητό ήταν εντυπωσιακά! Το αρχαίο και το σύγχρονο βρίσκονταν σε έναν παράξενο διάλογο μεταξύ τους που είναι τόσο μοναδικός για την Αμερική, όπου όλα καταστρέφονται και διαγράφονται. Αυτό στο οποίο βασιζόμαστε στην δική μας ιστορία είναι κυρίως ψέματα. Η Ελλάδα είναι ιδιαίτερη και είναι κουλ.
Στην εισαγωγή του «Εύα και άλλα ποιήματα» διαβάζω την ανάγκη σου για έναν εναλλακτικό χωροχρόνο. Από που αναδύεται αυτή η ανάγκη; Πάντα ψάχνω για εναλλακτικούς χώρους. Στα νιάτα μου, ήταν η τέχνη, τα ναρκωτικά και το αλκοόλ. Μετά, ήταν ακριβώς το αντίθετο, όχι ναρκωτικά, όχι αλκοόλ, μόνο τέχνη και σεξουαλικότητα. Πολιτικά, ήταν μια πολύ περίεργη και δύσκολη χρονιά. Όχι ότι η Αμερική έδειξε κάτι καινούργιο, αλλά φανέρωσε ξεκάθαρα αυτό που ήταν πάντα. Η εμπειρία του να είσαι σε μια άλλη κουλτούρα είναι πολύ ξεχωριστή.
Νομίζω ότι ανέπτυξες και μια ιδιαίτερη σχέση με το νησί της Ανάφης… Ναι, ήταν ένας αξιοσημείωτα δραματικός γεωγραφικός χώρος. Σκεφτόμουν «αλήθεια; θα ανέβουμε κι άλλον ένα λόφο;». Οι γωνίες ήταν μοναδικές και η πραγματικότητα της απομόνωσης ήταν εντυπωσιακή. Μπορούσες απλά να μετρήσεις σε μια χούφτα τους τουρίστες του νησιού. Είχαμε κάνει πεζοπορία σε ένα παρεκκλήσι και διάβαζα για τον Ρασπούτιν, ο οποίος προέρχεται από μια παράξενη θρησκευτική παράδοση που προϋπέθετε ότι πας και ζεις σε έναν απομονωμένο χώρο, που μάλλον ανήκε στην Ελλάδα τότε, και ένιωθα ότι ήμουν σε μία τέτοια τοποθεσία. Οι ανθρωπολόγοι έχουν ανακαλύψει τους Νεάντερταλ και τους Ντενίσοβαν, οι οποίοι ονομάστηκαν έτσι από μια σπηλιά όπου έκανε διαλογισμός ένας μοναχός. Έτσι, ένιωθα ότι η Ανάφη ήταν ένα μέρος γεμάτο τρύπες και χρόνο…
Ποια είναι τα υλικά και τα συστατικά της ποίησής σου; Νομίζω ότι είναι μια ιδιωτική δημόσια γλώσσα. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να χρησιμοποιώ γλώσσα που είναι πολύ οικεία και να την πλέκω μαζί με γλώσσα που είναι πιο κοντά στην τέχνη και τη λογοτεχνία. Όλα τα άτομα χρησιμοποιούν μάλλον έναν συνδυασμό από οικογενειακές γλώσσες και πολιτισμικές γλώσσες και ταξικές γλώσσες. Θυμάμαι ότι όταν ξεκίνησα να σπουδάζω ποίηση, μαθαίναμε να γράφουμε στην αμερικανική γλώσσα, η οποία είναι διαφορετική από την αγγλική γλώσσα που στην ποίηση πάει κάπως σαν τα-ντα, τα-ντα, τα-ντα. Η αμερικανική ποίηση είναι τρελή σαν την Αμερική. Κατευθείαν προσπάθησα να δημιουργήσω μια μοναδική διάλεκτο, οπότε γράφω ποίηση στα δικά μου αγγλικά. Αυτό είναι ένα από τα βασικά μου υλικά. Έπειτα, μιλάω για μια πραγματικότητα, η οποία είναι ιδιαίτερα θηλυκή και ιδιαίτερα queer. Και φιλοσοφική, καθώς προσπαθώ να καταλάβω γιατί βρίσκομαι εδώ, τι σημαίνει να ζεις και να είσαι στο παρόν.
Η ποίηση είναι η μουσική μέσα στην οποία κατοικούμε και μετά την προβάλλουμε προς τα έξω.
Μιας και μου αναφέρεις τη σημασία του να είσαι στο παρόν, θα ήθελα να μου εξηγήσεις γιατί είναι τόσο «δύσκολο να μοιραζόμαστε το παρόν με άλλους ανθρώπους», όπως γράφεις σε ένα ποίημά σου; Νομίζω ότι μπορεί να είναι τόσο δύσκολο, όσο δύσκολο ήταν για εμάς σήμερα να συνδεθούμε στο Zoom (σ.σ.: αντιμετωπίσαμε τεχνικά προβλήματα). Πιστεύω ότι το κάθε άτομο έχει τον δικό του browser, κάποιοι είναι πολύ γενικής χρήσης και κάποιοι πιο εξειδικευμένοι. Έχω πολλές φιλίες και διαφορετικά είδη σχέσεων που κάποιες είναι νέες και κάποιες πιο παλιές. Θεωρώ ότι είναι μέρος της μάχης που δίνουμε όσο ζούμε, προσπαθούμε να καταλάβουμε πως μπορούμε να επικοινωνούμε πέρα από τις επιφανειακές συναλλαγές. Ακόμη και σε σχέσεις που έχουν περισσότερη οικειότητα, υπάρχουν στιγμές που βρίσκεις «τοίχο».
Από τη Billie Holiday μέχρι τον Morrissey, μέσα από την ποίησή σου υμνείς και τη μουσική. Τι θέση κατέχει η μουσική στη ζωή σου και πώς σε επηρεάζει στο γράψιμο; Η ποίηση είναι η μουσική μέσα στην οποία κατοικούμε και μετά την προβάλλουμε προς τα έξω. Είναι πολύ κοντινές τέχνες. Έτσι, μερικές φορές μπορεί να μην διαβάζω πολύ ποίηση, αλλά ακούω πολλά τραγούδια και πολλή μουσική. Συνεχίζει να «γράφει» πάνω σου, ακόμη κι όταν δεν την ακούς. Σε διαμορφώνει και επηρεάζει την συνείδησή σου, οπότε μου αρέσει να το αναγνωρίζω και να αποδίδω τα εύσημα. Ένας φίλος μουσικός στη Νέα Υόρκη πριν λίγο καιρό, με ρώτησε αν ήθελα να διαβάσω μερικά ποιήματα ενώ έπαιζε μουσική σε ένα club στο Brooklyn. Δεν κάναμε καμία πρόβα, απλά πήρα μαζί μου μερικά ποιήματα που πίστευα ότι ταίριαζαν με μουσική και ήταν φανταστικά! Κάποιος μας προσέγγισε και θέλει να βγάλουμε δίσκο, οπότε θα το συνεχίσουμε. Ποτέ δεν έλεγα ότι ήταν κάτι που ήθελα να κάνω συγκεκριμένα, αλλά ήταν μια απολαυστική περφόρμανς.
Στο πρόγραμμα σύγχρονης τέχνης Phenomenon 3 στην Ανάφη το 2019. Φωτογραφία: Αλεξάνδρα Μασμανίδη
Έχεις συνδέσει κάποιο συγκεκριμένο είδος μουσικής ή καλλιτέχνη με την εμπειρία σου στην Ελλάδα και την Ανάφη; Θυμάμαι να ακούω μια πολύ περίεργη ωμή παραδοσιακή μουσική στην Ανάφη. Κι όταν πήγα στην Αθήνα, συνάντησα μια ομάδα μεταφραστών και μου πρότειναν να ακούσω μια συνθέτρια ηλεκτρονικής μουσικής, τη Λένα Πλάτωνος. Οπότε πήγα και αγόρασα τους δίσκους της και την ακούω συχνά-πυκνά. Είναι πολύ cool.
Ο δυτικός τρόπος σκέψης είναι να αφήσεις το άτομο να στέκεται μόνο του.
Σε ένα από τα ποιήματά σου γράφεις ότι «το μήνυμα του δυτικού πολιτισμού είναι να είσαι μόνος»; Στην Αμερική, υπάρχει τόσο έντονη η κουλτούρα του ατομικισμού. Ο δυτικός τρόπος σκέψης είναι να αφήσεις το άτομο να στέκεται μόνο του. Δεν υπάρχει καμία διάθεση για συλλογικότητα και πιστεύω ότι όταν οι καιροί δυσκολεύουν συνειδητοποιούμε ότι αυτό δεν είναι μια τόσο καλή πλατφόρμα για να την υποστηρίζεις. Δεν μπορείς να είσαι μόνος σου μέσα σε μια κρίση. Δηλαδή μπορείς, αλλά είναι πολύ δύσκολο και οδυνηρό.
Αναφέρεσαι επίσης και στον «λευκό φίλο» στα ποιήματά σου και εφόσον μιλάμε για τη Δύση, ας μιλήσουμε και για την αποικιοκρατία, μιας και ο μισός κόσμος τώρα με τον θάνατο της βασίλισσας Ελισάβετ θρηνεί κι ο άλλος μισός συζητάει για την εκμετάλλευση της Δύσης επί του υπόλοιπου πλανήτη και την σκλαβοποίηση ολόκληρων πληθυσμών. Ποιο είναι το σχόλιό σου για την εξουσία του δυτικού κόσμου; Νομίζω ότι πρέπει να αναλάβουμε τις ευθύνες μας. Ο πλούτος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας πρέπει να εκχωρηθεί. Ο βασιλιάς Κάρολος μάλλον δεν συμφωνεί με αυτό, αλλά είναι μια καλή στιγμή για να απωλέσουμε τη μοναρχία. Είναι υπέροχο ότι όλα αυτά τα μέρη, όπως η Τζαμάικα, ξαφνικά δράττουν την ευκαιρία τώρα που πέθανε η βασίλισσα για να πουν ότι ήρθε η ώρα για τη δική τους ανεξαρτησία. Πιστεύω επίσης ότι πρέπει να γίνουν αποζημιώσεις. Τουλάχιστον, προς τιμήν τους, οι Γερμανοί έκαναν αποζημιώσεις στους Εβραίους. Είναι τρελό το πόσο η οικονομία μας βασίζεται στην σκλαβιά. Μαθαίνουμε καθημερινά όλο και περισσότερα επί αυτού. Δημοσιεύω ένα ποιητικό βιβλίο και είναι τόσα τα πράγματα στα οποία αναφέρομαι καθημερινά, αλλά σκέφτομαι ότι ίσως δεν θέλω να τα γράψω, όπως η χρήση της λέξης σκλαβιά, η οποία έχει τις ρίζες της βαθιά στον αμερικανικό τρόπο σκέψης. Είναι τρομερό ότι είχαμε μια πανδημία και έγινε μια γενικευμένη κριτική και λογοδοσία πάνω σε ζητήματα φυλετικά και εξουσίας. Είναι απίθανο ότι συμβαίνει τώρα! Γιατί ήταν τελείως απρόβλεπτο. Και συνεχίζεται…
Γράφεις σε ένα σημείο: «όταν ήταν όμορφο να είναι μια δυνατή, πεινασμένη μετανάστρια που πίστευε τόσο πολύ στον εαυτό της και ήταν μέρος ενός κινήματος». Πώς πιστεύεις ότι έχει αλλάξει η εμπειρία μιας μετανάστριας και η δύναμη των κινημάτων στις μέρες μας; H μετανάστευση είναι γεμάτη πολιτικά μηνύματα. Θυμάμαι μια ιστορία που είχα μεθύσει, με συνέλαβαν και με έβαλαν φυλακή. Προσπάθησα να χτυπήσω έναν μπάτσο. Έχω πει αυτήν την ιστορία πολλές φορές και την έχω γράψει άλλες τόσες και πίστευα ότι ήταν μια ιστορία για την αγριότητά μου, μέχρι που πήγα να κάνω ένα εργαστήρι ποίησης σε μια γυναικεία φυλακή στο Τέξας και κατάλαβα ότι αν δεν είχα λευκό δέρμα, θα ήμουν ακόμη στη φυλακή. Αντιθέτως, έμεινα μόνο ένα βράδυ στη φυλακή και την επόμενη ημέρα κάλεσα έναν δικηγόρο και με έβγαλε έξω. Όσον αφορά στα ναρκωτικά και το αλκοόλ, όλα τα φιλαράκια μου που ήταν λευκά και όταν τους έπιανε η αστυνομία, κανένα τους δεν πήγε φυλακή. Τα άτομα που είναι φυλακή έχουν κάνει πολύ λιγότερα από πολλούς από εμάς. Τελικά, εγώ ό,τι κι αν έκανα, ήμουν τόσο προστατευμένη, ήμουν τόσο ασφαλής και δεν το ήξερα. Νόμιζα ότι ήμουν ατίθασο, αλλά πάντα με προστάτευε το προνόμιο της λευκότητάς μου.
Πέρα από τη λευκότητα, σχολιάζεις και τη «γη που φλέγεται», θίγοντας άλλο ένα σοβαρό ζήτημα των καιρών μας… Ξαφνικά, φαίνεται ότι είμαστε σε ένα μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, όπου παρατηρούμε την καταστροφή του πλανήτη μας από δυνάμεις που δεν μπορούν να σταματήσουν. Φαίνεται να έχει γίνει ξαφνικά, αλλά συμβαίνει εδώ και καιρό η καταστροφή. Είχα εμπλακεί με ένα κίνημα που προσπαθούσε να σώσει ένα πάρκο και δεν είμαι σίγουρο ότι είχε κάποιο αντίκτυπο. Το πάρκο χάθηκε, κατέστρεψαν ήδη 700 αιωνόβια δέντρα μέσα στη Νέα Υόρκη. Βασιζόμαστε στον αέρα και το οξυγόνο που παράγουν τα δέντρα, σε αυτόν τον αρχαίο πολιτισμό που μας έδωσε και μας δίνει την δυνατότητα να ζούμε και να υπάρχουμε. Αυτή η αδαής καταστροφή του περιβάλλοντος μας σκοτώνει. Μιλάω για αυτό, γράφω για αυτό, αλλά νιώθω αδύναμο. Ξεπουλάνε τα δάση μας για τόσους διαφορετικούς λόγους, για την ανάπτυξη υποδομών, για την αστυνομία, για κινηματογραφικές παραγωγές κ.λπ. Δεν τα χρειαζόμαστε όλα αυτά, όμως οι πολιτικοί μας τα έχουν κάνει πλακάκια με τα μεγάλα συμφέροντα.
Εν τω μεταξύ, «χτυπούν» κάτω από τη ζώνη, ανατρέποντας το συνταγματικό δικαίωμα στην άμβλωση, μια απόφαση 50 ετών που έχει ως αποτέλεσμα εκατομμύρια κόσμου να χάσουν ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμά τους. Είναι περίεργο, γιατί είναι σαν ένας επιθανάτιος ρόγχος. Η πατριαρχία πεθαίνει. Λίγο πριν τον θάνατό της όμως, προσπαθεί να πάρει εξουσία. Το θέμα είναι αν θα ξεπεράσουμε αυτήν τη στιγμή; Μου φαίνεται ότι δεν αντιπροσωπεύει την πλειοψηφία με κανέναν τρόπο. Οι δυνάμεις της δεξιάς έχουν μια απίστευτη ικανότητα να καταλαβαίνουν τα πολιτικά συστήματα, τα παραθυράκια, και ποιο κομμάτι πρέπει να διαχειριστούν για να πιέσουν καταστάσεις που δεν θέλει ο κόσμος. Είναι λίγο σαν τη μοναρχία, καθώς λίγοι έχουν την εξουσία, απλώς το πολιτικό μας σύστημα τους έδωσε αυτήν την δυνατότητα.
Η πατριαρχία πεθαίνει. Λίγο πριν τον θάνατό της όμως, προσπαθεί να πάρει εξουσία.
Διαβάζοντας τα ποιήματά σου, διέκρινα έναν πολύ έντονο και ωμό ερωτισμό και μια σεξουαλικότητα να διαχέεται πάνω στις σελίδες του βιβλίου. Τα ποιήματα είναι μια αναπαράσταση της ενέργειας του ατόμου που τα έγραψε. Δεν είναι μια συνειδητή προσπάθεια, αλλά τα πράγματα υπάρχουν εκεί. Μεγάλωσα σε ένα καταπιεστικό καθολικό περιβάλλον, όπου δεν επιτρεπόταν να λες ή να κάνεις ορισμένα πράγματα και αυτή η καταπίεση έκανε αυτά τα πράγματα πιο ενδιαφέροντα. Όπως επίσης, η καταπίεση επιταχύνει τον ερωτισμό, είναι διεγερτική η καταπίεση. Ο τρόπος που ανατράφηκα είναι ο τρόπος με τον οποίο «ανατρέφω» τα ποιήματά μου.
Ένας στίχος που ξεχώρισα στο βιβλίο αυτό είναι το «μουνί ως χώρα μου». Θα ήθελες να μας πεις περισσότερα για την φράση; Έγραψα το ποίημα στα ‘90s. Ήταν κατά την διάρκεια της κρίσης του AIDS και ένα κομμάτι της κοινωνίας υποστήριζε ότι το προκαλέσαμε εμείς στον εαυτό μας. Ξέρεις, με το να είμαστε γκέι, είμαστε υπερβολικά κακά παιδιά. Επομένως, υπήρξε αντίδραση από καλλιτέχνες και συγγραφείς που μετά έκαναν πολύ τολμηρή σεξουαλική τέχνη, την οποία «φορούσαν» και ήταν περήφανοι για αυτή. Έτσι, το ποίημα είχε αυτό σαν προέλευση. Ο θεωρητικός και ποιητής Antonin Artaud γράφει ότι «πρέπει να φορέσουμε τα εσωτερικά μας όργανα στην εξωτερική πλευρά του σώματός μας σαν κοσμήματα» και ένιωθα ότι έπαιρνα το μουνί και έκανα το μέσα έξω, φορώντας το σαν παράσημο, μια καλή πράξη δηλαδή. Γιατί η γυναικεία σεξουαλικότητα ήταν πάντα κρυμμένη και μυστική. Αλλά αν είναι δική μας, μπορούμε να την φορέσουμε όπως και όποτε θέλουμε.
Για την Audre Lorde, η «ποίηση δεν είναι πολυτέλεια, είναι μια ζωτική ανάγκη». Για εσένα, τι είναι η ποίηση; Είναι τόσα πολλά και διαφορετικά πράγματα, όμως τελευταία ίσως είναι κάθαρση. Σαν να περπατάς στο δάσος, το οποίο είναι πολύ πυκνό, και ξαφνικά φτάνεις σε ένα σημείο, μια ανοιχτωσιά, όπου τα δέντρα σταματούν για λίγο και νιώθεις αυτόν τον ιδιαίτερο χώρο, στον οποίο δημιουργείς μια νέα γλώσσα, έναν χώρο στον οποίο δεν έχεις βρεθεί ποτέ ξανά. Αυτό με κάνει να νιώθω ζωντάνια.