Ας προσπαθήσουμε να μιλήσουμε σοβαρά (έστω για λίγο)

Οι κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις της γλώσσας βρίσκονται στο επίκεντρο της έρευνας, στην νέα ατομική έκθεση του Αλέξανδρου Ψυχούλη, συνεχίζοντας μια προβληματική που εμφανίζεται στην δουλειά του από το 1997. Για να συνθέσει την νέα αφήγησή του ο Ψυχούλης μελετά ένα πραγματικό γεγονός που σχετίζεται με το λεγόμενο «γλωσσικό ζήτημα», ένα μεταρρυθμιστικό παιδαγωγικό πείραμα, την ίδρυση του Ανώτερου Παρθεναγωγείου Βόλου το 1908, με Διευθυντή τον Αλέξανδρο Δελμούζο. Τα έργα, φτιαγμένα με την ιδιοσυγκρασιακή τεχνική πλεξίματος κορδονιών που ο καλλιτέχνης έχει χρησιμοποιήσει σε προηγούμενες δουλειές του, συνδιαλέγονται με ένα βίντεο ερμηνευμένων αποσπασμάτων από τις καταθέσεις των μαρτύρων κατηγορίας του Δελμούζου, στην πρώτη ουσιαστικά δίκη που γίνεται για το Ελληνικό Γλωσσικό Ζήτημα, το 1914, ακριβώς εκατό χρόνια πριν.

Εχτές το βράδυ τον ρωτήσαμε κάποια πράγματα.

___________________________________________________________________

Αλέξανδρε, ας προσπαθήσουμε να μιλήσουμε σοβαρά. Δεν νομίζω ότι μπορούμε να μιλήσουμε σοβαρά μέσα από το Facebook. Όχι ότι μπορούμε να το κάνουμε και έξω από αυτό. Πρώτα πρέπει να πάρεις σοβαρά τον εαυτό σου για να μιλήσεις σοβαρά, κι εγώ δεν το έχω καταφέρει ακόμα.

Τί μας λες ώς μάρτυρας κατηγορίας του Δελμούζου; Δεν είμαι μάρτυρας κατηγορίας του Δελμούζου. Πρόκειται για παρεξήγηση. Είμαι στο πλευρό της υπεράσπισης.

Κάνω την υπόθεση αυτή προκειμένου να καταλάβουμε γιατί κατηγορήθηκε ο Δελμούζος. Λοιπόν αν ήμουν σ’ αυτή την πλευρά θα έλεγα ότι ο Δελμούζος προσπαθεί να καταστρέψει τη γλώσσα, να τη βρωμίσει, λέει στα κορίτσια να γράφουν όπως ακριβώς σκέφτονται, να γράφουν αυτά που νιώθουν.

Από το «Ο,τι απομένει Είναι Μέλλον» στο Αρσάκειο της Πάτρας έχουν περάσει 7 χρόνια περίπου. Τί λες στους φοιτητές σου που διδάσκεις στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στη γενετειρά σου, τον Βόλο, να προσέξουν στη διαμόρφωση της «γλώσσας» τους;  Η γλώσσα τότε είχε εμφανώς κοινωνικοπολιτική διάσταση. Ακριβώς όπως και σήμερα μόνο που λείπει το «εμφανώς». Για παράδειγμα όταν λες «λαθρομετανάστης» αντί για «πρόσφυγας» παράγεις ένα συγκεκριμένο τρόπο σκέψης. Στους φοιτητές μου λέω να μιλάν κατ’ αρχήν απλά. Να καταλαβαίνουν τι θέλουν να πουν και να δίνουν και στους άλλους να καταλάβουν τι εννοούν. Υπάρχει περί αυτού ένα πολύ ωραίο άρθρο του Χριστιανόπουλου εδώ: Αλαμπουρνέζικα, η γλώσσα των κουλτουριάρηδων.

Τι είναι ενα Παρθεναγωγείο; To συγκεκριμένο υπάρχει ακόμα στο Βόλο 100 χρόνια μετά; Όχι, το Ανώτερο Δημοτικό Παρθεναγωγείο του Βόλου ιδρύθηκε το 1908 ώστε να μπορούν τα κορίτσια που τέλειωναν το δημοτικό να έχουν μια ανώτερη εκπαίδευση. Ήταν ένα αντιαυταρχικό σχολείο. Για πρώτη φορά διδάχτηκε η δημοτική, και για πρώτη φορά μαθητές διαβάζαν τα αρχαία κείμενα από μετάφραση. Δηλαδή καταλαβαίνανε για πρώτη φορά το νόημά τους. Οι εκπαιδευτικοί περίπατοι ήταν ενταγμένοι μέσα στο πρόγραμμα δύο φορές την εβδομάδα. Δεν γινόταν προσευχή, δεν είχαν βαθμούς και προαγωγικές εξετάσεις. Μια λαϊκίστικη φυλλάδα, ο Κύρηξ με προτροπή της κεφαλής του κλήρου ξεσήκωσε τον κόσμο. Στα τρία χρόνια λειτουργίας του το σχολείο έκλεισε μετά από ένα λαϊκό συλλαλητήριο.Οι συντελεστές οδηγήθηκαν σε δίκη που έμεινε γνωστή ως η «Δίκη του Ναυπλίου» (1914), γιατί έγινε στο Ναύπλιο για να αποφευχθούν επεισόδια. Τα γεγονότα αυτά είναι γνωστά ως «Τα Αθεϊκά του Βόλου».
Ήταν σαν το «Μοντεσόρι» της Ελλάδας δηλαδή. Σήμερα στο σχολείο ακούμε κάθε πρωί από τα μεγάφωνα πάτερ ημών από παιδάκια που δεν κατανούν καθόλου τι λένε. Από την άλλη η «μοίρα» της πρωτοπορίας και των καινοτόμων είναι πολλές φορές καταδικασμένη; Στο συνοδευτικό βίντεο της έκθεσης τί βλέπουμε ακριβώς; Το πιο ανησυχητικό είναι ότι ακόμα και σήμερα, εκατό χρόνια μετά δηλαδή, ένα τέτοιο εκπαιδευτικό σύστημα μοιάζει ανεφάρμοστο στην Ελλάδα. Το βίντεο στηρίζεται στα πρακτικά της Δίκης του Ναυπλίου. Εκεί οι μάρτυρες κατηγορίας που δεν ομιλούν και πολύ ορθά την Καθαρεύουσα προσπαθούν να κατηγορήσουν τον Δελμούζο για «μαλλιαρισμό», δημοτικισμό δηλαδή. Επειδή δεν έχουν τι να του προσάψουν συχνά αφήνουν υπαινιγμούς για σεξουαλικού τύπου ελευθεριότητες. Ο λόγος είναι κωμικοτραγικός. Συχνά προσπαθούν να ηθικολογήσουν περί της κοριτσίστικης εφηβείας κι εκεί το πράγμα γίνεται ακόμα πιο σπαρταριστό. Τα κορίτσια τα ίδια ουδέποτε κατέθεσαν στο δικαστήριο. Εγώ προσπαθώ να δω όλη αυτή την ιστορία μέσα από τα μάτια των εφήβων κοριτσιών εκείνης της εποχής. Μ’ αυτή την έννοια σωστά το συνδέεις με το έργο που είχα κάνει στο Αρσάκειο της Πάτρας. Κι εκείνο αναφερόταν στην εφηβεία.
Ίσως η εφηβεία είναι η πιο σκοτεινή περίοδο της ζωής μου. Ήθελα να απογειωθώ κι ένιωθα κολλημένος μέσα στο βούρκο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Χαμένα χρόνια. Τίποτα δεν έχει αλλάξει.
Για μένα η εφηβεία μοιάζει με αίθουσα transit αεροδρομίου. Από την παιδικότητα στην ενηλικίωση. Το κακό νομίζω βρίσκεται στην επικράτηση της ηθικής έναντι της ελευθερίας. Με τα κορδόνια πώς έμπλεξες; Είναι δίκην «πολυεστερικών μαλλιών» εν προκειμένω; Την τεχνική με τα κορδόνια την έκλεψα στο στρατό από τους φαντάρους που κάνανε σταυρουδάκια από τα κορδόνια των αρβύλων. Την εξέλιξα αρκετά. Μου δίνει την δυνατότητα παραγωγής μιας μαλακής γλυπτικής. Είναι κάτι σαν σχέδιο στο χώρο. Το κορδόνι είναι η γραμμή. Οι φωτογραφίες είναι αποκλειστικότητα δική σας.

Είναι μια ροζ μαλλιαρή γλώσσα με το στόμα ανοιχτό πίσω, σωστά; Λέγεται «Μνημείο για πράγματα που αλλάζουν», είναι μια γλώσσα που δυνητικά ξετυλίγεται, μεγαλώνει και σέρνεται. Μια γλώσσα «πηγάδι» ίσως.
Όσο για τις «καταδικασμένες πρωτοπορίες» που είπες πριν και δεν σου απάντησα: Η χρήση της Δημοτικής που τότε φαινόταν ποινικά κολάσιμη σήμερα είναι κρατικά νομιμοποιημένη.
Μήπως είναι πολλά τα πράγματα που καταπίνουμε; Ναι, αλλά φτάνει κάποια στιγμή που δεν μπορείς να καταπιείς άλλα. Θα ξεράσεις.

Με τη τεχνική που αναπτύσεις, δεν γίνεσαι και συ σαν ένα κορίτσι που πλέκει; Παράλληλα μήπως είσαι και λίγο στρατιώτης-σκοπός του Μνημείου; Ωραία τα ερμηνεύεις. Πιο πολύ κορίτσι που πλέκει παρά στρατιώτης. Δεν πιστεύω πως η γλώσσα έχει ανάγκη από φύλακες.

Όσοι μιλάνε την ίδια γλώσσα πολλές φορές δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν. Η τέχνη σαν διεθνής «γλώσσα» πότε το καταφέρνει; Με την μη λεκτική επικοινωνία φαίνεται πως το πράγμα είναι πιο αποτελεσματικό.

Kάτι τελευταίο: Έχει παιξει ρόλο ότι είσαι πατέρας δύο κοριτσιών; Αυτή τη στιγμή τα δυο μου κορίτσια μαλλιοτραβιούνται στο μπάνιο κι αυτό είναι ένας λόγος για να διακόψουμε τη κουβέντα.

Eυχαριστώ, καλά ξεμπερδέματα . . . μαλλιαρά πράγματα . . .

_________________________________________________________________

Αλέξανδρος Ψυχούλης, ΓΙΑΤΙ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΜΙΛΗΣΟΥΜΕ ΣΟΒΑΡΑ (Το Παρθεναγωγείο του Βόλου), a.antonopoulou.art.

Εγκαίνια  έκθεσης: Πέμπτη  27 Νοεμβρίου, 7–10 μμ, διάρκεια έκθεσης: 27 Nοεμβρίου 2014 – 24  Ιανουαρίου 2015. Ώρες Λειτουργίας: Τετ-Παρ 2–8 μμ και Σαβ. 12–4 μμ. H Γκαλερί θα παραμείνει κλειστή από 24/12 έως και 2/1/2015.

_________________________________________________________________

Γιάννης Καρλόπουλος

Share
Published by
Γιάννης Καρλόπουλος