Με την Χριστίνα γνωριστήκαμε πριν 20 χρόνια σε ένα σετ ενός επικού διαφημιστικού. Εγώ ψάρακας βοηθός σκηνοθέτη κι αυτή δεύτερη βοηθός οπερατέρ. Μεγάλο Σάββατο μεσημέρι η Χριστίνα έστειλε 6 στο 13033 κι εγώ έφτιαξα καφέδες.
Κάτσαμε στα σκαλάκια του σπιτιού μου να μιλήσουμε για την δουλειά της, τα βραβεία της, τις επιρροές της, τα όνειρά της, τα κορίτσια στο σινεμά και την έλλειψη φαντασίας στα επιχειρήματα κάποιων αντρών όταν διαφωνούν με γυναίκες συναδέλφους…
Η Χριστίνα Μουμούρη στα γυρίσμτα του «Ζίζοτεκ»
Αργύρης Παπαδημητρόπουλος «Βραβείο Ίρις Διεύθυνσης Φωτογραφίας 2020», Ζίζοτεκ, Βαρδής Μαρινάκης. Πες μου για όλα αυτά.
Χριστίνα Μουμούρη Με μία λέξη (γέλια); Καύλα. Πέρασα πολύ ωράια στο Ζίζοτεκ.
Τι σημαίνει «Ζίζοτεκ»;
Είναι, ξέρω ‘γω, συνθηματικός κωδικός. Στην πραγματικότητα είναι μια ανύπαρκτη λέξη που ένα ψέλλιζε ένα βράδυ στον ύπνο της η Μυρτώ, η γυναίκα του Βαρδή, και ξύπνησε ο Βαρδής, την άκουσε κι από εκεί ξεκίνησαν όλα. Έτσι ξεκίνησε το Ζίζοτεκ δηλαδή. Από ένα παραμιλητό.
Πες μου λίγο για την ιστορία του φιλμ…
Είναι ένα παιδί που ζει με τη μητέρα του χωρίς να ξέρουμε πολλά στοιχεία για εκείνη, δεν αποκαλύπτονται πολλά στοιχεία γενικότερα στην ταινία. Βλέπουμε την καθημερινότητά τους, μέχρι που μια στιγμή η μητέρα του αποφασίζει να πάνε μια εκδρομή. Στην εκδρομή αυτή, παρατάει το παιδί σε ένα πανηγύρι κι εξαφανίζεται. Το παιδί περιπλανιέται στο δάσος μόνο του, θαραλλέα θα έλεγα, μέχρι που βρίσκει σε μια καλύβα τον Μηνά και συμπορεύονται.
Πρώτη γυναίκα νικήτρια του Βραβείου Διεύθυνσης Φωτογραφίας κι από τις λίγες γυναίκες που κάνουν αυτή τη δουλειά στην ελληνική αγορά. Γιατί;
Γιατί εγώ;
Γιατί εσύ και γιατί είναι λίγες;
Κοίτα να δεις, Είναι λίγες γιατί ενώ έχω γνωρίσει αρκετές, νομίζω ότι λίγες είναι αυτές που αποφασίζουν να το πάνε μέχρι τέλους. Ομολογώ ότι ως βοηθός δεν αντιμετώπισα ιδιαίτερες δυσκολίες, υπήρχαν κάποια πράγματα που με ενοχλούσαν, κυρίως τα σεξιστικά σχόλια. Τα έχω αντιμετωπίσει αρκετές φορές, αλλά έμαθα με τα χρόνια να τα διαχειρίζομαι κι απλά να μη με ενοχλούν, δηλαδή δεν είναι δικό μου πρόβλημα αν κάποιος ενοχλείται που κάνω αυτήν την δουλειά επειδή πιστεύει ότι είναι αντρική. Είναι δικό του πρόβλημα, οπότε εμένα δεν με αφορά.
Αφού εξελίθτηκα και δούλεψα δίπλα σε πολύ δυνατούς διευθυντές φωτογραφίας, καλούς ανθρώπους και ταυτόχρονα φοβερούς μάστορες, αποφάσισα μια μέρα ότι αυτό είναι που και μένα με τραβάει πιο πολύ – έχω τελειώσει σαν βοηθός πρέπει να πάω παραπέρα. Τώρα είμαι 7 χρόνια επίσημα διευθύντρια φωτογραφίας. Γιατί αυτό, ή είσαι ή δεν είσαι μέσα σου. Αποφάσισα να το συνεχίσω, γιατί είναι αυτό που με αντιπροσωπεύει. Είναι ένα όνειρο ρε παιδί μου…Ζω το όνειρο αυτή τη στιγμή, με όποια δυσκολία.
Το crew του «Ζίζοτεκ», η Χριστίνα Μουμούρη σε πρώτο πλάνο
Γιατί είναι η φωτογραφία ανδροκρατούμενη και δεν είναι τα σκηνικά, δεν είναι η παραγωγή, δεν είναι…
Δεν ξέρω. Πιθανότατα προέρχεται από ταμπού παλαιότερων εποχών -70s, 80s, 90s μετά- που ο φωτογράφος ήταν λίγο λοχαγός, τα οποία δεν καταρρίφθηκαν ποτέ. Έχει να κάνει με το πρεστίζ και μία λίγο πατριαρχική και στρατόκαυλη, υποσυνείδητα, διάθεση των ανθρώπων. Ακόμα και της γενιάς μας που είναι και καλά πιο ανοιχτόμυαλη. Το οποίο λέει, ναι, δεν μπορώ να ακούσω μια γυναίκα να με διατάζει, να μου λέει τι να κάνω. Να με βάζει να είμαι μετά από αυτή, ο λόγος μου να είναι μετά από τον δικό της.
Ποιο είναι το πιο σεξιστικό πράγμα που έχεις ακούσει;
Ένας, ας πούμε, διευθυντής παραγωγής σε αντιπαράθεση μας για το πως πρέπει να γίνει κάτι, όταν ξέμεινε από επιχειρήματα, η τελευταία του κουβέντα ήταν «έχεις περίοδο;». Βασικά πέρα από το σεξιστικό του πράγματος, στενοχωρήθηκα για την έλλειψη φαντασίας του. Δυστυχώς μέχρι εκεί μπορεί να φτάσει.
Μήπως πολεμάμε στον χώρο μας τον σεξισμό με λάθος τρόπους; Θυμάμαι, υπήρχε κάποτε το «βραβείο Τόνια Μαρκετάκη» για καλύτερη γυναίκα σκηνοθέτη. Εγώ με φίλες μου πολλές φορές είχα διαφωνήσει για αυτό. Πίστευα ότι δεν πρέπει να το δέχονται. Γιατί είναι σαν να λέμε, για γυναίκα καλή είσαι. Οπότε, εξ’ αρχής δεχόμαστε ότι δεν είναι το ίδιο ικανές με τους άντρες. Ποια είναι η γνώμη σου για αυτό;
Ναι, είμαι αντίθετη στο να υπογραμμίζουμε μονίμως το γυναίκα σκηνοθέτης, γυναίκα πήρε βραβείο, κλπ. Δεν θεωρώ ότι έχει να κάνει με το φύλο, θεωρώ ότι το κριτήριο πρέπει να είναι τελείως αξιοκρατικό. Δηλαδή βάζεις δύο ταινίες και τις βλέπεις, έχεις μια κρίση, σαν καλλιτέχνης, σαν σκηνοθέτης, σαν φωτογράφος, σαν μέλος μιας επιτροπής, το μόνο κριτήριο πρέπει να είναι ποια είναι η καλύτερη ταινία. Παρόλα αυτά, για τα κορίτσια ήταν για χρόνια πιο δύσκολα τα πράγματα οπότε πολλά πράγματα που συμβαίνουν πρέπει να τα καταλάβουμε.
Το camera crew του «Ζίζοτεκ»
Πώς θα χαρακτήριζες το στιλ σου ως φωτογράφος. Πώς θα περιέγραφες την δουλειά και την εικόνα σου;
Κοίτα, γενικά, με ιντριγκάρει ο ρεαλισμός στη φωτογραφία. Οπότε πάντα ο στόχος μου είναι π.χ. να μην μπορεί ο άλλος να καταλάβει αν έχω βάλει φως ή αν δεν έχω βάλει. Το άλλο που μου αρέσει να κάνω είναι η κάθε μου δουλειά να διαφέρει, κάτι που νιώθω ότι μέχρι στιγμής τα ‘χω καταφέρει. Δηλαδή, ναι μεν έχω ένα στιλ αλλά προσπαθώ κάθε δουλειά να την παίρνω από την αρχή και να βάζω τα δυνατά μου ώστε να ξεχωρίζει από τις άλλες. Να μην είναι ίδια, επ’ ουδενί.
Ποιες δουλειές σου ξεχωρίζεις;
Σταθμός στη ζωή μου είναι Το Χαμομήλι. Ήμουν ακόμα βοηθός αλλά είχαμε κάνει αυτή την ταινία με τον Νεριτάν και είχε πάει τόσο καλά, είχα βραβευτεί κιόλας σε ένα ισπανικό Φεστιβάλ. Ήταν όντως πολύ ωραία ταινία, δηλαδή με πήρε φίλος φωτογράφος (που ήμουν παλιότερα βοηθός του) και μου είπε «μπράβο, μαθαίνουμε από σένα». Και ήταν μεγάλη μου τιμή, να το πει ειδικά αυτός ο φωτογράφος.
Μετά ήταν και η επόμενη που κάναμε με τον Νεριτάν, The Time of a Young Boy About to Kill, εκεί μάλιστα δουλέψαμε και στην Ιταλία. Ήταν η πρώτη φορά που δούλεψα εκτός των νερών μου, δηλαδή δεν ήξερα κανένα συνεργάτη μου. Έπρεπε κι ως κορίτσι, αν θες, να αποδείξω ότι όντως το κάνω. Εντάξει, το Ζίζοτεκ κι ο Δυσάρεστος είναι δύο ταινίες που μου αρέσουν πάρα πολύ και βγήκαν και μαζί. Έχουν διαφορετικό στιλ φωτογραφίας, κι αυτό επίσης μου αρέσει, δηλαδή φιλμ ίδιας χρονιάς τραβηγμένες, με τελείως άλλο στιλ. Αλλά αυτό σου κάνει κι ο σκηνοθέτης, δεν μπορείς, δεν είσαι εσύ που καθορίζεις, δηλαδή έχεις κι έναν σκηνοθέτη που σου μιλάει. Και οι δύο συγκεκριμένοι σκηνοθέτες μου δώσανε κατεύθυνση πώς το θέλουν, πώς το φαντάζονται. Νομίζω ότι τα κατάφερα και με τους δύο, να φτάσω εκεί που το θέλανε.
Ποια είναι η υγιής σχέση σκηνοθέτη-φωτογράφου;
Θα έλεγα ότι η κουβέντα “trust your fucking DoP» είναι κάτι το οποίο πρέπει να λαμβάνουν υπόψιν όλοι οι σκηνοθέτες. Το να καλείς ένα τσούρμο συντελεστών που ο καθένας κάνει αυτή τη δουλειά και του αρέσει, όπως σου αρέσει και σένα να είσαι σκηνοθέτης, είναι μόνο προς όφελός σου. Οπότε, θα έλεγα ότι κάθε σκηνοθέτης θα πρέπει να εκμεταλλεύεται τον κάθε συντελεστή του στο έπακρο, στο 100% του, να παίρνει το καλύτερό του. Φυσικά, η τελευταία απόφαση είναι του σκηνοθέτη, γιατί αυτός είναι το όνομα. Δηλαδή είναι μια ταινία του τάδε. Αυτός θα την υπογράψει. Αυτός θα πάρει και τις μούτζες και τα εύσημα.
Ποιοι φωτογράφοι σε έχουν επηρρεάσει; Ποιους θεωρείς δάσκαλους και μάστορες;
Εντάξει, δυο Έλληνες φωτογράφοι που με έχουν επηρεάσει γιατί υπήρξα και βοηθούς τους είναι ο Θύμιος Μπακατάκης και ο Χρήστος Καραμάνης. Έχω δουλέψει δίπλα τους πολλά χρόνια και έχω επηρεαστεί, όπως καταλαβαίνεις, κυτταρικά. Μου αρέσει πολύ ο Γιώργος Αρβανίτης για την πορεία του γιατί έχω δει και ταινίες εκτός Ελλάδος που έχει κάνει και είναι πολύ ωραίες, σαράντα χρόνια φούρναρης, φοβερός. Από ξένους… είναι τόσο μεγάλη αυτή η λίστα που θα αναφέρω μόνο λίγους που μου έρχονται όπως Τζόρνταν Κροουνενγουιθ, Ρόμπι Ράιαν, Ρότζερ Ντίκινς.
Επί τω έργω…
Και τι σκέφτεσαι να κάνεις από ‘δω και πέρα. Ποιο είναι το επόμενο βήμα και ποιο το τρελό όνειρο;
Λοιπόν, το επόμενο είναι να συνεχίσω με έναν ρυθμό λίγο πιο καλπάζοντα. Γιατί, ξέρεις, καμιά φορά άμα το αφήνεις το ποδήλατο, στην πρώτη πεταλιά κάτι ξεχνάς. Ποτέ δεν το ξεχνάς το ποδήλατο, αλλά στην πρώτη πεταλιά πάντα νιώθεις λίγο περίεργα, λες τώρα τι γίνεται; Θα πέσω; Θα με δουνε; Θέλω έναν πιο καλπάζοντα ρυθμό, αυτό είναι ένα όνειρο. Μου αρέσουν πολύ οι ταινίες αλλά μου αρέσουν και οι διαφημίσεις και τα ντοκιμαντέρ. Το τρελό όνειρο είναι ότι θέλω να κάνω ντοκιμαντέρ μόνη μου στο Camino de Sadiago. Αυτό είναι το πιο τρελό μου όνειρο, το ‘χω εδώ και 6-7 χρόνια κι όλο το αναβάλλω.
Σου εύχομαι να το κάνεις, αλλά γιατί οι περισσότεροι διευθυντές φωτογραφίας θέλουν να σκηνοθετήσουν κάποια στιγμή;
Νομίζω ότι αυτό έρχεται μια μέρα όταν έχεις μεγαλώσει λίγο σε αυτή την δουλειά, όχι ηλικιακά, και ίσως έχεις αρχίσει και κουράζεσαι να σου λένε τι να κάνεις. Νομίζω ότι κάπως έτσι φτάνουν κάποιοι φωτογράφοι μεγάλοι και αποφασίζουν να κάνουν και το ένα και το άλλο. Ή να πάνε μόνο στο ένα. Μόνο στην σκηνοθεσία.
Ποιοι φωτογράφοι που έγιναν σκηνοθέτες σου αρέσουν;
Από Έλληνες λατρεύω την δουλειά που κάνει ο Πανουσόπουλος σαν σκηνοθέτης αλλά και σαν φωτογράφος και από ξένους την θεά την Ριντ Μοράνο.
Σε ευχαριστώ πολύ.
Ευχαριστώ ρε συ Αργύρη. Ήταν τέλεια εδώ που κάτσαμε.
Θα σε φιλήσω σε μερικές εβδομάδες, οκ;
Ναι, χρωστάμε. Φιλιά.