Το πορτρέτο που βλέπετε στο εξώφυλλο απεικονίζει τον Καβάφη σε νεαρή ηλικία, με κοστούμι, γραβάτα και γυαλιά. Αντιγράφει φωτογραφία του 1910 και αποδίδεται στον Περικλή Αναστασιάδη. Ανήκει στο Αρχείο Κ.Π. Καβάφη και το βρήκα πληκτρολογώντας τη λέξη «φωτογραφία» στην αναζήτηση του https://cavafy.onassis.org/, στην ολοκληρωμένη δηλαδή ψηφιοποίηση του αρχείου του Αλεξανδρινού ποιητή που πραγματοποίησε τα τελευταία χρόνια το Ίδρυμα Ωνάση και παρέδωσε στις 12 Μαρτίου του 2019, ελεύθερο στην πρόσβαση σε κοινό και ερευνητές.
Είναι σίγουρα σύμπτωση πώς ακριβώς 30 χρόνια πριν, μέσα από τα εργαστήρια του CERN της Γενεύης, o σερ Τιμ Μπέρνερς Λι παρέδιδε δωρεάν στην ανθρωπότητα τον παγκόσμιο ιστό, το www. Έτσι, σε συνδυασμό αυτών των δύο πατάω τη λέξη «Ιθάκη», και βρίσκω το παρακάτω τεκμήριο, ένα χειρόγραφο, δηλαδή, προσχέδιο με τα γράμματα του Καβάφη. Α, μιας και είπαμε γράμματα, εδώ, μπορείτε να κατεβάσετε μια γραμματοσειρά που θα μπορείτε πλέον να γράφετε τ’ άρθρα σας με τη γραφή που χρησιμοποιούσε ο ποιητής.
Χειρόγραφο του ποιήματος «Ιθάκη» στις δύο πρώτες σελίδες διαγραμμισμένου τετρασέλιδου.
Το Ίδρυμα Ωνάση ψηφιοποίησε περισσότερα από 2.000 αρχειακά τεκμήρια που είναι πλέον διαθέσιμα σε όλους στην ψηφιακή συλλογή του αρχείου Καβάφη και σύντομα θα εγκαινιάσει έναν χώρο στο κέντρο της Αθήνας που θα φιλοξενεί τη βιβλιοθήκη του αλεξανδρινού ποιητή, δημιουργώντας ένα οικιστικό τρίγωνο πολιτισμού και παιδείας στο κέντρο της Αθήνας που θα περιλαμβάνει το Αρχείο Καβάφη, την Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, αλλά και το κτίριο του Onassis AiR.
«Το Ίδρυμα Ωνάση, θα προχωρήσει σύντομα στη νέα στέγαση του αρχείου σε ένα περιβάλλον που πληροί όλες τις προϋποθέσεις, σε έναν χώρο στο κέντρο της Αθήνας που έχει προκύψει μετά από συγκεκριμένη μελέτη και εκεί θα φιλοξενηθεί η βιβλιοθήκη του ποιητή, τα χειρόγραφα των καβαφικών ποιημάτων, οι έντυπες αυτοσχέδιες εκδόσεις, τα πεζά λογοτεχνικά κείμενα, τα άρθρα, οι μελέτες και οι σημειώσεις του ποιητή, καθώς και το προσωπικό αρχείο του Κ. Π. Καβάφη με πλούσια αλληλογραφία, κείμενα και φωτογραφίες», τόνισε ο πρόεδρος του Ιδρύματος Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου για να συνεχίσει πως «επενδύουμε εδώ και καιρό υλικούς και πνευματικούς πόρους για την παρουσίαση και ανάδειξη του ίδιου του αρχείου σε ένα χώρο πολιτισμού και παιδείας στον οποίο όλοι θα έχουν πρόσβαση δωρεάν. Και με την κατασκευή του, θα δημιουργηθεί υπό την αιγίδα του Ιδρύματος Ωνάση, ένα οικιστικό τρίγωνο πολιτισμού και παιδείας στο κέντρο της Αθήνας που θα περιλαμβάνει το Αρχείο Καβάφη, δίπλα στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, γνωστή για το πολιτιστικό της απόθεμα με την βιβλιοθήκη παλαιτύπων, την περιηγητική βιβλιοθήκη, τα έργα τέχνης μεγάλων καλλιτεχνών αλλά και το κτίριο του Onassis AiR, του προγράμματος φιλοξενίας που απευθύνεται σε διεθνείς καλλιτέχνες. Πρόκειται για μια επένδυση που δεν αφορά μόνο το παρελθόν και το παρόν αλλά και το μέλλον στην πολιτιστική εξέλιξη της Αθήνας. Η κατασκευή ενός κτιρίου που η πόλη είχε ανάγκη θα προσθέσει άλλον ένα διεθνή πόλο πολιτισμικής κληρονομιάς, στη διάθεση του κατοίκου, του μελετητή, του επισκέπτη.»
Το Αρχείο Καβάφη περιήλθε στη διαχείριση του Ιδρύματος Ωνάση στα τέλη του 2012, εξασφαλίζοντας την παραμονή του στην Ελλάδα και αποφεύγοντας ενδεχόμενο κατακερματισμό του. Σκοπός του αρχείου Καβάφη είναι η προστασία του αρχειακού υλικού που συνδέεται με τον κορυφαίο ποιητή, στόχος ήταν και παραμένει η ανοιχτότητα και η ελεύθερη πρόσβασή του σε κοινό και ερευνητές, καθώς και η διάδοση του διεθνούς χαρακτήρα της ποίησης του Αλεξανδρινού ποιητή, ύστερα από την ψηφιοποίηση και εκ νέου τεκμηρίωσή του στα ελληνικά και στα αγγλικά. Σήμερα είναι ένα ακόμα κίτρινο κουτάκι που θα βρείτε στο μενού του www.onassis.org.
Ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου.
Ο Κ. Π. Καβάφης φρόντιζε να συγκεντρώνει και να αρχειοθετεί το έργο του συστηματικά, δημιουργώντας έτσι ένα μοναδικό λογοτεχνικό και προσωπικό αρχείο. Ανάμεσα στα αρχειακά τεκμήρια συγκαταλέγονται χειρόγραφα καβαφικών ποιημάτων καθώς και έντυπες αυτοσχέδιες εκδόσεις αλλά και πεζά λογοτεχνικά κείμενα, άρθρα και μελέτες του ποιητή. Εντοπίζονται επίσης μεταφράσεις ποιημάτων καθώς και σημειώσεις λογοτεχνικού και προσωπικού χαρακτήρα, όπως και το προσωπικό αρχείο του ποιητή, το οποίο περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, πλούσια αλληλογραφία, κείμενα ημερολογιακού χαρακτήρα και φωτογραφίες. Ξεχωριστή ενότητα αποτελεί το αρχείο Αλέκου και Ρίκας Σεγκοπούλου στο οποίο περιλαμβάνεται υλικό σχετικό με τον ποιητή, καθώς και το αρχείο της «Αλεξανδρινής Τέχνης», του περιοδικού που διηύθυνε ο Α. Γ. Συμεωνίδης και η Ρίκα Σεγκοπούλου, με την συχνή καθοδήγηση του Κ. Π. Καβάφη.
Το βασικό τμήμα του αρχείου κληροδοτήθηκε το 1933 στον Α. Σεγκόπουλο από τον Κ. Π. Καβάφη, ο οποίος δεν είχε αφήσει φιλολογική διαθήκη που να υποδεικνύει τον τρόπο διαχείρισής του. Ο Σεγκόπουλος αρχικά το διαχειρίστηκε μαζί με την πρώτη του σύζυγο Ρίκα Σεγκοπούλου-Αγαλλιανού, ενώ μετά τον θάνατό του το κληροδότησε στη δεύτερη σύζυγό του Κυβέλη. Το 1948 ο καβαφιστής Μιχάλης Περίδης θα πιστοποιήσει την ύπαρξή του με το βιβλίο «Ο βίος και το έργο του Κωνστ. Καβάφη».
Αντίγραφο φωτογραφίας του Καβάφη στο διαμέρισμά του. Εικονίζεται καθισμένος σε καναπέ στο σαλόνι του. Η πρωτότυπη φωτογραφία είχε ληφθεί από τον φωτογράφο Racine γύρω στο 1930. Χειρόγραφες σημειώσεις στο verso. Φυλάσσεται σε φάκελο από χαρτόνι με τον λογότυπο του φωτογράφου της Αλεξάνδρειας Apkar Retian.
Το 1969 η κυριότητα του αρχείου πέρασε στον κορυφαίο νεοελληνιστή Γ. Π. Σαββίδη, ο οποίος το αποκατέστησε σε μεγάλο βαθμό, ανακτώντας χειρόγραφα και άλλο υλικό που είχε αποσπαστεί, προχωρώντας στη σταδιακή έκδοση υλικού με τη βοήθεια άλλων φιλολόγων (ήδη τον Ιανουάριο του 1963, σε συνεργασία με τον Β. Π. Παναγιωτόπουλο, είχε ξεκινήσει τη φωτογράφισή του). Μετά το 1995 το αρχείο διαχειρίστηκε ο Μανόλης Σαββίδης, ο οποίος το εντάσσει στο υλικό του Σπουδαστηρίου Νέου Ελληνισμού, εμπλουτίζοντάς το επίσης με έντυπες και ηλεκτρονικές εκδόσεις.
Το 2012 πέρασε στην κατοχή του Ιδρύματος Ωνάση και η ψηφιακή αναπαραγωγή του πρωτότυπου αρχειακού υλικού ολοκληρώθηκε το 2017 (11.086 λήψεις). Την ίδια χρονιά ψηφιοποιήθηκαν και τα 158 μικροφίλμ τα οποία απεικονίζουν τη φωτογράφιση του αρχείου, που πραγματοποιήθηκε το 1963 από τον μεγάλο νεοελληνιστή Γ. Π. Σαββίδη (4.741 λήψεις).
« “Ο ποιητής είναι σαν το παγόβουνο: τα τέσσερα πέμπτα του βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια}. Έτσι έγραφε ο Γιώργος Σαββίδης το 1963, στην πρώτη δημόσια παρουσίαση του Αρχείου Καβάφη. Σήμερα, το Ίδρυμα Ωνάση προσφέρει αυτήν την πολύτιμη ύλη, το πλούσιο και γόνιμο υπέδαφος του καβαφικού έργου, άρτια ψηφιοποιημένο, ταξινομημένο και σχολιασμένο, σε κάθε ερευνητή, σε κάθε δάσκαλο και μαθητή, αλλά και σε κάθε πολίτη, στην Ελλάδα και σε ολόκληρο τον κόσμο. Όσοι είχαμε το προνόμιο να συμβάλουμε στο έργο της τεκμηρίωσης του Αρχείου Καβάφη αισθανόμαστε τη στιγμή αυτή υπερήφανοι.», έτσι ξεκίνησε την ομιλία του ο Τάκης Καγιαλής, Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και μέλος της επιστημονικής επιτροπής του αρχείου Καβάφη και κατέληξε λέγοντας «Με την έναρξη της διαδικτυακής του λειτουργίας και βάσει της δίγλωσσης επεξεργασίας του, το αρχείο Καβάφη βγαίνει από τα όρια της ελληνικής φιλολογικής κοινότητας και εντάσσεται στο πεδίο της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς, δίπλα στα ψηφιακά αρχεία του William Blake, της Emily Dickinson, του Walt Whitman και άλλων σπουδαίων δημιουργών. Mε τις νέες δυνατότητες που προσφέρει η ψηφιακή διάθεση του Αρχείου, η καβαφική έρευνα και οι καβαφικές σπουδές περνούν από σήμερα σε μια ολότελα καινούργια φάση δυναμικής ανάπτυξης. Και αυτή, όπως έγραφε σε ένα από τα πρώτα του ποιήματα ο Καβάφης, “ποιος ξέρει τι καινούργια πράγματα θα δείξει”.»
Μέρος της εμφάνισης της αναλυτικής ταξινόμησης.
Η μια ομιλήτρια και οι δύο άλλοι ομιλητές της παρουσίασης εστίασαν στο αρχειακό αλλά και στο ηλεκτρονικό κομμάτι. Ο Πρόδρομος Τσιαβός, Υπεύθυνος Ψηφιακής Πολιτικής & Ανάπτυξης του Ιδρύματος Ωνάση, περιέγραψε την αρχή των Creative Commons που διέπει το αρχείο, όπου με λίγα λόγια οποιοσδήποτε μπορεί να χρησιμοποιεί ό,τι θέλει αρκεί ν’ αναφέρει την πηγή και να αφήνει ανοιχτό το αρχείο για χρήση από τον επόμενο. H Αμαλία Παππά, Αρχειονόμος, Αναπληρώτρια Διευθύντρια των Γενικών Αρχείων του Κράτους, Προϊσταμένη του Τμήματος Βιβλιοθήκης & Αναγνωστηρίου στα Γενικά Αρχεία του Κράτους μίλησε για την αρχειονομική προσέγγιση του υλικού του αρχείου Καβάφη που «αποτελεί μοναδική περίπτωση λογοτεχνικού αρχείου ως προς την πληρότητά του. Τέλος, ο Διομήδης Σπινέλλης μίλησε για τα επόμενα τεχνικά αλλά πολύ σημαντικά βήματα υλοποίησης σε σχέση με την ψηφιακή συλλογή του Αρχείου Καβάφη που θα μπορούσαν να διασφαλίσουν τη μακροχρόνια διατήρηση και διαλειτουργικότητά της.
Από αριστερά Τάκης Καγιαλής, Αμαλία Παππά, Έφη Τσιότσιου, Πρόδρομος Τσιαβός και Διομήδης Σπινέλλης.
Η Εκτελεστική Διευθύντρια & Διευθύντρια Παιδείας του Ιδρύματος Ωνάση Έφη Τσιότσιου μίλησε για τη συγκίνηση και τη χαρά που προκαλεί η ανοιχτότητα σε όλους του αρχείου «ενός κορυφαίου ποιητή, η αξία του οποίου ξεπερνάει την ελληνική διάσταση. Ενός ποιητή, η φωνή του οποίου έχει καταγωγή και μνήμες, αλλά ο αντίλαλός της παγκόσμια εμβέλεια».
Έκανε αναφορά στην εννεαμελή Επιτροπή, που εγγυάται την επιστημονική αρτιότητα και τον στρατηγικό σχεδιασμό των δράσεων του αρχείου, καθώς απαρτίζεται από Έλληνες και ξένους πανεπιστημιακούς διεθνούς φήμης, ειδικευμένους στους τομείς της Φιλολογίας, της Νομικής, της Αρχειονομίας, των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών και των Πληροφοριακών Συστημάτων, αλλά και στη θεσμοθέτηση της συνεργασίας με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ώστε να υπάρχει μια ολιστική προσέγγιση της συντήρησης δημιουργώντας ένα νέο προϊόν πνευματικής εργασίας.
Επίσης μίλησε για την ένταξη του καβαφικού έργου στη μεγάλη οικογένεια των εκπαιδευτικών δράσεων του Ιδρύματος Ωνάση (Υποτροφίες καβαφικών σπουδών προς Έλληνες και Αλλοδαπούς, εκπαιδευτικά προγράμματα με ήδη 54 σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από όλη τη χώρα, προγράμματα για το ευρύ κοινό, συνεργασία με πανεπιστήμια, σεμινάρια και το Διεθνές θερινό Σχολείο Καβάφη). Έκλεισε λέγοντας «Στο Ίδρυμα Ωνάση ανακαλύπτουμε κι εμείς το διαρκές μυστήριο του Κωνσταντίνου Καβάφη, με τους όρους που ο ίδιος έθεσε για την ποίησή του. “Απ’ όσα έκαμα κι απ’ όσα είπα να μη ζητήσουνε να βρουν ποιος ήμουν. Οι πιο απαρατήρητές μου πράξεις και τα γραψίματά μου τα πιο σκεπασμένα – από εκεί μονάχα θα με νοιώσουν”.»