Έχουν περάσει 26 χρόνια από τότε που ο Παύλος Σιδηρόπουλος αποφάσισε να μας εγκαταλείψει. «Σε μια χώρα ιμιτασιόν πέθανε κάτι ορίτζιναλ», είχαν πει τότε οι κύριοι που είχα την τύχη να συναντήσω.
Όλα αυτά τα χρόνια, το συγκρότημα της καρδιάς του, οι Απροσάρμοστοι, τηρούν απαρέγκλιτα, μόνοι ή με φίλους, ένα ραντεβού στη μνήμη του, που συγκεντρώνει όλους όσους πάγωσαν στο άκουσμα της τρομερής είδησης εκείνη την Πέμπτη, 6 Δεκεμβρίου 1990, αλλά και πολλούς νεώτερους που ανακάλυψαν τον Παύλο μετά τη μετάστασή του. Φέτος αυτό το ραντεβού άργησε λίγο, και θα γίνει την Παρασκευή 3 Φεβρουαρίου.
Ο ντράμερ των Απροσάρμοστων Κυριάκος Δαρίβας είναι ένας από τους πλέον ευθείς και έντιμους ανθρώπους που γνωρίζω. Καθώς με τιμά με τη φιλία του εδώ και αρκετά χρόνια, είχα την τύχη να γίνω δεκτός στην πρόβα τους και να γνωρίσω και τους άλλους δύο παλαιούς «συνενόχους» του Παύλου: τον Αλέκο Αράπη και τον Οδυσσέα Γαλανάκη. Δεν μιλούν πια πολύ συχνά στα Μέσα. Όχι από σνομπισμό. Απλώς όταν όλοι μιλούν ακατάπαυστα εξ ονόματος του Σιδηρόπουλου, αυτοί προτιμούν τη σιωπή αυτών που δεν έχουν τίποτε να αποδείξουν. Ο Οδυσσέας χρειάστηκε να φύγει, κι έτσι μείναμε με τον Αλέκο και τον Κυριάκο, να μιλήσουμε για μουσική και να θυμηθούμε εκείνον που, όπως ο ίδιος έλεγε, θέλησε να συνδυάσει το διανοούμενο με τον αλήτη…
Το καταλαβαίνω πως τα έχετε πει και ξαναπεί, όμως εδώ συμβαίνει ένα παράδοξο: μιλάνε όλοι για τον Παύλο, και δεν μιλάτε εσείς, που θα ήταν λογικό και αναμενόμενο να το κάνετε.
Αλέκος: Ε πόσες φορές να μιλήσουμε πια;
Κυριάκος: Εγώ προσωπικά νιώθω σαν να σπρώχνω ένα τοίχο πάχους ενός μέτρου. Προσπαθώ να αποδείξω ότι είμαι αυτός που είμαι, ότι δεν είναι ελέφαντας, κι ότι κάναμε αυτά που κάναμε με τον Παύλο. Έχω βαρεθεί, ρε συ Γιώργο μου, ν’ αμφισβητούν όλη αυτή τη φάση διάφοροι τύποι τυχάρπαστοι. Έχω κουραστεί, και δεν με ενδιαφέρει κιόλας πλέον.
Μα τι να αποδείξετε, το αυταπόδεικτο; Δεν καταλαβαίνω.
Αλέκος: Εμένα δεν μου αρέσει όλο αυτό το πράγμα πια. Δεν είναι ωραίο. Ούτε ο Παύλος έχει ανάγκη περισσότερης ανάλυσης, ούτε και το τι ζήσαμε και τι κάναμε εμείς με τον Παύλο. Αυτό που θα είχε αξία θα ήταν να βρούμε τον καινούριο Παύλο, ή τους Παύλους, και να δώσουμε βάση σε αυτούς. Σίγουρα θα υπάρχουν, και θα θέλουν να ακουστούν. Ας μην φτάσουμε πάλι στο ίδιο σημείο, να περιμένουμε να πεθάνει ο άλλος για να τον ακούσουμε.
Απόλυτα σωστό αυτό. Όμως υποθέτω πως υπάρχει λόγος που εξακολουθούμε να μιλάμε για τον Παύλο μετά από τόσα χρόνια.
Αλέκος: Υπάρχει και μια προσκόλληση στο παλιό, όπως συμβαίνει με όλα στην Ελλάδα. Ο παλιός είναι αλλιώς, σε όλα τα επίπεδα! Θέλουμε τα παλιά κομμάτια, τους παλιούς μουσικούς, δεν μας ενδιαφέρουν οι καινούριοι. Περιμένουμε μάλλον να γίνουν κι αυτοί πακιοί για να τους ακούσουμε!
Κυριάκος: Οι συνθήκες σήμερα σίγουρα δεν είναι οι πιο κατάλληλες. Όμως ας μην ξεχνάμε ότι και ο Παύλος κι όλοι όσοι ανδρώθηκαν εκείνη την εποχή, μέσα από δύσκολες συνθήκες το κάνανε. Κι ούτε υπήρχαν βοηθήματα τύπου youtube για ακούσματα, για εμπειρίες. Το ότι δεν έχει βγει ακόμα ο νέος Παύλος, νομίζω πως έχει πιο βαθιές αιτίες. Πέρα από το ότι π.χ. δεν αφήνουν οι εταιρίες με αυτά που έχουν επιβάλει.
Αυτές τις περίφημες εταιρίες, μήπως το διαδίκτυο τελικώς θα καταφέρει να τις σκοτώσει;
Αλέκος: Ίσα-ίσα! Τις έκανε πιο πλούσιες, και το ευγνωμονούνε γι αυτό! Γιατί διώξανε τα ακριβά συμβόλαια, τώρα δεν υπάρχουν.
Δεν υπάρχουν και πωλήσεις όμως…
Αλέκος: Μα πρακτικά δεν υπάρχει τίποτα από τη μουσική όπως την ξέραμε προ διαδικτύου. Είναι τελείως κανιβαλιστικός ο τρόπος που λειτουργούμε με αυτό. Ειδικά οι ακροατές – γιατί όλοι μας είμαστε ακροατές, άσχετα αν κάποιοι είμαστε και μουσικοί – έχουμε επιβάλλει ακραίο καπιταλισμό στους μουσικούς. Δεν πληρώνουμε τίποτα, παίρνουμε τα πάντα δωρεάν, ακριβώς δηλαδή ότι θέλει κι ένας καπιταλιστής: χωρίς κόστος να έχει προϊόν. Και το κόστος αυτού του προϊόντος έχει ανέβει πάρα πολύ, δεν έχει πέσει. Οι τιμές έχουν μείνει ίδιες, τα λεφτά έχουν λιγοστέψει. Αναγκάζουμε ανθρώπους οι οποίοι έχουν κάποια τρέλα να πληρώσουν τα μαλλιά της κεφαλής τους, για να τους τα πάρουμε όλα τσάμπα! Όπως και να το δεις, είναι ανήθικο. Κάποιος βάζει συνέχεια το χέρι του στην τσέπη μου και μου παίρνει αυτά που θα είχα για να ζω όταν γεράσω – που δεν έχω τίποτα πια. Έχω παραδείγματα ανθρώπων πιο παλιών από μένα, τι παίρνουν ως ποσοστά από την ΑΕΠΙ, και είναι για να κλαις! Όχι βέβαια ότι η δισκογραφία όπως την ξέραμε ήτανε καλή. Ένα μάτσο πούστηδες ήτανε κι αυτοί! Αλλά τουλάχιστον έδινε κάποια χρήματα σε αυτούς που γράφανε μουσική. Και έμπαιναν στο στούντιο να ηχογραφήσουν κι υπήρχε κι ένα κοινωνικό αλισβερίσι. Δεν ήταν μοναχική δουλειά, όπως τώρα που κάθεσαι μπροστά από έναν υπολογιστή και βάζεις τα plug-ins κι ακούγεσαι ίδιος με τον άλλον…
Μιας που μιλάμε για το σήμερα, υπάρχουν γκρουπ ή μουσικοί που να σας κάνουν εντύπωση;
Κυριάκος: Όχι. Ή δεν ακούω πολλά πράγματα, ή δεν υπάρχει κάτι αξιόλογο – τουλάχιστον με τα δικά μου κριτήρια. Στην Ελλάδα το τελευταίο σούπερ συγκρότημα ήταν οι Τρύπες. Τελειώσαν αυτοί, δεν είδα τίποτα μετά αυτού του μεγέθους. Αντίστοιχα κι έξω. Εγώ έχω σταματήσει στους Rage Against The Machine. Δεν άκουσα κάτι που να με τρελαίνει, να το ακούω νυχθημερόν. Να μου αρέσει απλά, ναι.
Αλέκος: Εξαρτάται και για ποιο είδος μουσικής μιλάμε. Στη τζαζ, τη σόουλ, τη φανκ, υπάρχουν πολύ καλοί καινούργιοι. Οι Souljazz Orchestra για παράδειγμα. Στο ροκ δεν υπάρχει κάτι ξεχωριστό – κάτι που να μη θυμίζει κάτι παλιότερο.
Πέρασαν 26 χρόνια. Εκτός από κάτι συνομήλικούς μου που ξεκινήσαμε από τότε κι εξακολουθούμε να ερχόμαστε, πόσο έχει αλλάξει με τα χρόνια το κοινό αυτής της συναυλίας;
Κυριάκος: Εγώ δεν το έχω δει να αλλάζει! Αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι ότι κάθε χρόνο βλέπω νέα παιδιά. Κι όποιος έχει έρθει, ξέρει ότι η πλειοψηφία του κόσμου είναι μέχρι 27 το πολύ. Κι αυτό το κοινό ανανεώνεται. Αν κάποιος ήρθε 25άρης στο πρώτο μας επετειακό, σήμερα θα είναι 51. Δεν είναι όμως η πλειοψηφία: έρχονται πιτσιρικάδες! Ε, αυτό είναι πολύ όμορφο, γιατί σημαίνει ότι και διαχρονικός είναι ο Παύλος, και διαιωνίζεται το έργο του. Αυτό που άφησε πίσω του είχε τεράστια σημασία τελικά.
Αλέκος: Έτσι είναι. Υπάρχει ένας πυρήνας από πενήντα, άντε εκατό που έρχονταν από τότε και είναι πια πενηντάρηδες κι εξηντάρηδες, αλλά το ελπιδοφόρο είναι η καινούρια γενιά που έρχεται και σε τιμάει με τα νιάτα της. Ενώ θα μπορούσαν να πάνε κάπου αλλού, ή να περιμένουν να το ανεβάσει κάποιος στο youtube!
Κυριάκος: Εντάξει, κι εγώ αν ήξερα ότι υπάρχει αυτό το γκρουπ-φάντασμα που εμφανίζεται μία, άντε δύο φορές το χρόνο, θα πήγαινα να το δω, δεν θα περίμενα να το δω στο youtube! Σαν συλλεκτικό!
Αλέκος: Έχουν αλλάξει τα πράγματα. Η μουσική δεν έχει την αξία που είχε. Κι άπαξ και χάσει η μουσική την αξία της, οι συνέπειες θα είναι απρόβλεπτες και μεγάλες. Ήδη το βλέπουμε. Όλα παίζουν ρόλο στην κοινωνική υπόσταση του ανθρώπου. Αν η μουσική είναι φτηνή και βλακώδης, μοιραία και οι ακροατές θα είναι φτηνοί και βλακώδεις. Η μουσική είναι ανθρώπινο δημιούργημα, δεν ήρθε από κανένα θεό. Η μουσική είναι πιο παλιά από το θεό. Ξεκινά πριν κι από τις παλαιότερες θρησκείες, δεν ξέρουμε πότε ήρθε κι από πού. Ξέρουμε μόνο ότι τους νόμους της τους θεμελίωσε ο Πυθαγόρας. Αυτό όμως σημαίνει πως προϋπήρχε επί πάρα πολύ καιρό. Κι όλες οι θρησκείες χρησιμοποιούν τη μουσική για να προσυλητίσουν. Όλα μας τα σημαντικά γεγονότα έχουν μουσική: το νανούρισμα της μάνας μας, αλλά και τα πιο βίαια…
Κυριάκος: Ο Εθνικός Ύμνος.
Αλέκος: Έτσι. Η μουσική είναι αναπόσπαστο μέρος του ανθρώπου. Είναι επικίνδυνο να της συμπεριφερόμαστε έτσι όπως τώρα. Θα πήγαινε κανένας να κάνει το γάμο του σε ένα παπά που φοράει βατραχοπέδιλα και μάσκα;
Κυριάκος: Εγώ προσωπικά θα πήγαινα! Στον τρίτο μου γάμο; Δεν θα μπορούσε να είναι σοβαρός ο τρίτος μου γάμος!
Αλέκος: Θα σου πω και μια παρατήρηση για να τη σκεφτείς: Έχεις σκεφτεί ποια πράγματα βρίσκονται σε κρίση τα τελευταία χρόνια; Όσα δεν έχουν εικόνα. Το ραδιόφωνο, το βιβλίο, η μουσική… Αυτά που έχουν εικόνα – η τηλεόραση, το διαδίκτυο – είναι σε άνθηση. Η φαντασία κοντρολάρεται από την εικόνα. Αν δεν έχεις εικόνα σβήνεσαι από το χάρτη. Γι αυτό και λένε πια στα συγκροτήματα το γελοίο: δώσε μου μια διεύθυνση στο youtube να δω τι παίζεις!
Μιας και βάλαμε και τους αριθμούς στο παιχνίδι, όταν γνωρίσατε τον Παύλο, πόσο ήσασταν;
Κυριάκος: Ήταν καλοκαίρι του ’79, δεν είχα πάει φαντάρος ακόμα. Άρα ήμουν δέκα εννιά μισό. Ο Οδυσσέας το ίδιο. Κι ένα χρόνο μικρότερος ο Αλέκος. Ο Πετρίδης ήταν λίγο μεγαλύτερος, κοντά στα είκοσι τρία.
Πώς έγινε;
Κυριάκος: Μέσω ενός κοινού φίλου κιθαρίστα, του Λευτέρη Γεωργίου. Αν δεν ήταν ο Λευτεράκης – να’ναι καλά όπου είναι σήμερα το παιδί – δεν θα είχαμε γνωρίσει τον Παύλο και δεν θα είχε γίνει αυτή η συνεργασία. Ήταν γραφτό να γίνει έτσι. Ο Παύλος έψαχνε γκρουπ, καθότι είχε απογοητευτεί από τη συνεργασία του με τη Σπυριδούλα, το ήξερε ο Λευτέρης και του είπε: έλα στα Πετράλωνα να ακούσεις ένα γκρουπάκι – κουκακιώτες εμείς, παίζαμε στα Πετράλωνα στο καμαράκι του Βασίλη Πετρίδη. Ήρθε ο Παύλος, παίξαμε εμείς, άτσαλα, αλλά διέκρινε ο Παύλος ότι είχαμε φλόγα μέσα μας. Έτσι ξεκινήσαμε. Εμείς δέκα εννιά, ο Παύλος τριάντα δύο.
Είχατε αρκετή διαφορά.
Κυριάκος: Δεν φάνηκε ποτέ και πουθενά!
Αλέκος: Στη μουσική δεν είναι μεγάλη διαφορά. Δεν παίζει ρόλο η ηλικία, οι νότες δεν γερνάνε! Ούτε ο αέρας σταματάει να κουνιέται επειδή μεγάλωσες. Γιατί αυτό είναι η μουσική: κουνάει τον αέρα με αρμονικό τρόπο.
Τον είχατε δει ποτέ να παίζει πριν γνωριστείτε;
Αλέκος: Να παίζει όχι. Να χορεύει τον είχα δει!
Κυριάκος: Εγώ ναι. Είχαμε πάει με τον Οδυσσέα το ’76 στο Κύτταρο που έπαιζε με το Μαρκόπουλο: Λιζέτα Νικολάου, Γαργανουράκης, Χαλκιάς… Θυμάμαι μάλιστα ότι κάποια στιγμή ανέβηκε στα τύμπανα κι έπαιξε και τραγούδησε το Τούμπου-Τούμπου-Ζα. Φαντάσου ότι είχα πάθει πλάκα με το πώς έπαιζε τύμπανα ο Παύλος! Είχα μείνει με ανοιχτό το στόμα.
Αυτή ήταν η πρώτη φορά. Η τελευταία ποια ήταν;
Κυριάκος: Τρίτη μπήκαμε στο Στούντιο Sierra και ξεκινήσαμε να γράφουμε τύμπανα. Αλέκος: Υπάρχει στο διαδίκτυο η τελευταία αφίσα, ήταν να παίξουμε στο Αν, 7-8-9 Δεκεμβρίου. Οι συναυλίες που δεν έγιναν ποτέ.
Κυριάκος: Την έχω αυτή την αφίσα. Ήταν κλεισμένα κάποια τριήμερα να παίξουμε, είχαμε παίξει και το προηγούμενο. Πέμπτη πέθανε. Την Τρίτη λοιπόν ψιλοπειράζαμε τα τύμπανα για να ακούσουμε τον ήχο, δεν είχαμε γράψει κάτι.
Αλέκος: Δοκιμάζαμε να δούμε πού θα τα βάζαμε, γιατί το Sierra είχε τρία διαφορετικά δωμάτια. Ο Παύλος δεν ήταν στα καλύτερά του και δεν ήξερε τι ήθελε. Προσπαθούσε να βρει κάτι, ένα καινούριο ήχο, πειραματιζόταν, αλλά δεν του ‘κατσε και τσαντίστηκε. Είναι αυτό που έχεις μια ιδέα κι έχεις επενδύσει σε αυτήν, κι όταν την ακούς να εκτελείται δεν πετυχαίνει. Και σηκώθηκε κι έφυγε, κι άρχισε τη γύρα του. Έτσι ήταν ο Παύλος.
Κυριάκος: Εγώ αυτό που θέλω να πω είναι ότι μόνο με τον Παύλο στη ζωή μου – κι έχω παίξει με ένα σωρό άξιους καλλιτέχνες – είχα τη σιγουριά, ρε παιδάκι μου, ότι αυτό που λέει είναι 99,99% σωστό. Μόνο με τον Παύλο ήξερα ότι κι αν μπει με 150 στη στροφή, θα βγει σώος και αβλαβής. Είχα απόλυτη εμπιστοσύνη στο μουσικό του ένστικτο. Δεν το έχω ξανανιώσει με άλλον άνθρωπο.
