Τρεις γενιές -ιδεολογιών και ηθοποιών- συναντιούνται στον Απόστρατο, τη νέα ταινία του Ζαχαρία Μαυροειδή 9 χρόνια μετά τον Ξεναγό. Εκείνη η ταινία ήταν μια ερωτική επιστολή στην Αθήνα – στον Ξεναγό, ο σκηνοθέτης κάνει zoom in σε μια από τις πιο ιδιαίτερες και ιδιοσυγκρασιακές περιοχές της πόλης, που παρά την απόστασή της από το κέντρο (μόλις 15’), μοιάζει σαν να ακροβατεί στο χρόνο: ο Απόστρατος εκτυλίσσεται στου Παπάγου, το προάστιο των αξιωματικών, του Αλέκου Φασιανού και… του Verde, όπου καταλήγει ένας επαγγελματικά αποτυχημένος εργένης, ο Άρης, που εγκαθίσταται στο παλιό σπίτι του παππού του, χτυπημένος από την κρίση. Εκεί αρχίζει να έρχεται κοντά με ένα γείτονα, φίλο και συναγωνιστή του παππού του, κομμουνιστή, οι εξιστορήσεις του οποίου φέρνουν τον Άρη αντιμέτωπο με συγκλονιστικές αλήθειες για το παρελθόν, αλλά και για τον ίδιο του τον εαυτό.
Η ταινία δεν διστάζει να τις κοιτάξει κατάματα, επενδύοντας στην αυθεντικότητα της τοποθεσίας και με τη συμβολή ενός θαυμάσιου καστ που ενώνει τη χρυσή εποχή του ελληνικού κινηματογράφου (η θρυλική Ξένια Καλογεροπούλου σε καθοριστικό cameo) με το ελπιδοφόρο μέλλον της (ο νικητής του βραβείου Χορν, Μιχάλης Σαράντης). Πρόσφατα η Popaganda ξεναγήθηκε (no pun intended) στο μικρόκοσμο του Απόστρατου από το σκηνοθέτη, αλλά και τους υπεύθυνους κάστινγκ, Σωτηρία Μαρίνη και Άκη Γουρζουλίδη.
Ο Απόστρατος έχει ένα πολύ δυνατό καστ νέων και παλαιών ηθοποιών, από τον Μιχάλη Σαράντη, που είναι ο πρώτος του πρωταγωνιστικός ρόλος, μέχρι την Ξένια Καλογεροπούλου. Πως ήταν η διαδικασία του κάστινγκ; Z.M.: Το κάστινγκ του Απόστρατου ήταν για μένα μια πρωτόγνωρη εμπειρία. Στις προηγούμενες δουλειές μου δεν είχα casting directors – το είχα κάνει σε μεγάλο βαθμό μόνος μου. Η συνεργασία με τον Άκη και τη Σωτηρία ήταν πραγματικά απολαυστική και, κυρίως, δημιουργική. Ήταν σαν να άνοιξε ένα παράθυρο στα σώψυχα του σεναρίου.
Σ.Μ.: Κι έτσι πρέπει να είναι. Όσο καλογραμμένος κι αν είναι ένας χαρακτήρας δε μπορεί παρά να είναι μια αχνή σκιά ενός ανθρώπου. Όταν ζωντανεύει ο ρόλος μέσα από τον ηθοποιό αποκαλύπτει το βάθος του.
Άρα πόσο μπορεί να επηρεάσει το σενάριο μιας ταινίας η διαδικασία του κάστινγκ; Ζ.Μ.: Το σενάριο του Απόστρατου ήταν αρκετά επεξεργασμένο οπότε δεν άλλαξε στη δομή του. Απέκτησε όμως αυτό το βάθος που λέει και η Σωτηρία καθώς όλοι οι χαρακτήρες, ακόμη και οι πιο μικροί, βρήκανε τον χώρο και τη θέση τους μέσα στις σκηνές.
Σ.Μ.: Νομίζω ότι εξαρτάται από τη χημεία των συνεργατών και τη φύση του σεναρίου. Η συνεργασία με τον Ζαχαρία σταδιακά ξέφυγε από το επαγγελματικό πρωτόκολλο και έγινε μια απολαυστική διαδικασία και για τους τρεις μας. Δεν νιώθαμε ότι είχαμε απέναντί μας ένα κλειδωμένο κείμενο το οποίο δεν επιδέχονταν αλλαγής.
Α.Γ.: Όντως. Παρ’ όλο το άγχος και την πίεση, οι συναντήσεις μας ήταν μες στο γέλιο.
Μεταξύ άλλων, η ταινία εστιάζει με εφευρετικό τρόπο στη βαρεμάρα του ήρωά της. Πώς γίνεται να κινηματογραφήσεις τη βαρεμάρα και με τρόπο που να μην είναι βαρετός; Ζ.Μ.: Ο Απόστρατος διαπραγματεύεται την έννοια της ταυτότητας. Το ποιοι είμαστε είναι, κατά τη γνώμη μου, το άθροισμα των ρόλων που παίζουμε στην κοινωνική μας ζωή με πρώτο και κύριο τον ρόλο που παίζουμε προς τον εαυτό μας, την αυτοεικόνα μας. Γι’ αυτό βρίσκω μεγάλο ενδιαφέρον στις στιγμές που οι ήρωες είναι μόνοι τους, που πλήττουν, που χουζουρεύουν. Είναι αυτές οι στιγμές που βλέπουμε την πιο ανεπιτήδευτη εκδοχή τους.
Στην ταινία συμμετέχουν 3 γενιές σπουδαίων ηθοποιών. Μπορείτε να μας περιγράψετε τη διαδικασία επιλογής τους; Α.Γ.: Ο άξονας του σεναρίου και άρα και του κάστινγκ είναι ο χαρακτήρας του Άρη. Αυτός ήταν και το πρώτο μας μέλημα. Από τη στιγμή που καταλήξαμε στον Μιχάλη Σαράντη για τον ρόλο προέκυψαν τρεις παράλληλες διαδρομές: να βρεθεί η παρέα του Παπάγου, να βρεθεί η οικογένεια του Άρη και να βρεθεί και ο φίλος του παππού Αριστείδη. Τα τρία αυτά σκέλη είχαν τελείως διαφορετικές απαιτήσεις.
Ζ.Μ.: Ο Μιχάλης ήταν ένας από τους πρώτους ηθοποιούς που είχαν φέρει η Σωτηρία και ο Άκης για να γνωρίσω και μου άρεσε πάρα πολύ η ενέργειά του αλλά δεν μπορούσα να τον φανταστώ ως Άρη. Όσο έγραφα το σενάριο στο μυαλό μου είχα έναν Άρη πιο κλασικό ζεν πρεμιέ. Αλλά όσο προχωρούσε η δουλειά με την Σωτηρία και τον Άκη και μέσα από ατελείωτες συζητήσεις και ερωτήσεις άρχισα να βλέπω τον Μιχάλη μέσα στο ρόλο. Τελικά Άρης και Μιχάλης ταυτίστηκαν πλήρως.
Η παρέα του Παπάγου, όπως λέτε, είναι απόλυτα πειστική. Πόσο εύκολη ή δύσκολη ήταν η σύνθεσή της; Α.Γ.: Ήταν λίγο σαν να λύνουμε ένα παζλ όλοι μαζί. Είδαμε πολλούς ταλαντούχους νέους ηθοποιούς. Οι παρέες είναι πολύ απαιτητικό πράγμα για το casting. Ο κάθε ηθοποιός πρέπει να υπηρετεί τόσο τον χαρακτήρα του όσο και τη σύνθεση της παρέας.
Σ.Μ: Εκεί είναι που έγινε και η μεγαλύτερη δουλειά στο σενάριο.
Ζ.Μ.: Σωστά. Υπήρχε μια φάση του κάστινγκ που είχα προσθέσει και έναν πέμπτο στην παρέα, τον Κώστα. Αιωνία του η μνήμη, εντέλει συγχωνεύτηκε στους χαρακτήρες του Ερμή (Αλέξανδρος Μαυρόπουλος) και του Άγγελου (Γιάννης Νιάρρος).
Σ.Μ.: Το πιο διασκεδαστικό ήταν το κάστινγκ των «μπισκότων». Το ζευγάρι που κρατάει το περίπτερο του Παπάγου. Είχαμε καταλήξει στον Αλέξανδρο Χρυσανθόπουλο και μας έλειπε η Ιουλία, η κοπέλα του (Ναταλία Χατζή). Είναι ένας ρόλος σχεδόν βουβός που όμως έχει μεγάλη παρουσία επί της οθόνης.
Α.Γ.: Και πολύ ουσιαστική καθώς είναι το κορίτσι που σπάει την καφρίλα των αγοριών.
Ο Απόστρατος είναι βασικά Papagou porn. Σε τι βαθμό σας ενέπνευσε η ίδια η περιοχή του Παπάγου για να τοποθετήσετε εκεί την ταινία σας; Θα μπορούσατε να είχατε πει την ίδια ιστορία αλλού; Ζ.Μ.: Ο Απόστρατος δε θα μπορούσε να εκτυλίσσεται κάπου αλλού πέραν του Παπάγου. Όσοι γνωρίζουν την περιοχή εύκολα αντιλαμβάνονται τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Κι εγώ πέρασα ένα τμήμα της παιδικής μου ηλικίας στην περιοχή αυτή οπότε έχω βιώσει αμέτρητες φορές την παράταιρη αίσθηση του να στρίβεις από Μεσογείων στην Κύπρου και να νιώθεις ότι μπαίνεις σ’ έναν άλλο κόσμο. Η αρχιτεκτονική εικόνα του δήμου είναι πλέον αρκετά διαφορετική, αλλά ταυτόχρονα διατηρεί την επιβλητική της ατμόσφαιρα. Όπως λέει και ο χαρακτήρας του Γιάννη Νιάρρου: «Τίποτα δεν αλλάζει στου Παπάγου» για να καταλήξει λίγο αργότερα στο ότι: «Ο Παπάγου δεν είναι όπως παλιά».
Πώς φροντίσατε να δημιουργήσετε μια πειστική οικογένεια μέσα από τη διανομή; Σ.Μ.: Ευτυχώς η οικογένεια δεν μας δυσκόλεψε τόσο. Και η Γιώτα Φέστα και ο Άκης Σακελλαρίου που παίζουν τους γονείς του Άρη ήταν από τις πρώτες προτάσεις που κάναμε στον Ζαχαρία καθώς νιώθαμε ότι είχαν ενδιαφέρουσες συγγένειες με τους ρόλους.
Α.Γ.: Και με κάποιο τρόπο μοιάζουν κιόλας στον Μ. Σαράντη. Θα μπορούσαν να είναι όντως γονείς του.
Ζ.Μ.: Και πέρα από αυτό, τόσο η Γιώτα όσο και ο Άκης έχουν ένα πηγαίο χιούμορ που συγγενεύει με το χιούμορ της ταινίας. Και είχαν και πολύ ωραία χημεία με την Ξένια Καλογεροπούλου που παίζει τη θεία Φανή, την αδερφή του παππού Αριστείδη.
Α.Γ.: Η κα. Καλογεροπούλου έχει μια έμφυτη αρχοντιά και γοητεία που γέμισε τον ρόλο της Θείας Φανής.
Ζ.Μ.: Και ταυτόχρονα έχει και μια κοριτσίστικη ποιότητα που κάνει μια πολύ γλυκιά αντίθεση με την αρχοντιά της. Για μένα ήταν μεγάλη τιμή και συγκίνηση να συνεργάζομαι με ηθοποιούς με τους οποίους έχω μεγαλώσει. Τόσο με την Ξένια όσο και με τον Θανάση Παπαγεωργίου.
Πείτε μου και για το ρόλο του Βάσου που ερμηνεύει ο Θανάσης Παπαγεωργίου. Σ.Μ.: Του «συμμορίτη»… Ο μόνος κομμουνιστής στου Παπάγου.
Z.M.: Νομίζω ότι και εγώ και ο Θανάσης βλέποντας την ταινία στη μεγάλη οθόνη συνειδητοποιήσαμε τη δυσκολία αυτού που έφερε εις πέρας. Δε θέλω να κάνω σπόιλερ αλλά ο ρόλος του Θανάση ήταν στρωμένος με υποκριτικές «μπανανόφλουδες». Εννοώ ότι είχε σκηνές απίστευτα απαιτητικές τις οποίες έπαιξε με τέτοια φυσικότητα που να μοιάζουν απλές και τον ευγνωμονώ γι’ αυτό. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι σαν άνθρωπος έχει μια ιστορία και ένα ήθος που έδωσαν στον χαρακτήρα του Βάσου το απαραίτητο ανάστημα.
Σ.Μ.: Ο κ. Παπαγεωργίου φέρνει στην ταινία το βάρος μιας ολόκληρης γενιάς ανθρώπων που αγωνίστηκαν για ιδεώδη.
Ο ήρωας βρίσκει κάποιο νόημα στη ζωή του όταν αρχίζει να γνωρίζει καλύτερα το παρελθόν του παππού του. Πιστεύετε ότι αξίζει τον κόπο να συνδεθείς με το παρελθόν σου με αυτό τον τρόπο ακόμα κι αν ανακαλύψεις δυσάρεστες ή άβολες αλήθειες;
Ζ.Μ.: Το παρελθόν είναι ένα τεράστιο κομμάτι της ταυτότητάς μας. Οπότε, στο βαθμό που μας ενδιαφέρει η αυτογνωσία πρέπει να κοιτάξουμε και προς τα πίσω. Όμως όσο σημαντικό είναι αυτό, άλλο τόσο είναι να συνειδητοποιήσουμε τη μυθοπλαστική φύση αυτής της διαδικασίας. Εννοώ δηλαδή ότι το παρελθόν επιβιώνει πάντα ως αφήγηση κάποιου τον οποίο συχνά παραβλέπουμε. Κι ο αφηγητής αυτός έχει κίνητρα, πεποιθήσεις και συναισθήματα που μοιραία επηρεάζουν την αφήγηση.
Στην ταινία ένας χαρακτήρας αναφέρει ότι «Δεξιά και ενοχές πάνε πακέτο». Συμμερίζεστε αυτή την άποψη; Επίσης, θεωρείτε ότι αντικατοπτρίζεται στη σημερινή πολιτική σκηνή; Ζ.Μ.: Η ατάκα αυτή αναφέρεται στην μετεμφυλιακή περίοδο, όταν οι αριστεροί υπέφεραν τα πάνδεινα από το κράτος και το παρακράτος της Δεξιάς. Γι’ αυτό και έχει και επεξήγηση: «Δεξιός χωρίς ενοχές είναι φασίστας». Οποιοσδήποτε ευσυνείδητος δεξιός όφειλε να νιώθει ενοχές για την αδιανόητη καταστολή που υφίστατο η Αριστερά. Επί της ουσίας η ατάκα αναφέρεται στο ήθος του ισχυρού. Με αυτή την ανάγνωση, η αναγωγή στο σήμερα είναι έγκυρη και είναι σαφές αυτό αν εστιάσουμε στους αδύναμους αυτής της κοινωνίας. Ο Ζακ Κωστόπουλος, οι οροθετικές ιερόδουλες, οι πρόσφυγες στην Μόρια και οι φτωχοποιημένοι συμπολίτες μας είναι όλοι θύματα μιας βαθιά συντηρητικής πολιτικής ηγεσίας η οποία ασκεί την εξουσία της χωρίς ίχνος ενοχής για τις απάνθρωπες συνέπειές της.
Γνωρίζουμε τον Άρη πάνω-κάτω απολιτίκ, σαν τους συνομήλικούς του, αλλά στην πορεία εκπλήσσεται και ο ίδιος από τη δύναμη και την αλήθεια των συναισθημάτων. Είναι ίσως το συναίσθημα μια χρήσιμη παράκαμψη στο δρόμο προς την απόκτηση μιας ταυτότητας; Ζ.Μ.: Το συναίσθημα δεν είναι παράκαμψη αλλά κινητήρια δύναμη στην δημιουργία μιας ταυτότητας. Πίσω από τις επιλογές που διαμορφώνουν το ποιοι είμαστε κρύβονται οι πανανθρώπινες ανάγκες του να ανήκεις σε μια ομάδα, να είσαι αγαπητός, ασφαλής, περήφανος, ελεύθερος. Οι ιδεολογίες και τα γούστα προκύπτουν, συχνά τελείως συγκυριακά, καθώς παλεύουμε να ικανοποιήσουμε τις παραπάνω ανάγκες.