Τζιν καμβάδες, χλωρίνη, χρώμα ακρυλικό, ένθετα κολάζ, μπετόν, μπετόβεργες και εξωτικά φυτά συνθέτουν το εικαστικό σύμπαν του Ανέστη Ιωάννου. Παράλληλα με την πρώτη ατομική έκθεσή του «Μετά το ηλιοβασίλεμα» στην Crux Galerie, παρουσιάζεται το ομαδικό project «A poem for you» υπό την επιμέλεια της Κατερίνας Νίκου.
Με αυτή την αφορμή συναντηθήκαμε και μας αφηγήθηκε τις εμπειρίες που τον διαμόρφωσαν και τον ενέπνευσαν. Με τη φρεσκάδα της νιότης και τη συνειδητότητα μιας «παλιάς ψυχής» παρατηρεί τις αστικές αποσπασματικές αφηγήσεις και συλλέγει θραύσματα και σπαράγματα ώστε να διαμορφώσει τον δικό του υβριδικό κόσμο.
«Ήμουν το κλασικό παιδί που στο σχολείο ζωγράφιζε το θρανίο του. Υπήρχε και μία άτυπη συμφωνία με τους καθηγητές ότι όποτε θέλω θα συμμετέχω στο μάθημα, αλλά όποτε θέλω θα ζωγραφίζω. Από τις αρχές του Γυμνασίου ήθελα να ασχοληθώ με τη ζωγραφική. Όταν άρχισα να σπουδάζω στη Σχολή Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ενθουσιάστηκα, γιατί ήταν κάτι που περίμενα πάρα πολύ. Μου πήρε καιρό να πείσω τους γονείς μου ότι δεν πρόκειται να κάνω κάτι άλλο. Αρχικά είχαν μια ελπίδα ότι τουλάχιστον θα πάω στην Αρχιτεκτονική, αλλά άφησα το γραμμικό σχέδιο πολύ γρήγορα.
Ανέστης Ιωάννου © Βαλεντίνα Τσάγκα
Νομίζω πως όταν μπήκα στη σχολή ήμουν πιο ενθουσιασμένος από τον καθένα. Υπήρχαν πολλοί συμφοιτητές μου που πέρασαν μόνο και μόνο επειδή τυχαία είχαν βάλει τη σχολή αυτή στο μηχανογραφικό τους και ήταν πολύ ενδιαφέρον το πόσο εντυπωσιακά πράγματα δημιουργούσαν τα παιδιά αυτά στο δεύτερο ή στο τρίτο έτος. Κάπως έτσι συνειδητοποίησα ότι κάτι καλό γίνεται εκεί.
Δεν είχα ταξιδέψει πολύ στη ζωή μου, είχα πάει μόνο στα βασικά ευρωπαϊκά κέντρα, Λονδίνο, Παρίσι, οπότε το Erasmus στην Ισπανία ήταν η πρώτη μου καθημερινή επαφή με μία πιο διεθνή συνθήκη. Έμενα στην Κουένκα, μια πόλη που αν και είναι μικρή, έχει τη Σχολή Καλών Τεχνών Antonio Tapies, το Εθνικό Μουσείο Ισπανικού Εξπρεσιονισμού και πάρα πολλούς φοιτητές από τη Λατινική Αμερική. Όταν τελείωσα τις σπουδές στα Γιάννενα, επέστρεψα στην Αθήνα και αντιμετώπισα όλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας καλλιτέχνης που ξεκινά και ενηλικιώνεται: να μπορέσει να συντηρήσει στούντιο και σπίτι, να παρακολουθεί συνέχεια καινούργια πράγματα και κυρίως να έχει χρήματα και για τα υλικά του. Σε αυτή τη φάση, που φαίνονται οι δυσκολίες, πολλοί τα παρατάνε».
Σε αυτό το σημείο τον διέκοψα και τον ρώτησα αν εκείνος σκέφτηκε ποτέ να τα παρατήσει, με κοίταξε με απορία! «Να παρατήσω την τέχνη; Νομίζω πως ακόμα και όλα να πάνε εντελώς στραβά, ακόμα και αν τα πάντα καταρρεύσουν, δεν θα το έκανα ποτέ. Ούτως ή άλλως δεν γίνεται γιατί δεν είναι επιθυμία, αλλά ανάγκη. Να φανταστείς πως όταν δούλευα στο μαγειρείο του αδερφού μου, ζωγράφιζα τις χάρτινες σακούλες. Ένα βράδυ έκανα εκεί το τραπέζι σε κάποιους φίλους από τις Βρυξέλλες και επειδή το μαγαζί δεν έχει σάλα και είναι αποκλειστικά για delivery, καθόμασταν σε έναν χώρο που ήταν γεμάτος με άδεια κουτιά. Τότε σκεφτήκαμε να κάνουμε το project “Deliverart”, στο οποίο ο εκθεσιακός χώρος ήταν το κουτί του delivery, και κάναμε διανομή την έκθεση. Θέλω να πω ότι όλα γυρνάνε γύρω από την τέχνη».
Τα χρόνια στην Ευρώπη και τα χρόνια στην Ελλάδα
Ο Ανέστης Ιωάννου έχει παρουσιάσει έργα του στο Βέλγιο, στην Κροατία, στη Σερβία, στη Γαλλία και στην Ολλανδία, οπότε έχει εντοπίσει διαφορές στον τρόπο που αντιλαμβάνεται το κάθε κοινό την τέχνη του.
«Ενώ το κοινό της Ολλανδίας ήταν γενικά πολύ ένθερμο, σε ένα βίντεο που ήταν ουσιαστικά ο πυρήνας της τότε μελέτης μου – δηλαδή τα όρια της πόλης, τα graffiti και η έννοια της «κατάληψης» – αντέδρασε με έναν τρόπο που το ελληνικό κοινό δεν θα αντιδρούσε ποτέ. Στο βίντεο αυτό σημείωνα με ένα σπρέι τα όρια ενός εγκαταλελειμμένου κτιρίου στις Βρυξέλλες. Σε όλη τη διάρκεια ήταν όλοι ενθουσιασμένοι, ιδιαιτέρως επειδή το κινηματογράφησα μέρα και είχε και μια έννοια παρανομίας, αλλά όταν πέρασα με το σπρέι πάνω από ένα graffiti, σταμάτησαν τα καλά σχόλια, γιατί αισθάνθηκαν ότι εκείνη τη στιγμή πραγματικά καταπατούσα κάποια όρια. Στην Αθήνα αυτή η αντίδραση δεν θα υπήρχε.
Το τζιν προέκυψε από μια σειρά έργων που ξεκίνησα στις Βρυξέλλες και ονόμασα «One man’s flags» Ήταν σημαίες που είχαν να κάνουν με ένα άτομο και όχι με ένα σύνολο. Αποφάσισα να κάνω τις προσωπικές μου σημαίες με τζιν. Εκτός του ότι είναι ένα υλικό συνυφασμένο με την πόλη, είμαι και εγώ πολύ συνδεδεμένος μαζί του από την εφηβεία μου. Υπήρχε η κουλτούρα με τα ξεβάμματα και το πετροπλύσιμο στα τζιν, αλλά ο αποχρωματισμός στα έργα μου προέκυψε κυρίως ζωγραφικά, γιατί, μετά από πειραματισμούς, εμφανίστηκαν ζωγραφικές ποιότητες που με ενδιέφεραν. Επιπλέον είχε πολύ ενδιαφέρον το πώς μπορείς να προσθέσεις αφαιρώντας: προσθέτεις πληροφορία βγάζοντας χρώμα από το ύφασμα.
Μπορεί στα περισσότερα έργα να απεικονίζονται φοίνικες, αλλά όλα ξεκίνησαν από μία μπανανιά. Μετακομίζοντας στην Αθήνα, εγκαταστάθηκα στο στούντιο που είμαι τώρα, το οποίο είναι ουσιαστικά το πατάρι του φούρνου που ανήκε στον παππού μου και τώρα στον πατέρα μου. Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ο παππούς μου φύτεψε στον ακάλυπτο μια μπανανιά που υπάρχει ακόμα και έχει φτάσει πια στον δεύτερο όροφο. Επειδή χρειάστηκε να περάσω πάρα πολύ χρόνο στο εργαστήρι μου, αρχικά εξαιτίας ενός θέματος υγείας και μετά λόγω κορωνοϊού, αυτή ήταν η εικόνα που έβλεπα για πάρα πολύ καιρό, και έτσι άρχισα να σκέφτομαι πολύ το πάντρεμα της εξωτικής πληροφορίας με το αστικό τοπίο. Επιπλέον, με το πέρασμα των χρόνων, ο ακάλυπτος αυτός έχει γεμίσει με παλιά αντικείμενα του παππού μου και του πατέρα μου: μια βάρκα, μερικά βαρέλια, ποδήλατα, σίδερα και μοιάζει πια με φαβέλα. Από αυτή την εικόνα πήγασε η σκέψη για το πώς τα ίχνη που αφήνουμε, φτιάχνουν την εμπειρία του χώρου. Με τον ίδιο τρόπο ένιωθα και στην πόλη, γιατί περπατώντας σε έναν δρόμο, γίνεσαι μάρτυρας αποσπασματικών αφηγήσεων. Στον ίδιο δρόμο μπορεί να υπάρχει ένα νεοκλασικό κτίσμα, ένα γυάλινο κτίριο γραφείων, μία πολυκατοικία, που, όσο διαφορετικά και αν είναι μεταξύ τους, δίνουν μία ενιαία εμπειρία. Κάπως έτσι προέκυψε και το ποίημα «Together we root as a family» για τη σχέση με τους προγόνους.
Εκείνη την περίοδο της ζωής μου γενικά έπαιρνα μία απόσταση. Το παρελθόν ήταν πια πίσω, από το παρόν ήμουν αποστασιοποιημένος και δεν υπήρχε πολλή σιγουριά ότι θα υπάρξει μέλλον. Ουσιαστικά ο πυρήνας του ποιήματος κρύβει μία παραδοχή ότι είμαστε μεν συμβατά μοσχεύματα, αλλά παράλληλα βρισκόμαστε σε συνεχή διαμάχη, γιατί όσο συμβατά κι αν είναι, δεν παύουν να είναι μοσχεύματα, όπως γίνεται και στον ακάλυπτο, αλλά και στην πόλη. Έτσι “διαβάζω” τις σχέσεις των ανθρώπων, δυο ξένα πράγματα που σχηματίζουν την ίδια εμπειρία».
«A poem for you» – ένα παράλληλο project
Από το ποίημα αυτό προέκυψε η ιδέα του παράλληλου project «A poem for you». Στο πλαίσιο της πρώτης ατομικής έκθεσής του «Μετά το Ηλιοβασίλεμα» στην γκαλερί Crux, η επιμελήτρια Κατερίνα Νίκου προσκάλεσε διεθνείς εκπροσώπους του πολιτισμού να καταθέσουν το δικό τους σχόλιο στο ποίημα του εικαστικού «Together we root as a family». Αυτή η ανταπόκριση ήταν για τον Ανέστη Ιωάννου όχι μόνο συγκινητική, αλλά και διαφωτιστική.
«Αυτό που με εντυπωσίασε ήταν το ότι ο πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής της Documenta14, Άνταμ Σίμτσικ, έστειλε δύο σελίδες από την αναδρομική έκθεση του Γιάννη Τσαρούχη στο Σικάγο. Με αυτή του την «απάντηση» επέστρεψε κατά κάποιο τρόπο στην έκθεση ο Τσαρούχης, γιατί τα νέον στα έργα μου προέκυψαν από την ακουαρέλα του με τίτλο Φοίνικας και κτίριο νεοκλασικό (μετά το ηλιοβασίλεμα). Πρόκειται για ένα έργο στο οποίο βλέπουμε έναν χαμηλό ορίζοντα, ένα νεοκλασικό και έναν φοίνικα και η δική μου, τελείως διαφορετική μετάφραση ήταν ένα γλυπτό με ένα κομμάτι μπετόν από το οποίο βγαίνει ένας μικρός φοίνικας από νέον στο ίδιο στήσιμο με την ακουαρέλα. Το ότι εμπνεύστηκα από έργο του Τσαρούχη ήταν απλά ένα μέρος της διαδικασίας που δεν είχα επικοινωνήσει, κι όμως ο Άνταμ Σίμτσικ μού έστειλε τον κατάλογο της αναδρομικής έκθεσής του».
Συζητήσαμε αρκετή ώρα με τον Ανέστη για τα συναισθήματα που του προκάλεσαν οι απαντήσεις στο ποίημά του. Από τη συγκίνηση που ένιωσε με το κείμενο του Θεόφιλου Τραμπούλη, το οποίο, αν και δεν γράφτηκε ως απάντηση στο δικό του ποίημα, έμοιαζε σαν μια ιδιότυπη προέκτασή του, μέχρι την πιο πολιτική πρόταση της Κατερίνας Νίκου (που δεν περιλαμβάνεται στην έκθεση).
Από την ομάδική έκθεση «A poem for you» υπό την επιμέλεια της Κατερίνας Νίκου.
Αυτή η ανοιχτή συνομιλία και η καλλιτεχνική διάδραση μού φάνηκε άκρως ενδιαφέρουσα και θέλησα να μιλήσουμε και με την επιμελήτρια της έκθεσης. Την πετύχαμε στην Αμβέρσα και μίλησε με χαρά τόσο για την έκθεση, όσο και για τον Ανέστη, τον οποίο παρακολουθεί καλλιτεχνικά εδώ και 9 χρόνια και πιστεύει πάρα πολύ στο ταλέντο του:
«Ο Ανέστης είναι ένας καλλιτέχνης που είναι απενοχοποιημένος από τα standards της γενιάς του, δηλαδή παράγει αυθόρμητα, παρότι έχει πολύ βαθιά γνώση της Ιστορίας της Τέχνης, και αυτό φαίνεται στην αίσθηση της ελευθερίας στα υλικά του. Το ότι χρησιμοποιεί το τζιν ως καμβά, είναι κάτι που, όσο έχω ψάξει, δεν το έχει κάνει κανένας άλλος Έλληνας καλλιτέχνης. Έχει ξεφύγει δηλαδή από την έννοια της στερεοτυπικής ζωγραφικής, διατηρώντας όμως μια ζωγραφική ποιότητα. Πολλοί επισκέπτες της έκθεσης εκπλήσσονται από το γεγονός ότι αυτή η ζωγραφική ποιότητα βγαίνει μέσω της χλωρίνης, κάτι που είναι κάτι πάρα πολύ δύσκολο. Σε μια εποχή που πάρα πολλοί ζωγράφοι δεν μπορούν να παράξουν έργα, γιατί δουλεύουν με καμβά και λάδι και δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν οικονομικά, ο Ανέστης βρίσκει τη λύση η οποία είναι αυθεντική και καθόλου επιτηδευμένη.
Όταν διάβασα το ποίημα “Together we root as a family”, ενθουσιάστηκα πάρα πολύ και αναρωτήθηκα αν αυτό είναι ένα συναίσθημα που ένιωθα μόνο εγώ. Άρχισα, λοιπόν, να το στέλνω σε πολύ σημαντικά πρόσωπα της διεθνούς εικαστικής σκηνής και όλοι είχαν την ίδια αντίδραση με εμένα, γιατί είναι ένα κείμενο που χτυπάει στο συναίσθημα. Πολλοί μάλιστα δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στο ποίημα, γιατί τους ξυπνούσε πολύ έντονες μνήμες. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες το αγκάλιασαν και έφτιαξαν νέα έργα, νέες παραγωγές ως ανταπόκριση. Αυτό που με συγκίνησε ήταν αυτή η καλλιτεχνική αλληλεγγύη, η οποία ουσιαστικά βασίστηκε στην καλλιτεχνική παραγωγή του Ανέστη και στην αυθεντικότητά του.
Σε 5 χρόνια ιδανικά θα έχει κάνει μια ατομική έκθεση στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και είμαστε πολύ τυχεροί που διευθύντρια του μουσείου είναι η Κατερίνα Γρέγου και τώρα πια το μουσείο αυτό μπαίνει στον χάρτη. Βλέπω τα έργα του και σε μια ατομική έκθεση σε μουσείο του εξωτερικού, αλλά γι’ αυτό χρειάζεται και μία κρατική ώθηση. Η Crux Galerie κάνει τα πάντα, για να αναδείξει νέους καλλιτέχνες και μάλιστα με πολύ μεγάλη συνέπεια, αξίζει να αναφέρω ότι είναι από τις ελάχιστες ιδιωτικές γκαλερί που κάνουν εκθέσεις με επιμελητή, αλλά αυτό δεν φτάνει».
Αφού κλείσαμε το τηλέφωνο με την Κατερίνα, κοίταξα τον Ανέστη και τον ρώτησα, πως φαντάζεται ο ίδιος τον εαυτό του σε 5 χρόνια. Γέλασε με σιγουριά, αλλά και με συστολή.
«Το ήξερα πως θα μου κάνεις αυτή την ερώτηση! Δεν ξέρω, σίγουρα με φαντάζομαι παραγωγικό. Είμαι πολύ φιλόδοξος, αλλά είμαι περισσότερο συνεπής, οπότε σε 5 χρόνια θα είμαι σίγουρα καλύτερος ζωγράφος».
Στην ομαδική έκθεση A POEM FOR YOU συμμετέχουν οι: Adam Szymczyk, (curator-at-large, Άμστερνταμ, πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής της dοcumenta 14 (Αθήνα, Κάσελ) (Ζυρίχη, Ελβετία), Αλέξης Φιδετζής, εικαστικός (Αθήνα, Ελλάδα), Ανδρέας Μαλλούρης, εικαστικός (Λευκωσία, Κύπρος), Άγγελος Πλέσσας, εικαστικός, documenta 14 (Αθήνα, Ελλάδα), Γιώργος Γιώτσας, εικαστικός, (Αθήνα, Ελλάδα), Daniel Knorr, εικαστικός, documenta 14 (Βερολίνο, Γερμανία), Danny Hiele, κινηματογραφιστής, διευθυντής φωτογραφίας (Λος Αντζελες, ΗΠΑ), Δάφνη Βιτάλη, επιμελήτρια ΕΜΣΤ (Αθήνα, Ελλάδα), Δημήτρης Ρεντούμης, εικαστικός (Αθήνα, Eλλάδα), Ελένη Γκλίνου, εικαστικός (Αθήνα, Ελλάδα), Ελένη Χριστοδούλου, εικαστικός (Αθήνα, Ελλάδα), Θεόφιλος Τραμπούλης, ανεξάρτητος επιμελητής, συγγραφέας, κειμενογράφος (Αθήνα, Ελλάδα), Θοδωρής Προδρομίδης, εικαστικός (Αθήνα, Ελλάδα), Isabelle Cordemans, εικαστικός (Αμβέρσα, Βέλγιο), Κώστας Τζημούλης & Βασίλης Νούλας (VASKOS), εικαστικοί (Αθήνα, Ελλάδα), Leonardo Pucci, φωτογράφος (Παρίσι, Γαλλία), Lilou Vidal, ανεξάρτητη επιμελήτρια, κειμενογράφος, συγγραφέας, ιδρύτρια του Bureau des Réalités Βρυξέλλες (Βρυξέλλες Βέλγιο, Τορίνο, Ιταλία), María Magdalena Campos-Pons, εικαστικός, documenta 14 (Νάσβιλ, ΗΠΑ), Marijke de Roover, εικαστικός, (Βρυξέλλες, Βελγιο), Meriton Maloku, εικαστικός (Αμβέρσα, Βέλγιο), Nathan Pohio, εικαστικός, documenta 14, (Burwood, Aotearoa, Νέα Ζηλανδία), Paul B. Preciado, φιλόσοφος, συγγραφέας, πρώην επιμελητής public programs documenta 14) (Παρίσι, Γαλλία), Protocinema, (Kathryn Hamilton/Deniz Tortum, Zeynep Kayan, Jorge González, Mari Spirito) Ιστανμπούλ, Τουρκία), Roman Hiele, συνθέτης (Αμβέρσα, Βέλγιο), Sarah Vanagt, εικαστικός (Βρυξέλλες, Βέλγιο), Saurabh Narang, εικαστικός (Νέο Δελχί, Ινδία), Simone Keller / Philip Bartels, συνθέτες documenta 14 (ox&öl Produktionen, Ζυρίχη, Ελβετία), Φαίδωνας Γιαλής, εικαστικός (Αθήνα, Ελλάδα) Φωτεινή Γουσέτη, εικαστικός (Αθήνα, Ελλάδα).