Η αλήθεια είναι ότι μου είναι πολύ δύσκολο να γράψω οτιδήποτε για την
Amy χωρίς να εμπλακώ συναισθηματικά γι’ αυτό θα σταθώ κυρίως στο ρόλο που έπαιξαν τα μίντια, η οικογένειά της και ο
Blake Fielder-Civil στην κάθετη πτώση της στο κενό, αφού αυτό άλλωστε είναι και το βασικό νόημα του ντοκιμαντέρ. Εκ πρώτης. Με μία πιο διεισδυτική ματιά αυτό που βαράει στα μηνίγγια σαν σφυροκόπημα είναι ο γλοιώδης τρόπος με τον οποίο ολόκληρη η βιομηχανία της σόουμπιζ αντιμετωπίζει τα κορίτσια της. Προφανώς η εικόνα μίας γυναίκας με γυμνά πόδια γεμάτα εκδορές, θολό, απλανές βλέμμα από τις καταχρήσεις και τη μάχη με τον εσωτερικό της πόνο, πουλάει πολύ περισσότερο από την αντίστοιχη ενός άντρα με βρώμικα ρούχα και σημάδια στα χέρια. Η
Kate Moss κόβει γραμμές και κατεβάζει κανάτες αλκοόλ και οι φωτογραφίες της βρίσκονται σε όλα τα πρωτοσέλιδα. Η
Rihanna φαίνεται σαν να κόβει γραμμές, μία από τα ίδια. Η
Lindsay Lohan πέφτει στο πεζοδρόμιο από το πολύ αλκοόλ, γίνεται μάχη για τις αποκλειστικές φωτογραφίες. Τα μίντια τιτιβίζουν: «Είναι τελειωμένες. Είναι γελοίες. Δεν βλέπουν τα χάλια τους; Κάποιος να τις μαζέψει».
Ο
Kurt Cobain κατεβάζει χαπάκια και βγαίνει νοκ άουτ από το αλκοόλ και όλοι μιλάνε για μία ανήσυχη ψυχή που ψάχνει γαλήνη. Ο
Pete Doherty δεν μπορεί να αρθρώσει λέξη γιατί μόλις ταξίδεψε σε λευκά νερά, ο Τύπος αρκείται σε σχόλια όπως «βασανισμένο παιδί, παλεύει με τους δαίμονές του». Ακόμη και αν παρακολουθήσει κάποιος τα δύο ντοκιμαντέρ που βγήκαν φέτος, το
Montage of Heck για τον Cobain και το
Amy: Το κορίτσι πίσω από το όνομα, θα καταλάβει την τεράστια διαφορά ως προς τον τρόπο προσέγγισης που είχαν τα μίντια απέναντι στους δύο αυτούς καλλιτέχνες την περίοδο που και οι δύο πραγματικά πάλευαν με τους προσωπικούς τους δαίμονες. Πίσω στην
Amy όμως. Ο
Asif Kapadia πήρε στα χέρια του αρχειακό υλικό που πιθανότατα ακόμη και η ίδια η
Amy, δεν είχε προλάβει να δει όσο ήταν ζωντανή και το κέντησε με τέτοιο τρόπο, ώστε το αποτέλεσμα να μοιάζει περισσότερο με μία μελαγχολική ταινία που όσο περνούν τα λεπτά, δημιουργεί στον θεατή ένα rollercoaster έντονων συναισθημάτων.
Λίγο μετά την εφηβεία. Η
Amy με σπυράκια, στρουμπουλή, υγιής και άβαφη, μέσα σε ένα αυτοκίνητο, κάνει πλάκα με τον κολλητό της. Αφήγηση: «Της άρεσε να σε κάνει να αισθάνεσαι ξεχωριστός και το επόμενο λεπτό ασήμαντος και μετά πάλι ξεχωριστός». Στην πραγματικότητα απλώς καθρέφτιζε τη σχέση που είχε με τον πατέρα της. Πριν και μετά το χωρισμό με τη μητέρα της. Ο πατέρας που σπάνια ήταν κοντά της μέχρι εκείνη να γνωρίσει επιτυχία ως μουσικός.
Τα πρώτα βήματα. Με την κιθάρα της και τα μαλλιά λιτά, κάπου στο 2003, τραγουδά με μία σιγουριά που θα ζήλευαν βετεράνοι της τζαζ. Αφήγηση: «Ήταν μία γερασμένη ψυχή μέσα σε ένα νεανικό κορμί». Η μητέρα της, Janis, όσες φορές ακούγεται στο ντοκιμαντέρ, επαναλαμβάνει το ίδιο μοτίβο: «Δεν ήμουν αρκετά δυνατή ως μάνα. Έκανα πολλά λάθη. Ήμουν πολύ μαλακός άνθρωπος. Κάποτε μου είχε πει ότι βρήκε τον καλύτερο τρόπο για να μην παχαίνει. Να τρώει τα πάντα και μετά να τα βγάζει. Δεν έδωσα σημασία, σκέφτηκα ότι είναι άλλο ένα παιχνίδι της που θα το ξεχάσει». Μία έφηβη που πήγε μόνη της και εξομολογήθηκε στη μητέρα της ότι είναι βουλιμική κι εκείνη το είδε απλώς ως παιχνίδι.
Η πρώτη επιτυχία. Μετά την κυκλοφορία του πρώτου της άλμπουμ Frank, τη ρωτούν πόσο σπουδαία πιστεύει ότι μπορεί να γίνει και εκείνη απαντά: «Καθόλου γιατί η μουσική μου δεν είναι σπουδαία. Δεν νομίζω ότι θα μπορούσα να αντιμετωπίσω την τεράστια επιτυχία, θα τρελαινόμουν». Πολλοί λένε ότι αυτή ήταν και η πιο προφητική της δήλωση.
Το αποτέλεσμα να μοιάζει περισσότερο με μία μελαγχολική ταινία που όσο περνούν τα λεπτά, δημιουργεί στον θεατή ένα rollercoaster έντονων συναισθημάτων.
Ο Blake μπαίνει στη ζωή της. Εκείνη τα ξεχνά όλα και αφήνει την καριέρα της για λίγο στην άκρη. «Ερωτεύτηκα κάποιον για τον οποίο θα πέθαινα. Ήμασταν πολύ ερωτευμένοι και αυτό από μόνο του είναι σαν ναρκωτικό». Το καταλαβαίνει όταν εκείνος την αφήνει για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα για να γυρίσει στη σχέση που έχει με μία άλλη κοπέλα. Η
Amy κλείνεται σε ένα σπίτι στο Μαϊάμι και γράφει μέσα σε τέσσερις μέρες το αριστουργηματικό
Back to Black, το οποίο της φέρνει όχι μόνο δόξα και χρήματα αλλά και τον Blake πίσω, που την πείθει ότι ο καλύτερος τρόπος για να τα εξαργυρώσουν όλα αυτά, είναι να δοκιμάσουν μαζί ηρωίνη, με τη φράση «Πρέπει να δοκιμάζεις κάτι πριν το απορρίψεις».
Η αδυσώπητη εισβολή των μίντια. Δεν τολμά να πάει ούτε μέχρι το Off Licence της γειτονιάς της χωρίς να την ακολουθούν οι παπαράτσι, οι οποίοι της μιλούν συνεχώς με τον πιο χυδαίο τρόπο, προκειμένου να κερδίσουν μία εικόνα που θα τους χαρίσει λίγες λίρες. Δεν μπορεί να κρύψει ίχνος της προσωπικής της ζωής γιατί αρνείται να φερθεί σαν ψωνισμένη σταρ και να υιοθετήσει μία εικόνα που δεν της ταιριάζει. «Αν μπορούσα να τα δώσω όλα πίσω για να έχω την ησυχία μου, θα το έκανα», θα πει αργότερα.
Ο πατέρας της, αυτό το τέρας. Είναι έτοιμη να μπει για αποτοξίνωση και ο Mitch της λέει ότι δεν της χρειάζεται. Την πιέζει όμως να δώσει συναυλίες. Όταν τελικά αποφασίζει να κάνει αποτοξίνωση μαζί με τον Blake, τον οποίο έχει πια παντρευτεί, ο σύζυγός της δεν δείχνει ιδιαίτερο ζήλο, κάτι που ο υπεύθυνος που τους παρακολουθεί, χαρακτηρίζει με την εξής φράση: «Είναι ξεκάθαρο ότι εκείνος θέλει να παραμείνει εξαρτημένη για να έχει έναν σύμμαχο στο δικό του εθισμό».
Ο Blake μπαίνει στη φυλακή. Εκείνη καταρρέει αλλά καταφέρνει να απεξαρτηθεί από τα ναρκωτικά και βρίσκει παρηγοριά στο αλκοόλ. Τελικά βρίσκει τη δύναμη και τα παρατάει όλα και προσπαθεί να εξαφανιστεί για ακόμη μία φορά στη Σάντα Λουτσία. Αφήγηση: «Είναι κάποια που προσπαθεί να εξαφανιστεί». Της λείπει ο μπαμπάς της, όπως πάντα άλλωστε. Τον φωνάζει κοντά της. Εκείνος καταφτάνει με ολόκληρο κινηματογραφικό συνεργείο για να απαθανατίσει τα πάντα, διαταράσσοντας έτσι κάθε στιγμή ηρεμίας. Του επιτίθεται: «Γιατί δείχνεις την ιστορία σου σαν ιστορία μου; Μπαμπά χρειάζεσαι λεφτά; Θα σου δώσω. Γιατί έφερες συνεργείο»;
Ιούνιος 2011, Σερβία, Βελιγράδι. Ανεβαίνει στη σκηνή και δεν μπορεί να τραγουδήσει. Ο τρόμος είναι ζωγραφισμένος στο βλέμμα της, σαν να έχει απέναντί της άγρια θηρία και όχι θαυμαστές. Κάτι θα ξέρει καλύτερα. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, οι φωνές επευφημίας από το κοινό, μετατρέπονται σε γιουχαϊσματα. Κάθεται, σηκώνεται, μιλάει με τους τραγουδιστές της, το βλέμμα της χάνεται στο άπειρο και μετά ξαναγίνεται σκιά τρόμου. Όσο η ίδια προσπαθεί να ακυρώσει συναυλίες, ο πατέρας της προσπαθεί να την κάνει να ανέβει στη σκηνή. Στα τηλεοπτικά σόου ανά τον κόσμο, οι παρουσιαστές βγάζουν όλη τους τη χολή. Ο «περίφημος και τόσο αγαπητός στους τηλεθεατές»,
Jay Leno, λέει γελώντας: «Η
Amy αυτή την περίοδο είναι μάγειρας. Μαγειρεύει crystal meth, ηρωίνη και πολλά άλλα». Το κοινό του τον χειροκροτάει γελώντας δυνατά. Αντίστοιχο κλίμα επικρατεί και στην εκπομπή του Βρετανού
Graham Norton, με τον ίδιο να φωνάζει χαρωπά: «Είναι τρελή. Είναι ένας τρελός άνθρωπος». Αυτοί, είναι οι ίδιοι άνθρωποι που λίγες μέρες μετά, όταν η
Amy φεύγει από αυτόν τον κόσμο εξαιτίας δηλητηρίασης από υπερβολικό αλκοόλ, βγαίνουν δήθεν συγκινημένοι στο φακό και μιλάνε -ξαφνικά- μόνο για το πηγαίο και σπάνιο ταλέντο της ως τραγουδίστρια και μουσικός.
Υπάρχει μία φράση μέσα στο ντοκιμαντέρ που κατά τη γνώμη μου τα λέει όλα: «Χρειαζόταν κάποιον να της πει ΟΧΙ». Κάτι που κανείς δεν μπόρεσε να κάνει, όχι γιατί το δικό της «όχι» ήταν πιο δυνατό αλλά επειδή όλοι έβλεπαν ότι με αυτό, θα έχαναν κάτι. Μόνο που δεν σκέφτηκαν ότι θα ερχόταν η ώρα που θα τα έχαναν όλα.
Ένα κορίτσι που αναζητούσε μονίμως τον έρωτα. Αυτό ήταν η Amy.
Της Φιλίππας Δημητριάδη.
«Να βρεις εκεί, αυτό που σου έλειπε…», αυτό ήταν το σαχλό caption που είχα βάλει ποντάροντας το «Love Is A Loosing Game» της Amy Winehouse στο facebook, στις 23 Ιουλίου 2011, δηλαδή την ημέρα του θανάτου της. Σαχλό, καθώς ποτέ δεν πίστευα και εξακολουθώ να μην πιστεύω σε κανένα επέκεινα, παράδεισο ή κόλαση. Η είδηση της ένταξης της Amy Winehouse στο «Club 27» όμως, με συγκλόνισε τόσο που όταν τη διάβασα, έβαλα αυθόρμητα τα κλάματα.
Άκουσα για πρώτη φορά τη «μαύρικη» φωνή της – όπως και οι περισσότεροι – όταν η βόμβα μεγατόνων που ακούει στο όνομα Back To Black, άρχισε να κατακτά το ραδιόφωνο. Αμέσως αναζήτησα το κομμάτι και έσπευσα να κατεβάσω το άλμπουμ. Όταν, δε, βγήκε το video clip, το κορίτσι αυτό με την παχιά γραμμή eye liner στα μάτια και το μπομπαρισμένο μαλλί, φώλιασε αμέσως στην καρδιά μου και βολεύτηκε ατσούμπαλα στο θρόνο της βασίλισσας της μελαγχολίας και των ανεκπλήρωτων ερώτων. Όπως κατέδειξε η μετέπειτα πορεία της, αυτό ήταν η Amy. Ένα κορίτσι που αναζητούσε μονίμως τον έρωτα.
Τέσσερα χρόνια μετά το θάνατό της, το ντοκιμαντέρ Amy κάνει πρεμιέρα στις αίθουσες και προσωπικά προετοιμάζω τον εαυτό μου για μεγάλη συγκινησιακή φόρτιση. Βρέθηκα λοιπόν ένα απόγευμα στον θερινό κινηματογράφο ΕΚΡΑΝ για να κρυφοκοιτάξω τη ζωή της Amy μέσα από την κλειδαρότρυπα που αποκάλυψε στο ευρύ κοινό o Asif Kapadia, σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ που αφηγείται την άνοδο και την πτώση της μεγάλης ντίβας της σόουλ. Θεωρώ ωστόσο πως εν γένει τα ντοκιμαντέρ για καλλιτέχνες, και πόσο μάλλον για καλλιτέχνες που είναι ήδη νεκροί επειδή άλλωστε οι ίδιοι φλέρταραν τόσο έντονα με το θάνατο, ισορροπούν πάνω στο λεπτό νήμα που χωρίζει την θέαση μιας βιογραφίας που καλλιεργεί νοσταλγικά συναισθήματα από το – όπως το αποκαλούμε εδώ στα γραφεία της Popaganda – «πορνό καταστροφής». Αφήστε με να το εξηγήσω λίγο παραπάνω.
Αυτό το σκάλισμα στις ενδότερες στιγμές της ζωής της Amy -και της κάθε Amy- είναι κάτι παραπάνω από μια απλή πληροφορία ή από ένα μέσο για να κατανοήσουμε πως ένα τόσο χαρισματικό κορίτσι αφέθηκε στην αγκαλιά της παραίσθησης που προσφέρουν τα ναρκωτικά και το αλκοόλ. Είναι μια άκρατη έκθεση της ζωής της, των αδυναμιών και των παθών της, μια έκθεση που τη ξεγυμνώνει από το ταλέντο της, από την προσφορά της στη μουσική. Βλέποντας το ντοκιμαντέρ της Amy, ένιωσα σαν να ανοίγω το φερμουάρ της πλαστικής σακούλας μέσα στην οποία την έβγαλαν από το διαμέρισμά της και να χαζεύω τη σωρό της. Γιατί τελικά το είδα αφού το ήξερα πως αυτό θα συμβεί; Μα γιατί αν και εσένα σου δίνονταν η ευκαιρία να ξεκουμπώσεις το φερμουάρ, θα το έκανες. Για τον ίδιο λόγο που –έλα, παραδέξου το– λίγο μετά το θάνατό της πίστεψες πως θα βρεις στο διαδίκτυο μια φωτογραφία της που να την απεικονίζει νεκρή. Γιατί όλοι θέλουμε να κρυφοκοιτάξουμε.
Ο Asaf Kapida αντικειμενικά, έκανε μια εξαιρετική επιλογή footage που καταδεικνύουν απόλυτα την πίεση που ασκήθηκε στην Amy Winehouse από τα μέσα, τον παραγωγό και τον πατέρα της, Mitch Winehouse (που έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωή της τραγουδίστριας και πολύ περισσότερο στο θάνατό της) αλλά και από τον έρωτα της ζωής της, Blake, και δικαιολογούν απόλυτα την κατάληξη της. Η Amy έμεινε για πάντα εκείνο το εννιάχρονο κορίτσι που στερήθηκε την πατρική αγκαλιά. Έτσι όταν ο Mitch επέστρεψε στη ζωή της, εκείνη βρήκε την ευκαιρία να ζήσει μαζί του όλα όσα της έλειπαν και τυφλή από τον «έρωτα», το κοριτσάκι του μπαμπά, διψασμένο για αγάπη, παρέβλεψε το γεγονός ότι ο πατέρας της, την αντιμετώπισε σαν μηχανή που χέζει λεφτά. Η ίδια ακριβώς δίψα, η αίσθηση του να ανήκει κάπου την οδήγησε και στα χέρια του Blake. «Ό,τι κάνεις εσύ, θα το κάνω κι εγώ», φέρεται ότι του είχε πει κάποια στιγμή, όταν φτιάχνονταν παρέα. Σε αυτή τη φράση θεωρώ πως συμπυκνώνεται όλη της η ζωή.
Το σημείο που με συγκίνησε πιο πολύ, και με συγκινεί πάντα όταν το βλέπω, είναι η αντίδρασή της όταν της απονεμήθηκε το Grammy. Αυθεντική αντίδραση έκπληξης, ίσως και ένδειξη ταπεινότητας και μιας παιδικής αφέλειας, που χαρακτήριζε την «μικρή εβραιοπούλα» από το Λονδίνο καθ’ όλη τη διάρκεια της σύντομης ζωής της. Αυτό που μου έλειψε λοιπόν από το ντοκιμαντέρ, είναι μνείες στη μουσική ιδιοφυία Amy, στο ταλέντο, τις αναφορές, τις επιρροές της, το πάθος της για την τζαζ. Έμαθα τα πάντα για την αναβλητική, προβληματική τραγουδίστρια που υπήρξε γλυκός μπελάς για τους παραγωγούς, τους μάνατζερ και τις μπάντες, έμαθα όμως ελάχιστα για τη μουσικό, τη συνθέτρια, την ερμηνεύτρια. Για αυτόν ακριβώς το λόγο μιλώ για φλερτ με το «πορνό καταστροφής», γιατί πιστεύω πως σε ένα δίωρο ντοκιμαντέρ, θα μπορούσε να υπάρχει λίγος παραπάνω χρόνος αφιερωμένος στο ταλέντο της Amy να φτιάχνει μουσική που φέρει την οικειότητα του παρελθόντος, συνδυασμένη με έναν τόσο καινοφανή τρόπο ερμηνείας που σε τινάζει σαν ηλεκτρικό ρεύμα.
Καθώς το ντοκιμαντέρ έφτανε προς την ολοκλήρωσή του, μια από τις τελευταίες σκηνές ήταν με αποσπάσματα από την κηδεία της. Μόνο τότε συνειδητοποίησα πως η Amy δε ζει πια. Οι τίτλοι τέλους έπεσαν με το «Valerie» και το κοινό του ΕΚΡΑΝ αποχώρησε με ένα βάρος στο στήθος (που μάλλον μοιραστήκαμε όλοι) χωρίς να σιγοψιθυρίζει τους στίχους, δίχως να κουνά ρυθμικά τα πόδια. Το Amy ήταν μια κατάδυση στην ανοιχτή πληγή που κουβαλούσε η Winehouse στην ψυχή της. Μας έμπασε ολοκληρωτικά μέσα σε αυτήν, το δίχως άλλο. Έμεινα όμως με την εντύπωση ότι ο Kapadia διαιώνισε την εικόνα του κατεστραμμένου ειδώλου -που τόσο απολάμβαναν να προβάλουν τα media και οι άνθρωποι πίσω από την ερμηνεύτρια- χωρίς να σταθεί στιγμή στην μουσική κληρονομία που άφησε πίσω της αυτή η μαγική, παρά τις αδυναμίες της, γυναίκα.