To ντοκιμαντέρ του Aμπάς Κιαροστάμι «Homework »(1989), με πρωταγωνιστές μαθητές 7 και 8 ετών έγινε η αφορμή για να εμπνευστεί ο συμπατριώτης του δραματουργός και σκηνοθέτης Αμίρ Ρεζά Κουχεστανί το Hearing, που απόψε ανεβαίνει στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση (28-30/4).
Ο Κιαροστάμι, μου εξηγεί ο Κουχεστανί ευδιάθετος, έχοντας μόλις φτάσει στην Αθήνα από ένα τριήμερο στη Σαντορίνη, ρωτά τα παιδιά μέσα στην τάξη τους, φορώντας τα μαύρα του γυαλιά και έχοντας το κινηματογραφικό συνεργείο από πίσω του, πολύ απλά ερωτήματα, όπως «πώς αισθάνεστε για τις σχολικές εργασίες σας ;», «πόσο συχνά τις κάνετε;».«Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο, παρατηρεί ο ιρανός δραματουργός, «είναι ότι ξαφνικά βλέπεις το φόβο στα παιδιά, δεν ξέρουν τι να απαντήσουν, κοιτάνε το ταβάνι, ένα παιδί κλαίει, ένα ρωτά αν μπορεί να φωνάξει το συμμαθητή του να έρθει μαζί του. Αναρωτιέσαι τι συμβαίνει με τα παιδιά».
Θέλετε να κριτικάρετε κι εσείς την ιρανική εκπαίδευση με το Hearing;. Στο έργο μου οι μαθητές είναι 18 ετών και κοπέλες στο πρώτο έτος στη φοιτητική εστία. Ξαφνικά διαρρέει ότι μία από αυτές έβαλε το αγόρι της στον κοιτώνα της. Αυτή είναι μια φήμη, που πάντα ακούγεται στο Ιράν, και αφορά και κορίτσια αγόρια που φέρνουν στα δωμάτιά τους την κοπέλα τους . Προφανώς δεν με απασχολεί αν αυτό είναι αλήθεια ή όχι.
Θέλετε να καυτηριάσετε το εκπαιδευτικό σύστημα στη χώρα σας; Τις απαγορεύσεις, τη σεμνοτυφία; Το έργο μου αφορά στις απαγορεύσεις, έχει να κάνει με το ότι δεν μπορείς να εμποδίσεις τον κόσμο να τις σκέφτεται όταν υπάρχουν. Αν απαγορεύσεις τον ρατσισμό, για παράδειγμα, ο ρατσισμός θα εξαφανιστεί; Απαγορεύοντας να μπαίνουν άνδρες σε γυναικείους κοιτώνες αποτρέπεις και το να μπαίνουν; Το ερώτημά μου είναι «βοηθά η απαγόρευση;» Σπούδασα στο Ιράν μέχρι και το Μάστερ -για το διδακτορικό πήγα στην Αγγλία. Και θέλω να δηλώσω ότι αν υπάρχει κάτι είναι λάθος στο εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν είναι διαφορετικό από των υπόλοιπων χωρών. Στα θέματα λογοκρισίας πριν 20 χρόνια ήταν χειρότερα τα πράγματα στο Ιράν.
Έχει βελτιωθεί, δηλαδή, η κατάσταση; Όταν διαβάζω τα βιβλία των ανιψιών μου εκπλήσσομαι. Εμπεριέχουν πλέον και ποιήματα αντιφρονούντων ιρανών ποιητών. Έχουν εξελιχθεί οι συνθήκες.
Ως καλλιτέχνης πρέπει παρόλα αυτά ακόμη να βάζετε όρια απέναντί σας; Θα ήθελα να μπορώ να πω «ναι, είμαι ελεύθερος», ή «όχι, δεν είμαι ελεύθερος στο Ιράν, αυτολογοκρίνομαι, βάζω όρια». Εργάζομαι και στις δυο πλευρές και στο Ιράν, όπου ζω, και στην Δύση, όπου δουλεύω κυρίως ως σκηνοθέτης και δραματουργός στη Γερμανία. Ναι, υπάρχουν πολλοί περιορισμένοι στο Ιράν, ας πούμε δεν μπορείς να έχεις γυμνή ηθοποιό στη σκηνή, δεν μπορείς να έχεις ηθοποιό χωρίς μαντήλα σε παράσταση. Υπάρχουν και περιορισμοί στην ζωή. Το ζήτημα είναι ποιοι από αυτούς μπορούν να εφαρμοστούν. Γιατί αν μπορείς να ζήσεις με αυτές τις χαζές παράλογες απαγορεύσεις το υπόλοιπο της καθημερινής ζωής σου κανονικά, τα πράγματα είναι περισσότερο ή λιγότερο όπως στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Την περασμένη βδομάδα δόθηκε η πρεμιέρα του Τανχόιζερ του Βάγκνερ στο Ντάρμστατ στη Γερμανία. Ως σκηνοθέτης προσπάθησα να κάνω την ιστορία πιο σύγχρονη, πιο πολιτική. Αποδείχθηκε πολύ δύσκολο για το βαγκνερικό κοινό να το αποδεχτεί. Αισθάνθηκε να πιέζεται, γιατί θέλει να ανεβαίνει ο Βάγκνερ με κλασική φόρμα. Κι αναρωτήθηκα τι είναι πιο περιοριστικό, να μην μπορώ να έχω ηθοποιό χωρίς μαντήλα στη σκηνή ή να μην μπορώ να κάνω μια διασκευή από την πίεση της συνήθειας ενός κοινού; Το δεύτερο μέρος του Hearings εκτυλίσσεται στην Ευρώπη, στη Σουηδία. Η ηρωίδα έχει αποβληθεί, επειδή εικάζεται πώς έβαλε αγόρι στο δωμάτιο της και ζητά πολιτικό άσυλο. Δηλώνει πολιτική ακτιβίστρια αλλά της ζητούν να το αποδείξει . «Στο Ιράν ήθελαν ν’ αποδείξω ότι δεν έβαλα αγόρι στον κοιτώνα κι εσείς ότι είμαι ακτιβίστρια. Δηλαδή, πρέπει να αποδείξω και στις δυο μεριές ποια είμαι!», τους φωνάζει η ηρωίδα.
Θίγετε επομένως και τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις της Ευρώπης; Συζητούσα στη Γερμανία για τη διασκευή ενός μυθιστορήματος για μελλοντική παράσταση. Πρότεινα 3 γαλλικά μυθιστορήματα που με ενδιαφέρουν. Και μου απάντησαν «κανείς δεν περιμένει έναν Ιρανό να σκηνοθετήσει ένα γαλλικό έργο στη Γερμανία». Το ίδιο ισχύει και στη Γαλλία. Υπάρχουν πράγματι περιορισμοί στο Ιράν, αλλά στο Ιράν έχω την δική μου ομάδα και μπορώ να δουλέψω οποιαδήποτε θεματική θέλω. Στο τέλος του έργου μου «Ανάμεσα στα σύννεφα» ένας άνδρας και μια γυναίκα κάνουν έρωτα. Το ερώτημα είναι πώς μπορείς να παρουσιάσεις αυτή τη σκηνή χωρίς να περάσεις την κόκκινη γραμμή; Χωρίς γυμνά σώματα. Θέλω να πω, αυτό που οι Ευρωπαίοι κάνουν μεγάλο ζήτημα για το Ιράν δεν είναι καθόλου μεγάλο. Μπορείς πάντα να μιλάς για όσα απαγορεύονται και για τους περιορισμούς, αλλά αυτό δεν εμποδίζει τους ανθρώπους να ζουν. Το Ιράν για παράδειγμα είναι ένας παράδεισος αυτό τον καιρό για το θέατρο. Γιατί έχουμε καταπληκτικό κοινό. Σπουδαστές, μαθητές, νέους θεατές.
Υπάρχουν δραματουργίες απαγορευμένες; Γέλινεκ δεν μπορούμε να ανεβάσουμε, γιατί είναι καθαρά σεξουαλικό το έργο της. Σάρα Κέιν όμως ανεβάζουμε. Θα ανεβάσω κι εγώ το Crave του χρόνου. Μια από τις παραγωγές μου στη Γερμανία βασιζόταν στο έργο του αλγερινού συγγραφέα Καμάλ Νταούντ, που εμπνέεται από τον Ξένο του Καμύ και έχει δυο κεφάλαια όπου μιλά πολύ ανοιχτά κατά του Ισλάμ -δούλεψα τη διασκευή του στη Γερμανία. Τον συνάντησα και του είπα πως δεν νομίζω ότι το βιβλίο του μπορεί να εκδοθεί στο Ιράν. Και τι μου απάντησε; «Μόλις υπέγραψα το συμβόλαιο». Και όντως το βιβλίο κυκλοφόρησε πριν από 2 μήνες. Το έργο είναι στο μεταξύ απαγορευμένο στην Αλγερία. Μπορεί να αισθάνεσαι ότι κάτι ή το δείνα δεν είναι δυνατό να συμβεί, και σταδιακά συνειδητοποιείς ότι η κατάσταση γίνεται ολοένα και πιο ανοικτή στο Ιράν.
Είχατε ποτέ προβλήματα εσείς με το ιρανικό καθεστώς; Όπως θα δείτε και στο Hearing κριτικάρω την ιρανική κυβέρνηση. Σχεδόν ποτέ δεν είχα όμως πρόβλημα. Πάντα πρέπει να διαπραγματευτείς με το καθεστώς φυσικά. Αλλά κοιτώντας τους συνάδελφους μου στην Τουρκία, που το σύγχρονο θέατρο στη χώρα τους πεθαίνει, ή στις αραβικές χώρες, που δεν υπάρχουν καν παρασταστικές τέχνες ή, ακόμη, κοιτώντας τους νέους συναδέλφους στη Γερμανία, που δεν μπορούν να κάνουν κάτι χωρίς οικονομική υποστήριξη, εκτός κι αν βρουν δίοδο στο κατεστημένο θεάτρο, η κατάσταση στο Ιράν είναι καλύτερη. Σας είπαν ποτέ τα δυτικά Μέσα Ενημέρωσης ότι στην Τεχεράνη έχουμε 300 παραστάσεις σε σεζόν 6 μηνών, και 50 θέατρα; Κι ότι συντηρούνται μόνο από τα εισιτήρια; Αν θα ήθελα να παραπονεθώ για την κατάστασή μου στο Ιράν θα πρέπει να κάνω μια λίστα και για τις άλλες χώρες, για να μην συντηρώ την ίδια προπαγάνδα κατά του Ιράν. Προφανώς κρατούνται από τις αρχές και καλλιτέχνες. Αλλά δεν θέλω να μετάσχω στην επανάληψη των ίδιων ιστοριών που ακούτε αποκλειστικά στη Δυση. Περιμένουν να τροφοδοτήσεις το στόρυ τους και να θυματοποιήσεις τον εαυτό σου! Δεν θα μάθετε ποτέ ότι μια παράσταση όπως το Hearing, που κρίνει το καθεστώς, έκανε 37 παραστάσεις και είχε 5000 άτομα κοινό στην Τεχεράνη!Οι πολιτικοί στη Δύση χρειάζονται ένα απομονωμένο Ιράν για να δικαιολογούν τις στρατιωτικές δράσεις και τις πολιτικές κυρώσεις εναντίον της χώρας. Ζούμε αυτή την κατάσταση 40 χρόνια, από την αρχή της Επανάστασης λέγανε «θα επιτεθούμε στο Ιράν».Ο Τράμπ δεν συμπαθεί το Ιράν. Αλλά πότε άρεσε στις ΗΠΑ το Ιράν; Ο Ομπάμα δεν ήταν τόσο επιθετικός, ίσως αυτή είναι η μόνη διαφορά. Υπάρχει και μια άλλη μορφή απομόνωσης: στα σύνορα, όποτε πρέπει να γίνει έλεγχος του διαβατηρίου μου, αισθάνομαι απόλυτα απομονωμένος. Όμως, περισσότερο από τις πολιτικές ηγεσίες, εναντίον του Ιράν είναι κυρίως τα Media. Γιατί χρειάζονται τροφή. Εχουν τον Άσαντ, τον Μαδούρο στη Βενεζουέλα. Κοιτάξτε τι έκαναν στη Συρία!
Υπάρχει δηλαδή συντονισμένη προπαγάνδα των δυτικών media κατά του Ιράν; Είναι αστείο αλλά στα ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης δεν ακούτε ποτέ την άλλη πλευρά της ιστορίας. Λένε για τη γυναίκα στο Ιράν. Ξέρετε ότι έχουμε το παγκόσμιο ρεκόρ, τις περισσότερες κινηματογραφίστριες από όλο τον κόσμο; Είναι πολύ ενεργές οι γυναίκες στη χώρα μου, αυτό, λέω, είναι το πρόβλημα της γυναίκας στη χώρα, όταν με ρωτάνε για τη θέση της στο Ιράν.
Το Ιραν έχει όμως κεντρική θέση στη διένεξη σουνιτών σιιτών μουσουλμάνων, πέραν των μεθοδεύσεων των δυτικών Μέσων. Το πολιτικό Ισλάμ δεν έχει σχέση με το θρησκευτικό. Η Τουρκία ήταν παραδοσιακά εχθρός του Ισραήλ, αλλά ξαφνικά γίναν σύμμαχοι όταν η κουβέντα ήρθε στο Ιράν. Είναι πολιτική η κόντρα πίσω από ό,τι συμβαίνει, όχι η διαμάχη Σιιτών Σουνιτών. Δεν θα ήθελα να πέσω στην παγίδα μιλώντας για την θρησκεία. Μιλάμε για το ISIS και λέμε ότι είναι Σουνίτες, το θέμα όμως είναι πιο σύνθετο. Πότε γεννήθηκε το ISIS ; Όταν οι HΠΑ άρχισαν να υποστηρίζουν το κίνημα κατά του Άσαντ, που τελικά γέννησε αυτό το τέρας. Είναι το ίδιο που έγινε με τον Σαντάμ, τον υποστήριξαν στα 80’ς, επειδή θέλανε μια αντι-ιρανική δύναμη. Το ίδιο συνέβη με τους Ταλιμπάν, όταν ήθελαν ένα όπλο κατά της Σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν. Αλλά και πάλι τα media θέλουν να πουν ότι είναι η θρησκεία που υποκινεί τα πάντα.
Η θρησκεία δεν παίζει κάποιο ρόλο, δηλαδή; Η θρησκεία είναι απλά μια σημαία.