«Η παράσταση δεν είναι φώτα, δεν είναι σκηνικό. Είναι οι άνθρωποι, εσείς κι εγώ… Είναι η αδιακρισία σας στη μοναξιά μας, είναι η αναπνοή σας στη σιωπή μας…». Ηταν τα λόγια με τα οποία υποδεχόταν το κοινό, ο Μάνος Χατζιδάκις, το 1961, στην παράσταση «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε», του Λουίτζι Πιραντέλλο, που είχε σκηνοθετήσει τότε ο Δημήτρης Μυράτ.
Με τα ίδια λόγια υποδέχθηκε ο σκηνοθέτης Δημήτρης Μαυρίκιος, μόνος πάνω στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, τους θεατές του ίδιου έργου, 57 χρόνια μετά. Και ανακάτεψε στην πλατεία θεατές και ηθοποιούς για λίγο, ανακάτεψε την πλευρά από την οποία κοιτάζουμε τα πράγματα. Και αμέσως μετά οι ηθοποιοί ανέβηκαν στη σκηνή, κι άρχισαν να αφηγούνται τις ιστορίες τους και την ιστορία της Ινιάτσια, του Λα Κρότσε, του Ρίκο Βέρρι, της Μομμίνα, της Τορίνα… Αυτοσχεδιάζοντας. Παίζοντας.
Ο Δημήτρης Μαυρίκιος
Κι όταν ανέβηκαν στη σκηνή, είδαμε διάφορες παραστάσεις μέσα στην παράσταση, είδαμε τα σπλάχνα του θεάτρου, είδαμε τους θεατές ως μέρος της παράστασης, είδαμε τους ηθοποιούς να υποδύονται τους εαυτούς τους -«όπως επιβάλλει η πιραντελική πρόκληση»- αλλά και τους ρόλους της ιστορίας που κλήθηκαν να ζωντανέψουν, είδαμε τη διαδικασία του θεάτρου, αλλά και πτυχές της διαδρομής τους καθενός. Γιατί ο καθένας από τους ηθοποιούς της παράστασης ήταν επί σκηνής με το δικό του όνομα και με το όνομα του ρόλου που έπρεπε να παίξει. Κι όλα αυτά ανακατεύονταν διαρκώς, με χιούμορ, με ζωτικότητα και ζωντάνια, με ρυθμό, με υπερβολή ενίοτε -όπως απαιτεί το θέατρο-, με μουσική -εκείνην την ίδια, τη γνωστή του Μάνου Χατζιδάκι, που έχει διασκευάσει αριστοτεχνικά ο Νίκος Κυπουργός-, με κινηματογραφικά πλάνα (σήμα κατατεθέν του Δημήτρη Μαυρίκιου) και θεατρικές όψεις, με διαρκείς αυτοσχεδιασμούς, δοκιμασμένους ήδη ή αυθόρμητους. Είδαμε τη θεατρική πράξη ως αλήθεια, ως παιχνίδι, ως ψευδαίσθηση, ως καθημερινότητα των ηθοποιών.
Ο Δημήτρης Μαυρίκιος, στο ρόλο του σκηνοθέτη στην παράσταση που σκηνοθέτησε, ζωντανά σε όλη τη διάρκειά της από το ηλεκτρολογείο, ανέδειξε όλα τα στοιχεία που ο Λουίτζι Πιραντέλλο έθιγε σ’ αυτό το περίεργο και γοητευτικό έργο, με πρώτο και απαραίτητο υλικό τον αυτοσχεδιασμό. Και με παραστάτες την τέχνη, τη μνήμη, τη συνέχεια της τέχνης και τις όψεις που κάθε φορά παίρνει ανάλογα με εκείνους που καλούνται να την υπηρετήσουν. Και με υπαινικτικές αλλά σαφείς αναφορές στη δική του παραστασιολογία, σε παλαιότερες δουλειές του, σε έργα του Πιραντέλλο ή άλλων. Σκηνικά πήγαιναν κι έρχονταν, εικόνες ζωγραφίζονταν διαρκώς μπροστά μας, πότε μέσα από μεγάλους καθρέφτες, πότε μέσα από κινηματογραφικά πλάνα, πότε από τους φωτισμούς της σκηνής.
Δεν είναι καθόλου εύκολο να περιγράψει κανείς μια παράσταση σαν αυτή που έφτιαξαν ο Δημήτρης Μαυρίκιος και οι ηθοποιοί του, για τον λόγο ότι κάποια πράγματα δεν περιγράφονται. Απλώς εισπράττονται. Και από αυτή την παράσταση στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου εισπράξαμε εικόνες υψηλής αισθητικής και θεατρικής μαγείας, μουσικές εξαίσιες, συγκίνηση. Μεγάλη συγκίνηση. Από τη Λυδία Φωτοπούλου την ώρα που ακούει τη φωνή της από την παράσταση «Ρωμαίος και την Ιουλιέτα» σε σκηνοθεσία Δημ. Μαυρίκιου πάλι, που έπαιζε αρκετά χρόνια πριν, και έρχεται επί σκηνής ένα γλυπτό που την απεικόνιζε σ’ εκείνη την παράσταση· από τον Γιάννη Βογιατζή, που εξομολογείται με καθηλωτική αμεσότητα: «Θέλω να παίζω, το σανίδι μου δίνει ζωή. Θέλω να φύγω όρθιος πάνω στο σανίδι»· από τη Ράνια Οικονομίδου, όταν μοιράζεται, με τη μοναδική της γλυκύτητα, τη διάρκεια και τη συνεργασία της με τον Δημήτρη Μαυρίκιο, αλλά και τα πείσματα που πάντα υπάρχουν σε μια μακρόχρονη σχέση αγάπης, εκτίμησης και συνεργασίας· από τον Νίκο Καραθάνο, σ’ εκείνη την συγκλονιστική στιγμή που εμφανίζεται σε μια μεγάλη οθόνη που καλύπτει όλο το εύρος της Κεντρικής Σκηνής, αγνώριστος, σπαρακτικός, και ερμηνεύει, με τον τρόπο που οι ηθοποιοί τραγουδούν, το πασίγνωστο και αειθαλές «Ο ταχυδρόμος πέθανε…». Δίπλα σ’ αυτούς, υπάρχει η ενδιάμεση γενιά ηθοποιών (ο Αλέξανδρος Βάρθης και η Γιούλικα Σκαφιδά, που ερμηνεύουν την πιο βιωματική σκηνή του Πιραντέλλο, που παραπέμπει στην ψυχασθενή και αρρωστημένα ζηλότυπη σύζυγό του) και οι νεότατοι, που περιγράφουν ακριβώς ό,τι συμβαίνει εντός και εκτός σκηνής: διεκδικούν, αγωνιούν, διαγκωνίζονται, υπερβάλλουν ίσως και ονειρεύονται την πορεία τους στο σανίδι.
Ο Νίκος Καραθάνος
Είναι, ασφαλώς, μια απαιτητική παράσταση αυτή που έφτιαξε ο Δημήτρης Μαυρίκιος, όπως και οι περισσότερες που έχει υπογράψει. Σίγουρα έχει χασματάκια ή λαθάκια, όπως κάθε αυτοσχεδιασμός. Αλλά απευθύνεται, την ίδια στιγμή, και στο μυαλό και στο συναίσθημα του θεατή. Τον καλεί σε εγρήγορση, τον προκαλεί να αφεθεί, να νιώσει τη θεατρική διαδικασία και όχι μόνο. Κι αυτό είναι στοίχημα: πόσο νιώθουμε, πόσο αφηνόμαστε στις μνήμες, στο συναίσθημα, στο παιχνίδι, σε ό,τι εισπράττει ο καθένας από την τέχνη. Αδιαμεσαλάβητα.
Κι όλα αυτά «πάνω σε μια σκηνή, σ’ έναν τόπο που συμβαίνουν σοβαρά πράγματα».