«Τα όνειρα δεν κυριαρχούν μόνο στις νύχτες μας. Επηρεάζουν κάθε στιγμή που σκεφτόμαστε, που ονειροπολούμε, που αδρανούμε, ακόμη και κάθε φορά που ανοιγοκλείνουν τα βλέφαρά μας». Αυτή η πρόταση συνοψίζει το περιεχόμενο του συναρπαστικού βιβλίου του Στέφαν Κλάιν «Τα Όνειρα, Ένα Ταξίδι στην εσωτερική μας πραγματικότητα». Ο Γερμανός είναι ένας από τους πιο επιτυχημένους συγγραφείς εκλαϊκευμένης επιστήμης, χάρη σε βιβλία όπως το “The Science of Happiness” και “The Secret Pulse of Time”. Στα ελληνικά το έργο του δεν είχε μεταφραστεί ως σήμερα και η αρχή γίνεται με το παρόν βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Στόχος του «Τα Όνειρα» είναι να εξηγήσει την λειτουργία των ονείρων. Γιατί τα βλέπουμε, τι συμβαίνει στο σώμα και ειδικότερα στον εγκέφαλό μας κατά τη διάρκεια του ύπνου, αν συμβολίζουν κάτι, αν μπορούν να ενεργήσουν στη μη ενύπνια ζωή μας και άλλα παρόμοια εξετάζονται με εύληπτο τρόπο.
Η προσέγγισή που ακολουθείται είναι η παρουσίαση των εξελίξεων στη μελέτη των ονείρων, χρησιμοποιώντας τα αποτελέσματα της σύγχρονης επιστημονικής έρευνας (και δη της πρόσφατης δεκαετίας) ως απαντήσεις στα ερωτήματα που έθεσαν οι πρωτεργάτες της έρμηνείας των ονείρων.
Έτσι, μαθαίνουμε για τον αρχαίο Αρτεμίδωρο (ιατρό του 2ου αιώνα μ.Χ. στη Δάλδη της Μικράς Ασίας), ο οποίος πρώτος στα «Ονειροκριτικά» του ασχολήθηκε, εν είδει λεξικού, με το θέμα, αλλά και για τον βαρώνο Ντ’Ερβέ, τον πρώτο που πραγματικά προσπάθησε να μελετήσει τα όνειρα και μας προσέφερε το βιβλίο “Τα όνειρα και πώς να τα κατευθύνετε” το 1867. Μαθαίνουμε για την Έλλεν Κέλλερ, την διάσημη τυφλή συγγραφέα που με την προσωπική της εμπειρία έδειξε ότι και οι τυφλοί βλέπουν όνειρα, για τον Κάφκα που έγραψε για τα όνειρά του ότι «λάμπουν ενώ είμαι ακόμα ξύπνιος, πριν αποκοιμηθώ», κάτι που επιβεβαιώθηκε αργότερα από τις έρευνες. Και, φυσικά, δεν μπορεί να λείπει ο Φρόϋντ, με την επανάσταση που προκάλεσε το έργο του και στον τομέα των ονείρων.
Όμως, αυτό που πραγματικά ξεχωρίζει στο βιβλίο είναι η συγκέντρωση των νέων δεδομένων που έχουν προκύψει τις πρόσφατες δεκεατίες, καθώς η έρευνα για τις λειτουργίες του εγκεφάλου υπήρξε αλματώδης. Αυτά που έχουμε μάθει είναι καταπληκτικά και αλλάζουν εντελώς αυτά που πιστεύαμε επί αιώνες.
Όλοι οι άνθρωποι βλέπουν κάθε μέρα πολλά όνειρα. Απλά κάποιοι τα θυμούνται ενώ οι περισσότεροι όχι. Τα όνειρά διαφέρουν ανάλογα με το πότε τα βλέπουμε. Η κάθε νύχτα εξελίσσεται σε ταξίδι στον χρόνο. Τα πρώτα όνειρα δείχνουν σχεδόν πάντοτε εικόνες της μέρας που πέρασε, αλλά όσο πιο πολύ κοιμόμαστε, τόσο παλιότερες αναμνήσεις αναβιώνουν. Έτσι, μέσα σε μια νύχτα θα έχουμε ολοκληρώσει τουλάχιστον ένα μακρινό ταξίδι, θα έχουμε επιστρέψει για λίγο στην παιδική μας ηλικία, θα έχουμε γνωρίσει την οδύνη μιας τετραπληγικής εμπειρίας, και όλα αυτά μαζί με κάμποσες παραισθητικές περιπλανήσεις.
Αμέσως μόλις αποκοιμηθούμε, ασχολούμαστε ακόμα με την τακτοποίηση των εντυπώσεων της μέρας που πέρασε. Ο εγκέφαλος ξεχωρίζει τις χρήσιμες πληροφορίες από τις ασήμαντες (τις οποίες διαγράφει) για να μπορεί την επόμενη μέρα να απορροφήσει νέες πληροφορίες. Οι σημαντικές καινούργιες πληροφορίες κατευθύνονται προς τη μακροπρόθεσμη μνήμη. Εντυπώνονται βαθμιαία με την επανειλημμένη αναβίωσή τους.
Όποιος προσπαθεί να ερμηνεύσει ένα όνειρο σαν να λύνει εικονογραφημένο αίνιγμα, ξεκινάει με την προϋπόθεση ότι η αλήθεια αποκαλύπτεται στην κατάσταση της εγρήγορσης. Από το υπερυψωμένο παρατηρητήριο της λογικής παρατηρεί αγέρωχα τις εικόνες της νύχτας και με τη λογική της γλώσσας αναζητά την ερμηνεία τους.
Τι συμβαίνει όμως αν η λογική της ημέρας δεν μπορεί να συλλάβει συνολικά ένα βίωμα σε μιαν άλλη συνειδησιακή κατάσταση; Ο εγκέφαλος ακολουθεί στον ύπνο άλλες οδούς και υπακούει σε διαφορετικούς νόμους απ’ότι όταν είναι ξύπνιος. Τα όνειρα προκύπτουν από συναισθήματα, δίχως διαμεσολάβηση και δίχως κρυπτογράφηση. Η ψυχή έχει ισχυρά υπόγεια ρεύματα που μας διαφεύγουν όταν είμαστε ξύπνιοι, επειδή είμαστε υπερβολικά απαχολημένοι με τις εξωτερικές εντυπώσεις. Στο όνειρο, αντίθετα, βιώνουμε ό,τι μας συγκινεί πραγματικά.
Σήμερα ξέρουμε πια ότι η πιο έντονη περίοδος της ζωής μας αρχίζει μόλις σβήσουμε το φως και πέσουμε για ύπνο! Ο ύπνος μοιάζει με εργαστήριο όπου η φύση κάνει πειράματα με διάφορες καταστάσεις της συνείδησης. Θα έπρεπε να ζούμε πολλές ζωές ταυτόχρονα αν θέλαμε να έχουμε ανάλογη ποικιλία από εμπειρίες όταν είμαστε ξύπνιοι. Όσα μας συμβαίνουν μέσα σε μια μόνο νύχτα συγκρίνονται με την καθημερινή ζωή μιας ολόκληρης εβδομάδας. Από τη στιγμή που θα μας πάρει ο ύπνος ως που να χτυπήσει το ξυπνητήρι, η κατάσταση λειτουργίας του εγκεφάλου μας αλλάζει πάνω από δέκα φορές. Μαζί αλλάζουν όμως κι όσα νιώθουμε.
Εν κατακλείδι, αυτό που λέει ο Κλάιν στο εξαιρετικό βιβλίο του είναι ότι τα όνειρα, η ονειροπόληση κα η φαινομενική απραξία έχουν ζωτική σημασία και όσο η μελέτη των ονείρων θα προοδεύει, τόσο πιο σημαντικά θα γίνονται για τη ζωή μας.