Σε μια χρονιά που μέτρησε 371 ταινίες στις ελληνικές αίθουσες, τουτέστιν πάνω από μία ταινία για κάθε μία μέρα του έτους, το μόνο πράγμα που μπορεί να υπερβεί τον αριθμό των επιλογών που απλώθηκαν στις κινηματογραφικές οθόνες της χώρας, είναι οι λίστες με τους καλύτερους τίτλους της χρονιάς, που απλώνονται σε έντυπα, sites, social media και blogs. Πώς θα βάλεις άλλωστε σε μια σειρά όσα μπορεί να σου ξέφυγαν απ’ τη χρονιά που φεύγει, για να προλάβεις να συμπληρώσεις τα κενά πριν αρχίσουν να στοιβάζονται οι επιλογές απ’ τη χρονιά που έρχεται; Απ’ την άλλη, πώς να βάλεις στη σειρά κι όλες αυτές τις λίστες, από πού ν’ αρχίσεις και πού να τελειώσεις! Μην ανησυχείς: για άλλη μια χρονιά, η Popaganda είναι εδώ, για να αλαφρώσει τις προτιμήσεις των κριτικών απ’ την υποκειμενικότητα των προσωπικών επιλογών, και να τις μπολιάσει με λίγο απ’ το extra κύρος που φέρνει η ελιτίστικη εκλεκτικότητα. Και συγκεντρώνοντας τις επιλογές των κριτικών κινηματογράφου των ηγετικών τίτλων της κάθε έκφανσης του media-κού τοπίου, να φτιάξει τη μία λίστα που θα κυβερνήσει όλες τις υπόλοιπες.
Ο Χρήστος Μήτσης, επικεφαλής κριτικός του Αθηνοράματος, εκπροσωπεί την εβδομαδιαία μάχη με τις ταινίες. Ο Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος από την Lifo δίνει το στίγμα των free press. Ο Λουκάς Κατσίκας, διευθυντής του περιοδικού ΣΙΝΕΜΑ, καταθέτει την εποπτική ματιά του περιοδικού Τύπου. Κι ο Ηλίας “Cinemad” Φραγκούλης, ιθύνων νους του freecinema.gr, μπριζώνει τα αποτελέσματα, εκπροσωπώντας τα ηλεκτρονικά Μέσα. Της προσκολλήσεως, ο Ιωσήφ Πρωϊμάκης προσθέτει την πινελιά του φεστιβαλικού γυρολόγου της Popaganda.
Επειδή όμως οι λίστες από μόνες τους είναι ένα πράγμα που περισσότερο ταιριάζει σε λογιστές παρά σε κριτικούς, ζητήσαμε επιπλέον απ’ τον καθ’ έναν τους να μάς διευρύνει τους ορίζοντες, επιλέγοντας και προτείνοντας αυτήν την μία έκφανση ολόκληρης της κινηματογραφικής χρονιάς, που αποτελεί για τον ίδιο την τάση των τελευταίων 365 ημερών, όπως αυτές ξεδιπλώθηκαν στην σκοτεινή αίθουσα.
Τα αποτελέσματα: μια αδιαμφισβήτητη Top 5 λίστα που συγκεντρώνει τις κοινές επιλογές όλων τους, μια πεντάδα από τάσεις που όλοι ξεχώρισαν ακριβώς επειδή δεν χώρεσαν στα συμβατικά μέτρα μιας «λίστας της χρονιάς», και βέβαια οι πέντε προσωπικές τους δεκάδες, για να πάρετε μια ιδέα με ποιανών τα χνώτα ταιριάζετε περισσότερο. Τι καλύτερος τρόπος για να αποχαιρετίσουμε άλλη μια εξαιρετική κινηματογραφική χρονιά;
Για τη σύνθεση της τελικής πεντάδας χρησιμοποιήθηκε σύστημα αυξημένης βαρύτητας για τις τρεις κορυφαίες επιλογές του κάθε κριτικού.
Αδιαμφισβήτητο φαβορί για κορυφαίες θέσεις σε όλες τις top λίστες της χρονιάς απανταχού του κινηματογραφικού πλανήτη, απ’ την πρώτη του κιόλας προβολή στο περασμένο φεστιβάλ Κανών, το Toni Erdmann παρέμεινε καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους ένας απ’ τους πλέον πολυσυζητημένους (και πολυαγαπημένους) τίτλους, τόσο στα στόματα (και τις καρδιές) των κριτικών, όσο και των θεατών. Μια μεγάλη νίκη του ευρωπαϊκού, ανεξάρτητου κι ανθρωποκεντρικού σινεμά, η μαύρη κωμωδία της Maren Ade συγκέντρωσε σχεδόν διπλάσια βαθμολογία από την άλλη τεράστια έκπληξη της χρονιάς, που ήταν το Arrival του Denis Villeneuve –έκπληξη όχι για το πόσο καλή ήταν, αλλά για το πόσο καλύτερη απ’ όσο θα μπορούσε κανείς να φανταστεί. Το πάθος δυο κριτικών, που το τοποθέτησαν στην πρώτη και τη δεύτερη θέση της δεκάδας τους, έφεραν το κοινωνιολογικοπολιτικά συνειδητοποιημένο sci-fi του ταλαντούχου Καναδού σκηνοθέτη στη δεύτερη θέση της πεντάδας της χρονιάς με 7 βαθμούς προτίμησης, ενώ οριακά πιο κάτω αντίστοιχη πόλωση έφερε την πιο διχαστική οσκαρική ταινία των τελευταίων ετών, να ισοψηφίσει με την κινηματογραφική επιστροφή του ίσως πιο διχαστικού Ευρωπαίου σκηνοθέτη της γενιάς του: το The Revenant / Η Επιστροφή του Alejandro Gonzales Inarritu μοιράστηκε την τρίτη θέση της λίστας με το Elle / Εκείνη του Paul Verhoeven, με 6 βαθμούς για την καθεμιά τους. Τη λίστα έκλεισε το The Neon Demon του Nicolas Winding Refn, μια απ’ τις πιο παρεξηγημένες ταινίες της χρονιάς, που κατάφερε ωστόσο να συγκεντρώσει 5 βαθμούς προτίμησης. Κι αυτό, χάρη στο πλασάρισμά του στις κορυφαίες θέσεις ίσως των μόνων δύο κριτικών που την αγάπησαν, σε μια χρονιά με διαμοιρασμό γούστων και προτιμήσεων ανάμεσα στους επαγγελματίες του χώρου τόσο ευρύ, όσο και το φάσμα των ταινιών που βγήκαν στις αίθουσες.
Καλύτερη ταινία χωρίς διανομή, από τον Χρήστο Μήτση (αθηνόραμα)
Σε μια χώρα που βλέπει στις κινηματογραφικές της αίθουσες να βγαίνουν κατά μέσο όρο οκτώ ταινίες την εβδομάδα, κάπως γίνεται και πάλι υπάρχουν μερικές που καταφέρνουν να μείνουν εκτός των προγραμματισμών των Ελλήνων διανομέων, πράγμα ιδιαίτερα παράδοξο, αν αναλογιστεί κανείς αυτές που όντως φτάνουν ως τις αίθουσες. Αυτή λοιπόν που έμεινε εκτός ενώ δεν θα έπρεπε, θα μπορούσε για φέτος να ήταν το The Witch, αλλά η υπνωτιστικά απόκοσμη, μα τόσο γήινη ταινία τρόμου του Robert Eggers έχει τουλάχιστον ήδη πάρει τον ελληνικό δρόμο της για το home entertainment. Από την άλλη, το βελγογαλλικό Ma Vie de Courgette / Εγώ, ο Κολοκυθάκης, του Claude Barras, καλύτερο animation της χρονιάς στα Ευρωπαϊκά Βραβεία και υποψήφιο για Χρυσή Σφαίρα, αναζητά ακόμα εγχώριο διανομέα. Και θα ήταν παράξενο να μην βρεθεί, καθώς ανάμεσα στις 371 ταινίες που είδαμε το 2016 και τις περίπου άλλες τόσες που υπολογίζεται πως θα δούμε τον καινούριο χρόνο, υπάρχει σίγουρα θέση για ένα 70λεπτο πανηγύρι χρωμάτων και συναισθημάτων, το οποίο χειρίζεται με μαγική απλότητα και ευαίσθητες κοινωνικές απόψεις τα θέματα της απώλειας, της κοινωνικής περιθωριοποίησης, του bullying και της αληθινής φιλίας.
Φανταστικές Ιστορίες, από τον Θοδωρή Κουτσογιαννόπουλο (LiFO)
Μια συναρπαστική μάχη δισεκατομμυρίων μαίνεται στην (αμερικανική κυρίως) βιομηχανία του σινεμά, την ίδια στιγμή που οι σινεφίλ ταινίες, μαζί με εκείνες μεσαίου προϋπολογισμού παλεύουν να βρουν αέρα μακριά από την προστατευτική αγκαλιά των φεστιβάλ. Απ’ τη μια, οι περιπέτειες φαντασίας, με μάγους και υπερήρωες, τους ήρωες της Marvel και της DC, αλλά και τα πλάσματα της J.K. Rowling, προσφέρουν στα νέα παιδιά μια ready-made διασκέδαση υψηλών προδιαγραφών και κυμαινόμενου γούστου. Οι παραλλαγές και οι συνδυασμοί είναι ανεξάντλητοι, και ο Πόλεμος των Άστρων ήρθε για να μείνει, προσθέτοντας τον Rogue νούμερο ένα, στον κορβανά της μυθολογίας που πυροδότησε με πάταγο η Δύναμη που Ξύπνησε. Από την άλλη, η προέκταση της παλιάς, ενήλικης επιστημονικής φαντασίας περπατάει σταθερά στην κατάσταση της ολικής επαναφοράς: το Arrival αποτελεί το φετινό δείγμα που προορίζεται σε πιο σκεπτόμενο κοινό, τους επιγόνους των γνήσιων baby boomers που ατένιζαν τα άστρα για έμπνευση και ονειρεύονται ακόμη γενναίους νέους κόσμους, ως αντίδοτο ενός μίζερου ρεαλισμού. Σε αυτή τη λογική, η Ημέρα Ανεξαρτησίας, 20 χρόνια μετά, καταρρίφθηκε ως άσχετο απότοκο, και το Blade Runner 2049 που έρχεται σύντομα, ίσως καταφέρει μια σύγκλιση ανάμεσα στα παιδιά που βαριούνται τη σκέψη μόνη της, και τους μεγαλύτερους που απορρίπτουν συλλήβδην τα ιπτάμενα κόμικ ως εχθρούς του μυαλού. Αυτή τη στιγμή πάντως, το χάος είναι μεγάλο: το είδος της φαντασίας, γενικά μιλώντας, διχάζει τα ηλικιακά κοινά, ενώ τα ποσά που δαπανώνται παραμένουν ιλιγγιώδη. Ώσπου, φυσικά, να έρθει ο James Cameron και να μπάσει στις αίθουσες ακόμη και τις γυναίκες, επινοώντας τεχνολογία νέας κοπής, συνεχίζοντας το οικολογικό παραμύθι του από εκεί που το άφησε στο Avatar…
Coming… Too Soon at a Screen Near You, από τον Ηλία Φραγκούλη (FreeCinema.gr)
Στις 29 Σεπτεμβρίου είχε βγει στα σινεμά η Miss Peregrine του Tim Burton, στις 24 Δεκεμβρίου την πέτυχα να κυκλοφορεί επίσημα σε αθηναϊκό κατάστημα, και την αγόρασα σε Blu-Ray. Εάν για τα ελληνικά γραφεία διανομής (ή μπακαλικής, καλύτερα) το αληθινό πρόβλημα και αιτία της πτώσης των κινηματογραφικών εισιτηρίων στην Ελλάδα είναι η «πειρατεία», ας μου επιτραπεί να διαφωνήσω μάλλον εντόνως. Ναι, μια μερίδα θεατών χάνεται εξαιτίας των αναπαυτικών… σαλονιών ή και κρεβατιών του κάθε σπιτιού με μια κάποια οθόνη απέναντί τους σήμερα, όμως, αν συνειδητοποιήσει κανείς αυτό το τραγικό κλείσιμο της «ψαλίδας» μεταξύ διανομής στις αίθουσες και κυκλοφορίας στο home entertainment, ίσως καταλάβει ότι ολόκληρη η βιομηχανία του θεάματος, πλέον, τείνει να χαϊδεύει περισσότερο το σπιτικό viewing (φαντάσου να πρόσθετα και τις αμερικανικές τηλεοπτικές σειρές εδώ…) από το να παρακινεί το κοινό να επιλέξει το σινεμά ως έξοδο διασκέδασης. Όταν όλο και περισσότερος κόσμος το καταλάβει αυτό, τόσο το χειρότερο για τους ιδιοκτήτες των κινηματογράφων εκεί έξω. Συμπέρασμα άλλο δεν δύναμαι να βγάλω. Απλά, δεν καταλαβαίνω γιατί αυτό το «έξω» δείχνει να μοιάζει όλο και πιο απαγορευτικό για τον δυτικό κόσμο στο 2016… και το ακόμη πιο ανησυχητικό μέλλον. Καληνύχτα, 7η Τέχνη. Και καλή μας τύχη.
Οι πιο υπερτιμημένες ταινίες του 2016, από τον Λουκά Κατσίκα (ΣΙΝΕΜΑ)
Μπορούν να γραφτούν ολόκληρες παράγραφοι για τους συναισθηματικούς εκβιασμούς και τις μελοδραματικές αφέλειες (του τύπου «έγινα πόρνη για να ζήσω τα παιδιά μου!») του (συγκινητικού με το ζόρι) Εγώ, Ο Ντάνιελ Μπλέικ / I, Daniel Blake, ένα φιλμ που αν δεν έφερε την υπογραφή του αξιοσέβαστου Ken Loach, θα τύχαινε, στοιχηματίζω, και λιγότερο ευνοϊκής αντιμετώπισης από τους κριτικούς. Ομοίως δελεαστικό θα ήταν ένα εκτενές κείμενο για το πώς ο Quentin Tarantino κατάφερε με τους The Hateful Eight / Ο Μισητοί Οκτώ και χώρεσε, μέσα σε τρεις ανελέητες ώρες, όλα τα μειονεκτήματα που προσάπτουν στο σινεμά του (αυταρέσκεια, μεγαλομανία, καρτουνίστικη βία, αμετροέπεια), ή για το πώς οι σταθεροί ευφυείς αδελφοί Coen μας σέρβιραν με το Χαίρε Καίσαρ / Hail Ceasar! μια σκέτη (αν και χαριτωμένη) σαχλαμάρα. Προτιμώ, όμως να αφιερωθώ στην Επιστροφή / The Revenant του Alejandro Gonzales Inarritu, μια από τις πιο πολυσυζητημένες και πολυβραβευμένες δημιουργίες του 2016 που, κατά την ταπεινή μου γνώμη, αποτελεί και τη μεγάλη καλλιτεχνική «φούσκα» της χρονιάς. Στην οποία, ο εμπνευστής της θρηνωδίας που ονομάζεται 21 Γραμμάρια και του αφόρητα λυγμόλαλου Biutiful, αναδεικνύεται και αυτή τη φορά σε ένα μίζερο και στενόμυαλο δημιουργό, που αρέσκεται να επιστρέφει στον ανθρώπινο πόνο όπως μια μύγα προσκολλάται επάνω σε ακαθαρσίες, και να χειραγωγεί μονίμως το κοινό του αφηγούμενος τις πιο δυσοίωνες και θλιβερές εκδηλώσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ένας αληθινά σπουδαίος σκηνοθέτης θα γνώριζε πώς να τιθασεύσει τη δεξιοτεχνία του στην υπηρεσία μιας γνήσιας πνευματικότητας (όπως δίδασκαν με ταπεινότητα οι ήρωες του Robert Bresson), μιας κάθαρσης που να επιτυγχάνεται όχι αποκλειστικά μέσω της έκθεσης, αλλά και της στοχαστικότητας (όπως στα αντίστοιχα εξωτικά δράματα του Werner Herzog). Ο Inarritu δεν είναι, ωστόσο, ένας τέτοιος σκηνοθέτης. Είναι ένας αλάνθαστος τεχνίτης, απ’ τον οποίο απουσιάζει η μετριοφροσύνη και η διανόηση. Όσο για τη βραβευμένη με Όσκαρ ερμηνεία του Leonardo Di Caprio, η οποία μεταφράζεται σε άφθονα συνοφρυώματα, πλείστα μουγκρητά και αλλεπάλληλα βλέμματα οδύνης, η αποτελεσματικότητά της μοιάζει μάλλον αναπόφευκτη. Ένας ηθοποιός ο οποίος υποχρεώνεται να αποδώσει τον ρόλο του κάτω από τιμωρητικές συνθήκες, το λιγότερο που μπορεί να κάνει είναι να μεταφέρει στην ερμηνεία του όλη την κακουχία που υφίσταται.
Γυναίκες ηρωίδες: φεμινιστική δικαίωση, ή αποπροσανατολιστική ποσόστωση;, από τον Ιωσήφ Πρωϊμάκη (Popaganda.gr)
Κορύφωση χρόνιων αιτημάτων των φεμινιστικών κινημάτων του κινηματογραφικού κυκλώματος, κι απότοκος της ενθουσιώδους αποδοχής της οποίας έλαχε η ηρωίδα της Charlize Theron στο Mad Max: Fury Road, η χρονιά που τελειώνει λίγες μέρες μετά το θάνατο της Carrie Fisher, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και δικαίωση για την κληρονομιά της εκλιπούσας ηθοποιού –όχι όμως απαραίτητα για τους σωστούς λόγους. Ένθερμη μαχήτρια κατά του σεξισμού, των ηλικιακών διακρίσεων και του fat-shaming μεταξύ άλλων, η Fisher πέρασε σχεδόν ολόκληρη την καριέρα της αθέλητα ταυτισμένη με μια εικόνα την οποία ούτε κατάφερε ποτέ στ’ αλήθεια να ξεπεράσει, ούτε θεωρούσε ιδιαίτερα κολακευτική. Poster-girl ενός γαλαξία πολύ-πολύ μακριά, με το μαλλί πλεξούδα και το κορμί της ν’ αερίζεται απ’ το μικροσκοπικό χρυσό μπικίνι της Πριγκίπισσας Leia Organa, η Fisher χαράχτηκε στα εφηβικά μυαλά με τρόπο τέτοιο, ώστε στα χρόνια της πολιτικής ορθότητας και της νεοφεμινιστικής αντεπίθεσης, να αποκηρυχθεί ως ακραίο πρότυπο αντικειμενοποίησης της γυναικείας κινηματογραφικής φιγούρας. Η Leia ήταν βεβαίως ηγέτιδα της αντίστασης στον Πόλεμο των Άστρων τυπικά, παρασημοφορεμένη στρατηγός της Επανάστασης επίσης, στην πράξη όμως, σ’ ένα σύμπαν όπου ο παράτολμος ηρωισμός ήταν ρεζερβέ για όμορφα αγόρια με χρυσά μαλλιά α λα Harison Ford, τι άλλο ρόλο έπαιζε εκείνη, απ’ τη σαλιάρα για τ’ αγόρια; Ρόλο όχι πολύ διαφορετικό απ’ αυτόν της με χαρτί θεόμουρλης γυναίκας-δηλητήριο Harley Quinn (Margot Robie) στο φετινό Suicide Squad, της περιστοιχισμένης από γυναίκες-αντιπρότυπα Selene (Kate Beckinsale) στο Underworld: Blood Wars, ή των εύθραυστων κοριτσιών με αδυναμία στους βίαιους απατεώνες του The Girl on the Train. Σε μια χρονιά όπου γυναίκες ηρωίδες πλημμύρισαν τις οθόνες, τα συναισθηματικά ασταθή, ηθικά αμφισβητίσιμα, και ψυχολογικά εύφλεκτα, τσαμπουκαλεμένα κορίτσια με όμορφα καπρίτσια, ήταν η πλειοψηφία της ποσόστωσης των γυναικείων χαρακτήρων στο μεγάλο παιχνίδι στατιστικής που λέγεται χολιγουντιανό σινεμά. Η μόνη δε, που προσέφερε μια μοντέρνα εκδοχή της Ellen Ripley από το Alien, της μόνης συνειδητοποιημένα χειραφετημένης, δυναμικής κι ανεξαρτητοποιημένης ηρωίδας που έχει περάσει τα τελευταία χρόνια απ’ το μαζικής κατανάλωσης σινεμά, ήταν η Blake Lively του The Shallows –ακόμη κι αυτή όμως, κυκλοφορούσε στην οθόνη με ένα σούπερ τοσοδούλι μίνι, κίτρινο-εμπριμέ μπικίνι. Πριν λοιπόν σηκώσουμε το λάβαρο της νίκης για την γυναικεία απελευθέρωση στο σινεμά, ας σκεφτούμε πρώτα τι ηρωίδες θέλουμε: Αυτές που προβάλλουν ως υπερόπλο την ευαισθησία της ενσυναίσθησης της Amy Adams στο Arrival, ή εκείνες που προτάσσουν το μπούστο τους για τους αγώνες της διεθνούς αμνηστίας, όπως η Wonder Woman;
Χρήστος Μήτσης, Αθηνόραμα
Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος, LiFO
Λουκάς Κατσίκας, ΣΙΝΕΜΑ
Ηλίας Φραγκούλης, FreeCinema.gr
Ιωσήφ Πρωϊμάκης, Popaganda.gr
