Διάβασες κανένα βιβλίο που να σου άρεσε φέτος; Αντί να ρωτήσουμε τους φίλους μας (που τους ρωτήσαμε), σκεφθήκαμε να απευθυνθούμε (και) σε ανθρώπους που έχουν άμεση σχέση με τη λογοτεχνική παραγωγή του τόπου μας: Συγγραφείς, μεταφραστές, κριτικούς λογοτεχνίας. Προέκυψε μια μεγάλη, αλλά πολύ ενδιαφέρουσα πολλαπλή λίστα.
Όπως θα διαπιστώσετε, άλλοι έχουν απλώς αναφέρει τους τίτλους των βιβλίων, άλλοι αιτιολόγησαν με επιμέλεια τις επιλογές τους. Το ενδιαφέρον είναι ότι, όπως ήταν άλλωστε φυσικό και όπως συμβαίνει πάντοτε, δεν υπήρξε ομοφωνία σε κανένα βιβλίο, απλώς κάποια επιλέγονται από περισσότερους, ενώ άλλα, πιθανότατα το ίδιο καλά, μόνο από έναν.
Επειδή εμπιστευόμαστε απόλυτα τους σπουδαίους συγγραφείς και ανθρώπους του βιβλίου που μοιράστηκαν μαζί μας τις προτιμήσεις τους, είμαστε σίγουροι ότι σε αυτήν τη μεγάλη λίστα δεν υπάρχει ούτε ένα μέτριο ανάγνωσμα. Είναι ευκαιρία λοιπόν για όλους μας να πάρουμε μία γεύση από τη λογοτεχνική φουρνιά του 2018.
Ο Κώστας Ακρίβος είναι συγγραφέας. Το βιβλίο του «Τελευταία νέα από την Ιθάκη» βρίσκεται στη βραχεία λίστα για τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία του 2017, εκδόσεων του 2016. Το τελευταίο του βιβλίο: «Γάλα μαγνησίας» κυκλοφόρησε το 2018.
Βαγγέλλης Χατζηβασιλείου, «Η κίνηση του εκκρεμούς». Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ
Γιώργος Σκαμπαρδώνης, «Λεωφορείο-19 στάσεις». Εκδόσεις Πατάκη
Μαρία Στασινοπούλου, «Χαμηλή βλάστηση. Θάμνοι, πόες και μπονσάι». Εκδόσεις Κίχλη
Μαρία Σκιαδαρέση, « Όσα δεν έζησαν». Εκδόσεις Πατάκη
Θεόδωρος Γρηγοριάδης, «Γιατί πρόδωσα την πατρίδα μου». Εκδόσεις Πατάκη
Γιάννης Ατζακάς, «Η σπηλιά». Εκδόσεις Άγρα
Μάνος Κοντολέων, «Η Κασσάνδρα στη Μαύρη Άμμο». Εκδόσεις Πατάκη
Αμάντα Μιχαλοπούλου, «Μπαρόκ». Εκδόσεις Καστανιώτη
Αλέξης Πανσέληνος, «Ελαφρά Ελληνικά Τραγούδια». Εκδόσεις Μεταίχμιο
Ρούλα Γεωργακοπούλου, «Δέντρα, πολλά δέντρα». Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ
Κώστας Κατσουλάρης, «Στο στήθος μέσα χάλκινη καρδιά». Εκδόσεις Μεταίχμιο
Θωμάς Κοροβίνης, «Ο θρύλος του Ασλάν Καπλάν». Εκδόσεις Άγρα
Αχιλλέας Κυριακίδης, «Το μουσείο των τύψεων». Εκδόσεις Πατάκη
Δήμητρα Κολλιάκου, «Αλφαβητάρι εντόμων». Εκδόσεις Πατάκη
Γιώργος Συμπάρδης, «Αδέλφια». Εκδόσεις Μεταίχμιο
Βίκυ Τσελεπίδου, «Φιλελλήνων». Εκδόσεις Νεφέλη
Νίκος Παναγιωτόπουλος, «Ολομόναχος». Εκδόσεις Μεταίχμιο
Κώστας Κουτρουμπάκης, «Ο μαραγκός». Εκδόσεις Ενύπνιο
Πολ Όστερ, «4 3 2 1». Εκδόσεις Μεταίχμιο
Ντάνιελ Μέντελσον, «Μια Οδύσσεια». Εκδόσεις Πατάκη
Σεμπάστιαν Μπάρυ, «Μέρες δίχως τέλος» . Εκδόσεις Ίκαρος
Ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης είναι συγγραφέας. Το μυθιστόρημά του «Ζωή μεθόρια» κέρδισε το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2016. Το βιβλίο του «Γιατί πρόδωσα την πατρίδα μου» κυκλοφόρησε το 2018.
Λοράν Μπινέ, «Η έβδομη λειτουργία της γλώσσας». Εκδόσεις Opera.
Η δύναμη της γλώσσας, η γαλλική θεωρία, σημειολόγοι, γλωσσολόγοι, ο “δολοφονημένο” Ρολάν Μπαρτ σε μια post-crime αφήγηση. Το καταδιασκέδασα.
Λάσλο Κρασναχορκάι, «Το τανγκό του Σατανά». Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ.
Μου αρέσει αυτό το σκοτεινό, παράδοξο, αινιγματικό σύμπαν του Ούγγρου συγγραφέα.
Honore de Baolzac , «H Μοντέστ Μινιόν». Εκδόσεις Gutenberg.
Αμετάφραστο ως τώρα. Κοινωνία, έρωτας, στο πιο αυτοβιογραφικό του μυθιστόρημα του μεγάλου κλασικού συγγραφέα.
Μαξίμ Γκόρκι, «Οι Αρταμάνοφ», Εκδόσεις Πατάκης.
Μια οικογενειακή σάγκα, που αφηγείται την ιστορία τριών γενιών της οικογένειας Αρταμάνοφ στη Ρωσία από την απελευθέρωση των δουλοπάροικων το 1861 µέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917.
Αλεξάνταρ Γκάταλιτσα, «Ο Μεγάλος Πόλεμος», Εκδόσεις Καστανιώτης.
Επική αφήγηση για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο με μια δόση βαλκανικού μαγικού ρεαλισμού.
Και ονομαστικά πέντε Ελληνίδες πεζογράφοι που ξεχωρίζουν για τον τρόπο της γραφής και της σκέψης τους, μακριά από τις παρδαλές σειρήνες της «γυναικείας γραφής»:
Μαρία Γαβαλά, «Κόκκινος σταυρός». Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ
Ρούλα Γεωργακοπούλου, «Δέντρα, πολλά δέντρα». Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ
Βασιλική Πέτσα, «Το δέντρο της υπακοής». Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ
Μαρία Σκιαδαρέση, «Όσα δεν έζησαν». Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ
Βίκυ Τσελεπίδου, «Φιλελλήλων». Εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ
Ο Νίκος Δαββέτας είναι συγγραφέας. Για το βιβλίο του «Η Εβραία νύφη» τιμήθηκε το 2010 με το Βραβείο Μυθιστορήματος του Ιδρύματος Κώστα & Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών. Τελευταίο του βιβλίο, το «Ωστικό κύμα» (2016)
Νομίζω πως τη χρονιά που πέρασε ξεχώρισαν οι επανεκδόσεις, όπως το εμβληματικό έργο του λατινοαμερικάνικου μοντερνισμού, το «Κουτσό» του Χούλιο Κορτάσαρ, στη νέα μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη (εκδόσεις ΟΠΕΡΑ) και το παραγνωρισμένο μυθιστόρημα του Γερμανού νομπελίστα Χάινριχ Μπελ, «Μπιλιάρδο στις εννιάμισι», σε μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου, (εκδόσεις ΠΟΛΙΣ).
Από την πρόσφατη παραγωγή, κατά τη γνώμη μου, ξεχωρίζει ο Ιρλανδός Σεμπάστιαν Μπάρυ, με το έργο του «Μέρες δίχως τέλος», ίσως το πιο πρωτότυπο βιβλίο για τον Αμερικανικό Εμφύλιο, (εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ) και η «Πατρίδα», του Ισπανού Φερνάντο Αραμπούρου, το πρώτο έργο μυθοπλασίας σχετικά με τη δράση της ΕΤΑ, στη χώρα των Βάσκων, (εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ)
Τέλος, το 2018, απόλαυσα ως αναγνώστης, τη βιογραφία «Φρόυντ»της Ελισάβετ Ρουντινέσκο (ΠΑΤΑΚΗΣ) και την αυτοβιογραφία του Ιρβιν Γιάλομ «Αυτό ήταν η ζωή; Τότε άλλη μια φορά!», (από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ).
Λουκία Δέρβη
Η Λουκία Δέρβη είνια συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο, η συλλογή διηγημάτων «Αλλού, στο πουθενά» (2015)
Τα βιβλία που διάβασα και ξεχώρισα το 2018 και η εντύπωση που μου άφησαν οι ιστορίες τους. Πέρα από την μεστή επίγευση του μύθου τους και τη θεματική τους, τα ξεχώρισα για το λογοτεχνικό ύφος και τη δομή τους.
Ελληνική λογοτεχνία
Κώστας Κατσουλάρης – «Στο στήθος μέσα χάλκινη καρδιά» (Μεταίχμιο)
Το σήμερα που μας πονάει και το χθες που μας εμπνέει.
Μαρία Φακίνου – «Ανατομία κόρης» (Αντίποδες)
Ανατομία της συλλογικής ιστορίας ενηλικίωσης των κοριτσιών της εποχής μας.
Κώστας Ακρίβος – «Γάλα Μαγνησίας» (Μεταίχμιο)
Κανείς δεν μπορεί να ξεχάσει τα γεγονότα που έδεσαν την παρέα της πρώτης νιότης του, ούτε αυτά που την διέλυσαν. Ειδικά αυτή η παρέα αγοριών.
Ρέα Γαλανάκη – «Δύο γυναίκες, δυο θεές» (Καστανιώτης)
Οι λαβύρινθοι του πάθους για τη ζωή ή και των παθών της ζωής μας. Της τέχνης και του έρωτα.
Γιώργος Συμπάρδης – «Αδέλφια» (Μεταίχμιο)
Η ανεπανάληπτη και ταυτόχρονα δύσκολη σχέση δυο αδελφιών. Ο δεσμός αίματος που τα ενώνει και ο αγώνας για την επικράτηση του ενός πάνω στον άλλον.
Ρούλα Γεωργακοπούλου – «Δέντρα, πολλά δέντρα» (Πόλις)
Ένας αποχαιρετισμός στη Μάνα, τρυφερός και σπαρακτικός, με χιούμορ αλλά και γενναιότητα.
Ξένη λογοτεχνία
Χέρμαν Μέλβιλ – «Τα μαγεμένα νησιά» , μτφ. Γιώργος Μπαρουξής. (Ποικίλη Στοά)
Η Χουνίλα, ο Όμπερλους και οι χελώνες των Νότιων Θαλασσών συνθέτουν έναν σκληρό, αφιλόξενο, εξωτικό και συνάμα συμβολικό τόπο: τα νησιά Ενκαντάδας.
Ραϊμόν Ραντιγκέ – «Ο διάβολος στο κορμί», μτφ. Χρύσα Κοντογεωργοπούλου. (Ροές)
Ένας παράφορος αλλά και κυνικός, ακαταμάχητος όσο και μοιραίος έρωτας που σημαδεύει έναν έφηβο.
Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ – «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα» , μτφ. Τίνα Καραγεώργη, Γιούρι Γιαννακόπουλος. (Θεμέλιο)
Φανταστικός ρεαλισμός. Ο έρωτας του Μαιτρ και της Μαργαρίτας, το λογοτεχνικό περιβάλλον της Μόσχας, οι ατάλαντοι λογοτέχνες, ο διάβολος και η αυλή του. Οι πιο απίθανες καταστάσεις άλλοτε δραματικές και άλλοτε απροκάλυπτα σατιρικές σαν σύγχρονη μαύρη κωμωδία.
Ο Δημήτρης Δουλγερίδης είναι δημοσιογράφος, αρχισυντάκτης της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ στον τομέα του πολιτισμού, υπεύθυνος του ενθέτου Βιβλιοδρόμιο.
Αντόνιο Ντι Μπενεντέτο, «Σάμα» (Καστανιώτης)
Ο άγραφος κανόνας ορίζει ότι δεν ξοδεύουμε τον χαρακτηρισμό «αριστούργημα» πάνω από μία φορά, αλλά το βιβλίο του αργεντινού τη δικαιούται με το παραπάνω. Ο ντι Μπενεντέτο πετάει τον ήρωά του μέσα στον κόσμο, ως ξένο μεταξύ ξένων. Και, όπως όλα τα αριστουργήματα, στην πραγματικότητα γράφει για την ηθική.
Lucia Berlin, «Οδηγός για οικιακές βοηθούς» (Στερέωμα)
Μία πραγματική ανακάλυψη (και αυτός ο όρος έχει κακοπέσει από την κατάχρηση) για το αίσθημα της ποιητικότητας μέσα στην επιφανειακά ασήμαντη καθημερινότητα. Η Μπερλίν βάζει στο μικροσκόπιό της το τετριμμένο και το μεταμορφώνει σε ανοίκειο – και αντιστρόφως.
Michel Juffe,« Ζίγκμουντ Φρόιντ – Μπενεντίκτους ντε Σπινόζα, αλληλογραφία 1676 – 1938» (Utopia)
Με ένα ευφάνταστο τέχνασμα –τη γεφύρωση τριών αιώνων μέσω της ανταλλαγής επιστολών- ο γάλλος συγγραφέας δίνει μυθιστορηματική πνοή σε δύο στοχαστές που καθόρισαν τον τρόπο που σκεφτόμαστε και –καθόλου τυχαίο- διαβάζουμε μυθιστορήματα.
Μάικ ΜακΚόρμακ, «Κόκαλα από ήλιο» (Αντίποδες)
Αν ήταν μόνο το τέχνασμα της μίας πρότασης και του ασθματικού ρυθμού θα έλεγα ότι «το έχουμε ξαναδεί το έργο». Αλλά ανάμεσα στην αρχή και το τέλος των ευρημάτων ο ήρωας του ΜακΚόρμακ, ή μάλλον το φάντασμά του, αποκτά σάρκα και οστά ακολουθώντας τον συντομότερο δρόμο προς τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό.
Richard Ford, «Μεταξύ τους» (Πατάκη)
Όχι επειδή είναι το πιο «παράδοξο» βιβλίο του κορυφαίου στυλίστα, αλλά επειδή με έναν «λοξό» τρόπο φωτίζει τον άνθρωπο που θα γινόταν ο κορυφαίος στυλίστας. Δεν ξέρω γιατί, αλλά διαβάζοντάς το μου έφερε στο μυαλό την αναλογία που έχει το «Straightstory» με την υπόλοιπη φιλμογραφία του Ντέιβιντ Λιντς.
Rainer Maria Rilke, «Οι σημειώσεις του Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε» (Κίχλη)
Η αγωνία της γραφής ως αγωνία θανάτου. Μια ωδή προς την εσωτερική μοναξιά μέσα σε έναν κόσμο εντελώς ξένο. Και ένας ποιητής που σε συνδέει με τα σημαντικότερα αναγνώσματα του υπαρξισμού πριν τον υπαρξισμό: Κάφκα, Κίρκεργκορ, Γιάκομπσεν.
Donatella di Pietrantonio, «Αρμινούτα» (Ίκαρος)
Στο παρά πέντε της φετινής βιβλιοπαραγωγής μία ανακάλυψη από τον ορεινό κόσμο του Αμπρούτσο της Ιταλίας και από μία παιδοδοντίατρο (!), η οποία δεν ψεύδεται ούτε σε μία από τις προτάσεις της. Η 13χρονη ηρωίδα επιστρέφει στους βιολογικούς γονείς της κι εμείς στον θαυμαστό κόσμο των συναισθημάτων.
Paul Celan, «Καμπή πνοής» (Κίχλη)
Θα επέλεγα τον Τσέλαν σε οποιαδήποτε λίστα οποιασδήποτε χρονιάς ως τον κατεξοχήν ευρωπαίο ποιητή (πολύγλωσσο χωρίς γλώσσα και περιπλανώμενο χωρίς πατρίδα). Η φετινή συγκυρία συμπληρώνεται από την «στοχοπροσηλωμένη» μετάφραση του Μιχάλη Καρδαμίτση, που δείχνει τον κόπο πίσω από τα γλωσσικά «τσακίσματα» του Τσέλαν.
Erich Kästner, «Στο χείλος της αβύσσου ή Φάμπιαν» (Πόλις)
Ο Φάμπιαν Γιάκομπ είναι ο τυπικός εκπρόσωπος των «υπαλληλάκων» που εμφανίστηκαν τη δεκαετία του 1920, καταδικασμένοι στην οικονομική -και πολιτική- ανασφάλεια. Με ειρωνεία, σαρκασμό και «προφητικότητα» για τη σκιά που απειλεί να σκεπάσει την Βαϊμάρη ο Έριχ Καίστνερ υπογράφει μαι πικρή ελεγεία για τα όνειρα ενός κόσμου που θα καταποντιζόταν λίγο πριν ακουστεί ο βηματισμός της χήνας.
Εμμανουήλ Ροΐδης, «Η Πάπισσα Ιωάννα» (Athens Review of Books)
Ο Δημήτρης Χαντζόπουλος εικονογραφεί τον «βλάσφημο» Ροΐδη με τον μόνο τρόπο που δηλώνει σεβασμό στο πρωτότυπο: το ανυπότακτο χιούμορ. Στα καρέ του γελοιογράφου σταματάει η πολιτική ορθότητα και επιστρέφει -απ’ την πρώτη πηγή- η καθαρτική ειρωνεία.
Γιώργου Σκαμπαρδώνη, «Λεωφορείο. 19 στάσεις» (Πατάκη)
Δεν είναι κατ’ ανάγκη καλύτερο από προηγούμενά του για τη Θεσσαλονίκη. Αλλά πού και πού επιλέγω ένα βιβλίο που με συνδέει χωρίς άλλη αφορμή με την αισθηματική αγωγή του τόπου όπου μεγάλωσα. Ο Σκαμπαρδώνης τα καταφέρνει ακόμη και αποσπασματικά.
Ο Λευτέρης Καλοσπύρος είναι συγγραφέας. Για το μυθιστόρημα «Η μοναδική οικογένεια», το πρώτο του βιβλίο που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Πόλις το 2013, τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα καθώς και με το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Πεζογράφου του περιοδικού «Ο Αναγνώστης».
Alvaro Enrigue, Ξαφνικός θάνατος. Μετ.: Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
Ένας φανταστικός, μα αληθοφανής αγώνας τένις ανάμεσα στον Καραβάτζο και τον Κεβέδο, μια καρναβαλική και άκρως διασκεδαστική μονομαχία ανάμεσα στον παλιό κόσμο που δύει και τον μοντέρνο που ανατέλλει. Παράλληλα, η βιομυθιστορία του Κορτές ως πικρή κι αγωνιώδης υπενθύμιση για την παραφροσύνη της εξουσίας. Σκαμπρόζικο, ψύχραιμο, τρισδιάστατο, στοχαστικό, το πιο πειστικό επιχείρημα της χρονιάς για το πώς πρέπει να μοιάζει το ιστορικό μυθιστόρημα σήμερα.
Erich Kästner, «Στο χείλος της αβύσσου: Η πλήρης έκδοση του Φάμπιαν». Μετ.: Άντζυ Σαλταμπάση. Εκδόσεις Πόλις
Το καλύτερο μυθιστόρημα που διάβασα φέτος, ένα αριστούργημα χωρίς ψεγάδια, ρυτίδες ή ουλές. Ο Φάμπιαν είναι ήρωας φτιαγμένος με τα υλικά του Άμλετ και του Στίβεν Ντένταλους, ο τέλειος βάρδος για να σαρκάσει και να πενθήσει την παρακμή του Βερολίνου και τη σταδιακή εξαΰλωση του κακοφορμισμένου ιστού μιας κοινωνίας που βρίσκεται εδώ και καιρό σε αποσύνθεση, ελάχιστα πριν οι ναζί καταλάβουν την εξουσία. Είναι τετριμμένο πια να αποκαλείς ένα μυθιστόρημα προφητικό και να ισχυρίζεσαι ότι είναι «πολλά χρόνια μπροστά από την εποχή του», γιατί αδικεί βιβλία όπως ο Φάμπιαν, πραγματικά πρωτοπόρα και προφητικά.
Τζέφρυ Ευγενίδης, «Δελτία παραπόνων». Μετ.: Άννα Παπασταύρου. Εκδόσεις Πατάκη
Ενώ τα κυψελοειδή μυθιστορήματα του Τζέφρυ Ευγενίδη φαντάζουν στοιχειωμένα με πνευματικές ανησυχίες και μεταφυσικά ερωτήματα –μάλιστα οι ήρωες που βιώνουν τις κρίσεις δεν είναι ώριμοι μεσήλικες αλλά έφηβοι ή φοιτητές–, οι πιο ενδιαφέρουσες ιστορίες αυτής της συλλογής –διόλου τυχαία, αυτές που γράφτηκαν πιο πρόσφατα– είναι γερά πακτωμένες στην οικονομική πραγματικότητα και τα διλήμματα ηθικής φύσεως που απορρέουν από αυτήν. Πάντως, τα δυο διηγήματα στον τόμο που προέκυψαν από τομές και επεμβάσεις σε κεφάλαια που προορίζονταν για πρώιμες ή εναλλακτικές εκδοχές των Middlesex και Σενάριο γάμου, δυο ιστορίες αμιγούς πνευματικής αναζήτησης, είναι μικρά κομψοτεχνήματα.
Max Porter, «Η θλίψη είναι ένα πράγμα με φτερά». Μετ.: Ιωάννα Αβραμίδου. Εκδόσεις Πόλις
Στις 122 σελίδες του υπέροχου αυτού βιβλίου χωράνε: η ποίηση του Τεντ Χιούζ και οι φιλολογικές μελέτες που τη δεξιώθηκαν· το κοράκι του Χιούζ και το κοράκι του Πόε· τα φτερουγίσματα του Οδυσσέα και η ιριδίζουσα συνείδηση του Τζόις· ο πρώιμος ΜακΓιούαν κι ο πρώιμος ΜακΚόρμακ και, εννοείται, ο πρώιμος κι ο τωρινός ΜακΝτόνα· το αποσταγμένο χιούμορ και η θλιμμένη ομίχλη της αγγλικής και της ιρλανδικής λογοτεχνίας του εικοστού αιώνα· κυρίως, τα δάκρυα, τα γέλια, τα κρωξίματα και τα αμέτρητα Σ’ ΑΓΑΠΩ ενός χήρου και των μικρών παιδιών του καθώς σκορπίζουν τις στάχτες της συντρόφου και μητέρας που μόλις έχασαν για πάντα.
Λούντβιχ Βίττγκενσταϊν, Περί βεβαιότητος. Μετ.: Μίλτος Θεοδοσίου. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Από το 1936 και ως το τέλος της ζωής του, το 1951, ο Βίττγκενσταϊν ήρθε εγγύτερα στην κοινή λογική και τη φιλοσοφία της κοινής γλώσσας που πρέσβευε η βρετανική παράδοση της αναλυτικής φιλοσοφίας. Ήταν η περίφημη ρήση του φίλου του, Τζορτζ Μουρ, «γνωρίζω μετά βεβαιότητος πως υπάρχει ένα χέρι εδώ», που ανάγκασε τον Βίττγκενσταϊν να απαντήσει με το Περί βεβαιότητος, το δεύτερο σημαντικότερο έργο της ύστερης περιόδου του μετά τις Φιλοσοφικές έρευνες. Το παρέδωσε φέτος στην ελληνική γραμματεία ο Μίλτος Θεοδοσίου με την έγκυρη μετάφρασή του και την υποδειγματική του εισαγωγή. Ίσως το εκδοτικό γεγονός της χρονιάς.
Ο Νίκος Μάντης είναι συγγραφέας. Έχει τιμηθεί με το βραβείο μυθιστορήματος της Ακαδημίας Αθηνών (Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη) για το βιβλίο του «Οι τυφλοί», έχει αποσπάσει δύο φορές το βραβείο μυθιστορήματος του ηλεκτρονικού περιοδικού Ο Αναγνώστης, για τα βιβλία « Οι τυφλοί» και «Άγρια Ακρόπολη», και έχει διακριθεί με το The Athens Prize for Literature του περιοδικού (δε)κατα για το μυθιστόρημα «Πέτρα Ψαλίδι Χαρτί». Τελευταίο του βιβλίο, «Οι τυφλοί» (2017)
«Ο Συνοδοιπόρος» του Nguyen Viet-Thanh (Εκδόσεις UTOPIA)
Ένα αριστοτεχνικό μυθιστόρημα για τον πόλεμο του Βιετνάμ μέσα απ’ τα μάτια ενός Βιετναμέζου πρόσφυγα στις ΗΠΑ, που συνδυάζει πλοκή, στυλ και ψυχολογική ανάλυση με τρόπο ενίοτε συγκλονιστικό.
«Μέρες Δίχως Τέλος» του Sebastian Barry (Εκδόσεις Ίκαρος)
Το χρονικό δύο απόκληρων εφήβων στην Άγρια Δύση του 19ου αιώνα, με απόηχους από Κόρμακ Μακάρθι έως και Χέρμαν Μέλβιλ, γεμάτο ποίηση, βία και μία πρόζα βιβλικής ομορφιάς.
«Yπό το Φως των Όσων Γνωρίζουμε» του Zia Heider Rahman (Eκδόσεις Πόλις)
Ένα πραγματικό μυθιστόρημα ιδεών που θα έκανε τον Τόμας Μαν υπερήφανο, ετούτο το ογκώδες πρωτόλειο του συγγραφέα με καταγωγή από το Μπαγκλαντές συνδυάζει την εγκυκλοπαιδική εμβρίθεια με το βαθύ σπαραγμό, με έναν τρόπο που πολύ σπάνια συναντάμε.
«Τυλ ο Σαλτιμπάγκος» του Daniel Kehlman (Εκδόσεις Καστανιώτη)
Μια περιπλάνηση στον αιματοβαμμένο κόσμο του Τριακονταετούς Πολέμου στη Γερμανία του 17ου αιώνα, με ήρωα έναν θρυλικό γελωτοποιό που προσπαθεί να διατηρήσει την ανθρωπιά του, αλλά κυρίως το κεφάλι πάνω στους ώμους του.
«Στο Στήθος Μέσα Χάλκινη Καρδιά» του Κώστα Κατσουλάρη (Εκδόσεις Μεταίχμιο)
Ένα βιβλίο για τον καθημερινό, ακήρυκτο πόλεμο που διεξάγεται στις δυτικές συνοικίες της Αθήνας ανάμεσα σε ακροαριστερούς, φασίστες και μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας με έπαθλο τις ψυχές των εφήβων μαθητών, γραμμένο με ομηρικές αναφορές που προσδίδουν επιπλέον ύψος σε μια εξιστόρηση που έτσι κι αλλιώς καίει σαν πυρωμένο σίδερο.
Ο Θανάσης Μήνας είναι δημοσιογράφος. Αρθρογραφεί κυρίως για θέματα μουσικής και βιβλίου.
Πέντε προτάσεις από τη μεταφρασμένη λογοτεχνία του τελευταίου χρόνου
Patti Smith – ‘M Train’, μτφ. Αλέξης Καλοφωλιάς. (Κέδρος)
Συνεχίζει να περιπλανιέται στην παρισινή Αριστερή Όχθη και στο Village της νιότης της. Γράφει σαν άγγελος.
Trevanian– «Η Λεωφόρος», μτφ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ (Πόλις)
Όταν η λογοτεχνία του νουάρ ξαναγίνεται (στη συγχρονία) εφάμιλλη με την αριστουργηματική αφήγηση/σκηνοθεσία του “TheWire”.
Woody Guthrie– «Σπίτι από Γη», μτφ. Αλέξης Καλοφωλιάς (Αίολος)
Το μοναδικό του μυθιστόρημα, εκδόθηκε για πρώτη φορά 46 χρόνια μετά τον θάνατό του, και αξιώνει μια θέση δίπλα στα «Σταφύλια της Οργής».
Φιστόν Μουαντζά Μουζιλά –« Τραμ 83», μτφ. Ρίτα Κολαΐτη (Καστανιώτης)
Μια συγκλονιστική λογοτεχνική επεξεργασία των ανοιχτών τραυμάτων που άφησε στο σώμα χωρών, όπως το Κονγκό, η πιο αποτρόπαια αποικιοκρατία.
Caryl Férey– «Ποτέ πια μόνος», μτφ. Αργυρώ Μακάρωφ (Άγρα)
Δεν είναι το καλύτερο βιβλίο του, όμως, το νουάρ του Férey πάντα αναδεικνύει και αγκαλιάζει την ετερότητα, καίριο θέμα στις μέρες που ζούμε. Δεν είναι τυχαίο ότι ο συγγραφέας αγαπά τον Joe Strummer.
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος είναι συγγραφέας και σεναριογράφος. Έχει τιμηθεί με το βραβείο σεναρίου στο 37ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης το 1996 για την ταινία «Απόντες» του Νίκου Γραμματικού και με το Βραβείο Μαρίας Ράλλη για πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς για το πρώτο του βιβλίο, τη συλλογή διηγημάτων «Η ενοχή των υλικών» (1997). Το ββιβλίο του «Γραφικός χαρακτήρας» βρίσκεται στη βραχεία λίστα για τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία του 2017, εκδόσεων του 2016. Το τελευταίο του βιβλίο, «Ολομόναχος», κυκλοφόρησε το 2018.
Δύο βιβλία που ξεχώρισα από την πρόσφατη εγχώρια λογοτεχνική παραγωγή είναι «Ο θάνατος του αστρίτη» του Δημήτρη Κανελλόπουλου (εκδ. Κίχλη) και το «Δέντρα, πολλά δέντρα» της Ρούλας Γεωργακοπούλου (εκδ. Πόλις).
Κάποιος κακοπροαίρετος θα υπέθετε πως η επιλογή μου οφείλεται στην κατάληξη των επωνύμων των συγγραφέων, κατάληξη που μαρτυρά κοινή καταγωγή. Η αλήθεια όμως είναι πως η επιλογή μου οφείλεται αφενός στο αυτοβιογραφικό υπόβαθρο και των δύο βιβλίων και, αφετέρου, στο γεγονός ότι και τα δύο διαθέτουν ένα εντελώς ξεχωριστό ύφος.
Ο μεν Δημήτρης. Κανελλόπουλος μας συστήνει με σπαρακτική αμεσότητα έναν κόσμο σχεδόν ξεχασμένο, ενώ η Ρούλα Γεωργακοπούλου με απαράμιλλη χάρη κι ένα χιούμορ ιδιότυπο όσο και λυτρωτικό περιγράφει την ιδιαίτερη σχέση με τη μητέρα της. Δύο ολιγοσέλιδα διαμάντια της πρόσφατης εκδοτικής παραγωγής.
Ανάλογο αυτοβιογραφικό υπόβαθρο και ξεχωριστή γλώσσα διαθέτει το «Στ’ αμπέλια» του Σταύρου Ζουμπουλάκη (εκδ.Πόλις), βιβλίο που συνδέεται υποδόρια με εκείνο του Δ. Κανελλόπουλου, καθώς μιλά επίσης για μιαν άλλη Πελοπόννησο.
Τέλος, η βύθισή μου στις αυτοβιογραφικές σελίδες αναμένεται να ολοκληρωθεί με το πολυσυζητημένο «Μεταξύ τους», του μεγάλου Ρίτσαρντ Φορντ (εκδ. Πατάκη) και τον φρεσκότατο «Ερασιτέχνη επαναστάτη» του Απόστολου Δοξιάδη (εκδ. Ίκαρος).
Ο Αλέξης Πανσέληνος είναι συγγραφέας. Εχει τιμηθεί με το Β’ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 1985 για το μυθιστόρημα «Η Μεγάλη Πομπή», με το Βραβείο Μυθιστορήματος «Διαβάζω» 2012 για το μυθιστόρημα «Σκοτεινές επιγραφές», ενώ το το μυθιστόρημα «Ζαΐδα ή Η καμήλα στα χιόνια», ήταν η Ελληνική υποψηφιότητα για το Ευρωπαϊκό Αριστείο 1997. Το τελευταίο του βιβλίο, «Ελαφρά Ελληνικά Τραγούδια», κυκλοφόρησε το 2018.
Bernhard Schlink –« Όλγα» (μυθιστόρημα) μετ. Απ. Στραγαλινός, ΚΡΙΤΙΚΗ.
Σπουδαίο μυθιστόρημα που διαδραματίζεται από τα τέλη του 19ου αιώνα και τον Α’ Παγκόσμιο έως πρόσφατα, γραμμένο στην ισχυρή παράδοση του Thomas Mann, πέρα από την αναγνωστική απόλαυση ενός σπουδαίου τεχνίτη, του Σλινκ, δείχνει και πόσο πιο κοντά μας βρίσκεται η λογοτεχνία της Μεσευρώπης (στο αίμα της οποίας ρέει πάντα και η πολιτική διάσταση των πραγμάτων) απ’ όσο η απονευρωμένη αγγλοσαξωνική ή η φευγάτη νοτιοαμερικάνικη. Ιδιαίτερα καλή η μετάφραση.
Erich Kästner – «Στο χείλος της αβύσσου (¨Φάμπιαν”)» (μυθιστόρημα) μετ. Α. Σαλταμπάση, ΠΟΛΙΣ.
Άλλο ένα ενδιαφέρον μυθιστόρημα για τη Γερμανία του Μεσοπολέμου και την άνοδο του ναζισμού, γραφή μοντέρνα – αλλά και αρκετή φλυαρία. Γοητευτικότερη και πιο οικονομημένη απεικόνιση της αναβράζουσας και μαύρης εκείνης εποχής συνάντησα στο «Απόκρυφο Βερολίνο» του Franz Hessel από τις εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ (εκδ. 2016), που διάβασα νωρίτερα το καλοκαίρι. Ο Kaestner ωστόσο λογοκρίθηκε βάναυσα στην εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία και σίγουρα έπρεπε και άξιζε να εκδοθεί, ας διακρίνονται οι ρυτίδες μιας γραφής που τότε έδειχνε προς το μέλλον.
Άγης Πετάλας – «Εις την ψυχήν ελπίδα» (μυθιστόρημα) – ΕΣΤΙΑ.
Μια νέα φωνή στην πεζογραφία, ο Άγης Πετάλας κατορθώνει να ολοκληρώσει μια μεγάλη σύνθεση όπου η παιγνιώδης φαντασία ενισχύει την ιστορική μνήμη και το χιούμορ κάνει ανάλαφρο το βάρος κάποιων σελίδων που ίσως και να περισσεύουν. Ωστόσο το πάθος του συγγραφέα για τη μεγάλη σύνθεση και η πρωτότυπη ιδέα, καθώς και η γλωσσική του δεξιοτεχνία, παρασέρνουν εύκολα τον αναγνώστη ίσαμε το τέλος.
Maurice Attia – «Λευκή Καραϊβική» (μυθιστόρημα) μετ. Χ. Σκιαδέλλη, ΠΟΛΙΣ.
Μάστορας του κοινωνικού νουάρ (είδους με μακρά παράδοση στη Γαλλία) ο Αττιά παρασέρνει με το μπρίο της γραφής και το οξύ βλέμμα τού έμπειρου πεζογράφου. Βιβλίο που θα έπρεπε να μελετήσουν προσεκτικά όσοι από τους δικούς μας συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας δεν αρκούνται στο “Who done it” της παραδοσιακής σχολής αλλά θέλουν να μιλήσουν για ένα ευρύτερο φάσμα θεμάτων.
Γιώργος Συμπάρδης – «Αδέλφια» (μυθιστόρημα) – ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ.
Το πέμπτο μυθιστόρημα ενός από τους καλύτερους πεζογράφους, χαμηλόφωνο και συγκλονιστικό, γραφή ρέουσα, ματιά κοφτερή και γλώσσα μελωδική, για μια εποχή και μια κοινωνική τάξη για τις οποίες πολύ λίγα έχουν γραφτεί με τόση αμεσότητα και τόσο βάθος. Ίσως το καλύτερο βιβλίο του, σίγουρα το λιγότερο κρυπτικό και το πιο τέλεια δομημένο.
Κώστας Κατσουλάρης – «Στο στήθος μέσα χάλκινη καρδιά» (μυθιστόρημα) ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ.
Το νέο μυθιστόρημα του Κώστα Κατσουλάρη σηματοδοτεί την ανοδική πορεία ενός πεζογράφου που βάζει υψηλούς στόχους και δεν επαναπαύεται στην παρατήρηση της καθημερινότητας των τελευταίων χρόνων. Μόνο για την ιδέα που είχε και για την τόλμη του εγχειρήματος, το μυθιστόρημα αξίζει να διαβαστεί από ένα κοινό συνηθισμένο στις μονότονα θρηνητικές απεικονίσεις της Κρίσης.
Κώστας Λογαράς – «Τα πουλιά με το μαύρο κολάρο» (μυθιστόρημα) ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ
Αναμφισβήτητα ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα που γράφτηκαν για την Κρίση, ατμοσφαιρικό, ποιητικό και ρεαλιστικό μαζί, μια ιστορία δυνατή και σκληρή και το πανόραμα μιας μεγάλης επαρχιακής πρωτεύουσας που ελάχιστα διαφέρει από την Αθήνα. Ο Λογαράς αποδεικνύεται μάστορας, η γραφή διαθέτει γνήσια λογοτεχνικότητα που τελευταία σπανίζει αρκετά και η δουλεμένη γλώσσα είναι το τέλειο εργαλείο για να νιώσει ο αναγνώστης και την αισθητική απόλαυση ενός μυθιστορήματος για την ανθρώπινη κατάσταση.
Ρούλα Γεωργακοπούλου – «Δέντρα, πολλά δέντρα» (νουβέλα) ΠΟΛΙΣ
Δοκιμασμένη ήδη στα δύσκολα της θεατρικής σκηνής, η Γεωργακοπούλου κατέλαβε εξ εφόδου τον τομέα της πεζογραφίας με μια σύντομη συνταρακτική νουβέλα με θέμα την ασθένεια και την αποδημία της μητέρας της, αναδεικνύοντας τη σχέση μάνας-κόρης ως κορυφαία ψυχική μέθεξη, αναπόφευκτη αντιστροφή των ρόλων και εργαλείο αυτοσυνείδησης και κατανόησης του ετέρου. Προσωπικό ύφος που δεν ξεπέφτει στον συναισθηματισμό και συνταράσσει επειδή η δραματουργική του απόσταση διευκολύνει την εισροή της εμπειρίας κατευθείαν στη συνείδηση του αναγνώστη.
Κώστας Ακρίβος – «Γάλα μαγνησίας» (μυθιστόρημα) – ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
Ο Ακρίβος συνθέτει ένα πολυσέλιδο έργο για τον Βόλο της παιδικής και νεανικής του ηλικίας. Αναδεικνύει με αμεσότητα μια εποχή και μια κοινωνία αντιπροσωπευτική του επαρχιακού αστισμού και της επίμονης ανάμιξης της Εκκλησίας στη διαμόρφωση της νεολαίας. Πολύ ενδιαφέρουσα από μυθιστορηματικής πλευράς και η εποχή της επτάχρονης στρατιωτικής δικτατορίας του 1967.
Ο Δημοσθένης Παπαμάρκος είναι συγγραφέας. Για τη συλλογή διηγημάτων του «Γκιακ» έχει τιμηθεί με το Βραβείο του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών και με το Βραβείο Διηγήματος/Νουβέλας του περιοδικού «Αναγνώστης» 2015. Το «Γκιακ» είναι το τελευταίο του βιβλίο.
Ντάνιελ Μέντελσον, «Μια Οδύσσεια. Ένας πατέρας, ένας γιος, ένα έπος», μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου. Εκδόσεις Πατάκη
Ρούλα Γεωργακοπούλου, «Δέντρα πολλά δέντρα». Εκδόσεις Πόλις
Σταύρος Ζουμπουλάκης, «Στ’ αμπέλια». Εκδόσεις Πόλις
Πολύμνια Αθανασιάδη, «Η άνοδος της μονοδοξίας στην ύστερη αρχαιότητα», μετάφραση: Ειρήνη Μητούση. Εκδόσεις Εστία
Τιμ Γουίτμαρς, «Θεομαχία, Η αθεΐα στον Αρχαίο Κόσμο», μετάφραση: Γιώργος Καζαντζίδης. Εκδόσεις Polaris
Πηνελόπη Δέλτα, «Στα μυστικά του Βάλτου», graphic novel σε σχέδιο Παναγιώτη Πανταζή και σενάριο Γιάννη Ράγκου. Εκδόσεις Polaris
Thomas Ligotti, “Songs of a Dead Dreamer and Grimscribe”, Εκδόσεις Penguin
Ο Λάκης Παπαστάθης είναι σκηνοθέτης και συγγραφέας. Εχει κερδίσει ενδεκα βραβεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονιης (δύο απο αυτά Καλύτερης ταινίας, για τον «Θεόφιλο» και το «Μόνον της ζωής του Ταξείδιον») και δύο Διεθνή Βραβεία. Απο τις Εκδόσεις Νεφέλη, Πατάκη και Πόλις έχουν εκδοθει 5 βιβλία του. Τελευταίο, το «Ο δάσκαλος αγαπούσε το βωβό σινεμά» (2014).
Περισσότερα -και πολύ ενδιαφέροντα-για τα βιβλία που προτείνει ο Λάκης Παπαστάθης θα διαβάσετε στο εκτενές κείμενο: Το 2018 ο Λάκης Παπαστάθης βυθίστηκε στον αστερισμό του Παπαδιαμάντη
«Υπό την Παπαδιαμαντικήν δρύν» του Λάκη Προγκίδη. Βιβλιοπωλείον της «ΕΣΤΙΑΣ».
«Ο Παπαδιαμάντης, η Ελλάδα και ο κόσμος μας. Διάλογοι φιλίας με τον Λάκη Προγκίδη». Του Γιάννη Κιουρτσάκη. Εκδόσεις Πατάκη.
«Βωβόν ξύλον. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης . Κατάθεση ερευνητικής ανάγνωσης». Της Πόλυς Χατζημανωλάκη. Εκδόσεις Εύμαρος.
«Η Φόνισσα». Επιμέλεια, Εισαγωγή, Σημειώσεις, Σχόλια Κώστας Σταμάτης. Εκδοσεις ΠΑΤΑΚΗΣ
«Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Ήτον πνοή, ίνδαλμα αφάνταστον, όνειρον… Διηγήματα ερωτικά. Έρως Νάρκισσος, Έρως θείος. Όψεις του έρωτα στο έργο του Παπαδιαμάντη». Της Αγγέλας Καστρινάκη. Από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
«Πούρα Γεμιστά» του Βασίλη Τσιαμπούση. Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ
«Στ’ Αμπέλια». Του Σταύρου Ζουμπουλάκη. Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ
«Οι Ιστορίες είναι πάντα ξένες» ( Τα διηγήματα 1974-2016.) Του Δημήτρη Νόλλα. Εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ
«Δύο γυναίκες, δύο θεές». Της Ρέας Γαλανάκη. Εκδόσεις Καστανιώτη.
«Δέντρα, πολλά δέντρα». Της Ρούλας Γεωργακοπούλου. Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ
«Πρώτα ο Θεός». Του Κώστα Βραχνού. Εκδόσεις ΝΕΦΈΛΗ
«Ραβάσια Μεγίστης Λαύρας 1912-13» Του Διογένη Καραγιαννακίδη. Εκδόσεις Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας.
«Πίσω από το πέπλο της ωραιότητας. Ο μυστικός κόσμος της Εύας και του Άγγελου Σικελιανού». Της Ευθαλίας Παπαδάκη. Βιβλιοθήκη του Μουσείου Μπενάκη
«Σχεδόν Βιβλικά». Του Δημήτρη Αγγελή. Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ
«Άνθρωπος μηδενικών αποχρώσεων». Του Λευτέρη Ξανθόπουλου. Εκδόσεις Γαβριηλίδης
«Με λένε Ηγησώ». Της Μαργαρίτας Μηλιώνη. Εκδόσεις Γαβριηλίδης
Ο Θοδωρής Ρακόπουλος είναι συγγραφέας. Για την πρώτη ποιητική του συλλογή, «Φαγιούμ», τιμήθηκε με το κρατικό βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα και με βραβείο στο 1ο φεστιβάλ νέων λογοτεχνών του ΕΚΕΒΙ. Τελευταίο του βιβλίο (και πρώτο του πεζογραφικό) η συλλογή διηγημάτων «Νυχτερίδα στην τσέπη» (2015).
Το πρόβλημα με τις λίστες χρονιάς είναι όταν ανακυκλώνουν και αναπαράγουν εκείνη την βαθιά προβληματική στάση απέναντι στην λογοτεχνία, που μιλά για «κύκλο ζωής» βιβλίων, λες και το καλό βιβλίο είναι γιαούρτι. Όταν λειτουργούν απλώς εταστικά, και γιατί όχι εορταστικά, τα πράγματα γίνονται καλύτερα. Το πρόβλημα πάντως παραμένει και γίνεται ιδιαίτερα –τραγική ειρωνεία- επείγον στο μακροβιότερο είδος λογοτεχνίας, την ποίηση. Η ποίηση έχει αυτό το κακό, η άτιμη: ένα καλό ποιητικό βιβλίο ο χρόνος δεν το φθείρει αλλά αντίθετα, το ευνοεί.
Για μένα ως αναγνώστη, νομίζω μάλλον απαιτητικό αλλά ίσως εξασκημένο, δίπλα σε αυτόν τον προβληματισμό, υπάρχει κι ένας άλλος: μεγάλο μέρος των βιβλίων που διαβάζω είναι «στα ξένα», κι ανήκουν συχνά σε μια άλλη παράδοση αφήγησης: την εθνογραφική ή/και την ιστορική. Θα γράψω για αυτά που έχω όντως διαβάσει, όχι αυτά που θα ήθελα να έχω διαβάσει και για πρακτικούς λόγους δεν πρόλαβα. Με την ελληνική ποίηση άλλωστε διατηρώ μια παθιασμένη σχέση από απόσταση, με όλα τα προβλήματα τέτοιων σχέσεων (βλέπεστε όχι όσο συχνά θα θέλατε, μεσολαβούν περίοδοι ασιτίας ή ακόμη και ασωτίας, κττ.)
Οπότε αποκλείουμε, για αυτή την λίστα, μεγάλο υλικό. Πάμε, ωστόσο:
Το «Ωρολογιακοί Μηχανισμοί» είναι ένα συλλογικό βιβλίο «του» Δημήτρη Καλοκύρη, εξέχοντος κυρίου των γραμμάτων και μάγου, συγγνώμη, ρέκτη, της γραφής. Το έβγαλε η Νεφέλη, συνομαδώνοντας 40 συγγραφείς σε μικρά κείμενα, δίπλα στα κολλάζ του Καλοκύρη.
Το «Λεωφορείο: 19 στάσεις» (Πατάκη) του Γιώργου Σκαμπαρδώνη, είναι μια αστική εθνογραφία σε κλασικό σκαμπαρδωνικό στυλ, πρωτότυπο όμως. Εμένα ο διηγηματογράφος Σκαμπαρδώνης μου αρέσει πάρα πολύ, δεν ξέρω τι λέει η πιάτσα. Και γενικά, προφανώς στηρίζουμε Θεσσαλονίκη και την σχολή γραφής της…
…όπως τον κραταιό Θωμά Κοροβίνη, βέβαια, με το νέο ιστορικαφήγημά του, για μια άσβεστη στιγμή στο μυαλό των Σαλονικιών αλλά όχι γνωστή στους πρωτευουσιάνους, αρχή μεγάλων κακών για τη χώρα γενικά: Ο θρύλος του Ασλάν Καπλάν (Άγρα ). Ασλάν παναπεί λιοντάρι, καπλάν σημαίνει τίγρη, και το αποτέλεσμα μπαρόκ βέβαια. Για την φωτιά του 1917.
Η Ειρήνη Βακαλοπούλου κινείται στους αρμούς εξπρεσσιονισμού και σουρρεαλισμού, σε ένα ονειρικό σαχτουρικό πεδίο, με τις εμμονές της στο μικρό ενώτιο βιβλίο «Η επίσκεψη» (Σαιξπηρικόν), ομώνυμο του επίσης ονειρικού Γονατά.
Το Μόρα, του Δημήτρη Πέτρου (Μικρή Άρκτος) τρίτο βιβλίο, είναι διττά ζόρικο: αφενός συνθετικό στην μέθοδό του, αφετέρου αποσυνθετικό στο περιεχόμενο, αφού μιλά για τον θάνατο. Απαιτητικό βιβλίο -το χωνεύω ακόμη-, αλλά αξίζει.
Προφανώς τα Μείζονα Ποιητικά του Μιχάλη Κατσαρού (Τόπος) πρέπει να είναι στη λίστα, δεν νομίζω να χρειάζεται να εξηγήσω γιατί. Δεν ήταν ποτέ αγαπημένος μου, αλλά είναι πολύ μέσα στην εποχή μας.
Το Βραχνός Προφήτης του Χρήστου Μπράβου (Μελάνι) είναι ίσως η σημαντικότερη κυκλοφορία στον χώρο της ποίησης για την χρονιά. Έτσι, απλά και νοικοκυρεμένα.
Το Βασίλειο για ένα μολύβι, του Αντώνη Ψάλτη (Κέδρος), επιχειρεί μια δύσκολη αναμέτρηση με τον Δον Κιχώτη. Η διακειμενικότητα, το βλέπουμε όμορφα στις δουλειές ποιητών όπως ο Τσαλαπάτης, η Ηλιοπούλου, κι άλλοι, είναι κεντρικό ζήτημα στην ποίηση του καιρού μας. Εδώ γίνεται με κέφι και στυλ, χωρίς ακαδημαϊσμό.
Τα βιβλία του Δημήτρη Λεοντζάκου χαρακτηρίζει μια ήρεμη, ψυχρή ενίοτε, αντιμετώπιση πολύ βαθέων στιγμών της ύπαρξης. Ενίοτε φιλοσοφεί πολύ για τα μάλλον εμπειρικιστικά γούστα μου, αλλά όταν δεν το κάνει γίνεται από τους σπουδαιότερες φωνές της ποίησής μας, όπως στο Τοπία ξανά. Η αγάπη (Νεφέλη).
Ποίηση όμως είναι ίσως κυρίως οι ανθολογίες, και εδώ είχαμε καλή σπορά. Στο εξωτερικό η ελληνική ποίηση συνεχίζει το σερί και την λογική του «έξω πάμε καλά», με το γερμανικό DichtungmitBiss, ανθολογία της Μαρίας Τοπάλη. Στο περιφερειακό εσωτερικό: Στέλιος Μαφρέδας,Η Πρέβεζα στην ελληνική ποίηση (Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις), για την γωνιά της πιο εντατικής γεωγραφίας στην ποίησή μας, και το φοβερό Δυσμενής Μετάθεση: Όψεις της επαρχίας στην ελληνική ποίηση , σε ανθολόγηση του συμπατριώτη μου Αμυντιώτη Κώστα Κακκαβά (Πηγή).
Το βραβείο του πιο εκνευριστικού, βιβλίου της χρονιάς ανήκει δικαιωματικά στο Ηλίας Πετρόπουλος: Ο τεχνίτης της διαστροφής, Σεργιάνι στον κόσμο ενός αιρετικού ελληνολάτρη (Οδός Πανός), που ήδη από τον τίτλο δείχνει τις αδυναμίες του αλλά στην ανάγνωση πραγματικά ξεπερνά κάθε προσδοκία (και υπομονή). Κρίμα, διότι ο συγγραφέας είναι ένας πνευματικός άνθρωπος της διασποράς, ο Γιάννης Βασιλακάκος, και βέβαια κρίμα διότι από την ελληνική γραμματεία λείπει τραγικά μια κριτική βιογραφία του τεράστιου Πετρόπουλου, που σωστά νομίζω ο Κούρτοβικ είχε χαρακτηρίσει ως τον μεγαλύτερο στυλίστα της γλώσσας μας όσο ζούσε.
Γιώργος Συμπάρδης
Ο Γιώργος Συμπάρδης είναι συγγραφέας. Έχει βραβευθεί, το 2012, για το μυθιστόρημα «Υπόσχεση γάμου», με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος και με το Βραβείο Πεζογραφίας Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών καθώς και με το Βραβείο του λογοτεχνικού περιοδικού Κλεψύδρα ενώ το 2013 βραβεύτηκε με το Διεθνές Βραβείο Καβάφη. Το τελευταίο του μυθιστόρημα, «Αδέλφια», κυκλοφόρησε το 2018.
Με αλφαβητική σειρά:
«Δένδρα, πολλά δένδρα» από τη Ρούλα Γεωργακοπούλου και τις Εκδόσεις Πόλις.
Συνταρακτική ανατομία της σχέσης της συγγραφέως με μία άπισαστη, φεύγουσα αλλά και αείποτε παρούσα μητέρα.
«Ο Ωραίος λοχαγός» ,του Μένη Κουμανταρέα που επανεκδόθηκε από τον Πατάκη.
Η ομορφιά ειδωμένη με τα μάτια ενός γέρου δικαστικού και ένα μυθιστόρημα που διαθέτει το σφρίγος της συγγραφικής ακμής του νέου ακόμα τότε Μένη Κουμανταρέα που τολμάει και προεισπράττει τη μελλοντική φθορά του.
Διηγήματα της Τέτας Κουντούρη από τις Εκδόσεις Κέδρος «Λίγο πριν βρέξει» αλλά και λίγο μετά.
Αφηγήσεις για σπίτια κτισμένα από πηλό και τα ζευγάρια που τα κατοικούν. Για τα ψέματα, τις κρυμμένες αλήθειες και τα μυστικά τους.
«Τα πουλιά με το μαυρο κολάρο» από τον Κώστα Λογαρά και τις Εκδόσεις Καστανιώτη.
Ένα σκοτεινο μυθιστόρημα για την Πάτρα των μεταναστών, των βίαιων πολιτικών συγκρούσεων και του καταστροφικού έρωτα των ηρώων του.
«Ελαφρά ελληνικά τραγούδια» από τον Αλέξη Πανσέληνο και τις Εκδόσεις Μεταίχμιο.
Μυθιστορηματική νοπογραφία, αποσπασματική αλλά συνεκτικά οργανωμένη και περιεκτική της ουσίας μιας πολύ δύσκολης εποχής, της μεταπολεμικής δεκαετίας του 50.
Κατερίνα Σχινά
Η Κατερίνα Σχινά είναι λογοτεχνική κριτικός, μεταφράστρια και συγγραφέας. Το 1997 βραβεύτηκε από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας για τη μετάφραση του μυθιστορήματος της Toni Morrison Γαλάζια μάτια και το 2008 από το περιοδικό Gourmet της Ελευθεροτυπίας για τη μετάφραση των Γαστριμαργικών αναλέκτων του Ben Schott (2008). Το βιβλίο της Καλή και ανάποδη απέσπασε το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου – Κριτικής το 2015. Το τελευταίο της βιβλίο, «Ιστορίες για ατρόμητα κορίτσια» κυκλοφόρησε το 2017.
Θα μιλήσω μόνο για τα βιβλία που αγάπησα τη χρονιά που πέρασε, και όχι για τα ούτως ή άλλως αξιανάγνωστα, που είναι πολλά και θα τα σύστηνα μετά χαράς, αν αυτό το σημείωμα δεν ήταν τόσο προσωπικό και ίσως τόσο εξομολογητικό. Κι αν φανεί ότι βαραίνουν δυσανάλογα κάποιοι εκδοτικοί οίκοι στις προτάσεις μου, δεν πρόκειται για μεροληψία, αλλά για γούστο – και αυτό, ως γνωστόν, non est disputandum.
Όσο κι αν αρέσκονται ορισμένοι να οικτίρουν το καχεκτικό, κατ’ αυτούς, ελληνικό μυθιστόρημα, διατεινόμενοι ότι ποτέ δεν είχαμε, ούτε και θα έχουμε, ιδιαίτερες επιδόσεις στην μεγάλης έκτασης μυθοπλασία γιατί ο βαθμός ωριμότητας της κοινωνίας μας δεν το επιτρέπει, τα βιβλία των μυθιστοριογράφων μας τους διαψεύδουν. Ένα απ’ αυτά, τα «Ελαφρά ελληνικά τραγούδια» (εκδ. Μεταίχμιο) του Αλέξη Πανσέληνου, «τοιχογραφία για μια εποχή δύσκολης ανάρρωσης ενός κόσμου που μάτωσε», όπως το θέλει ο συγγραφέας του, περιγράφει την Ελλάδα μεταξύ 1950 και 1953. Και δεν αφήνει τίποτε απ’ έξω, μικρά και μεγάλα, ασήμαντα και κοσμοϊστορικά. Σε 48 μικροαφηγήματα εκρηκτικής πυκνότητας και δραστικότητας στριμώχνονται πολιτικά δράματα και επιχειρηματικές σκευωρίες, αταίριαστοι έρωτες και οικογενειακές ανησυχίες, κέντρα διασκέδασης, μόδα, αναγνώσματα, και τραγούδια, κυρίως τραγούδια, που διαστίζουν την αφήγηση, σαν βάσιμο της γραφής. Αληθινό, ειρωνικό, συγκινητικό και συγκινημένο.
Ο «Κόκκινος Σταυρός» (εκδ. Πόλις) της Μαρίας Γαβαλά είναι ένα πολύπτυχο, καλοχτισμένο μυθιστόρημα ιδεών όπου συνυφαίνονται, αλληλοδιεισδύουν και αλληλοφωτίζονται τέχνη και ψυχιατρική, πολιτική και επιστήμη, ιστορική αφήγηση και κοινωνικός στοχασμός, ατομική μικροϊστορία και συλλογικά πάθη, παρελθόν και παρόν. Μια νεαρή μεταπτυχιακή φοιτήτρια ελληνογερμανικής καταγωγής ερευνά τη ζωή και το έργο μιας ζωγράφου του γερμανικού μεσοπολέμου, που ως ψυχικά ασθενής γίνεται θύμα των «πρακτικών ευθανασίας» των Ναζί. Μια πολυεστιακή αφήγηση που διανύει αβίαστα εποχές και σύνορα, συνδέει τον γερμανικό μεσοπόλεμο με το θολό παρόν της σύγχρονης, αλωμένης από την κρίση και την τρομοκρατία, Ευρώπης και χωρίς ποτέ να προβαίνει σε ανιστορικές αντιστοιχίσεις μεταγγίζει στον αναγνώστη ένα βαθύ, αναγνωριστικό ρίγος.
Το «Δέντρα, πολλά δέντρα» (εκδ. Πόλις) της Ρούλας Γεωργακοπούλου, όπου η αφηγήτρια παρακολουθεί τις τελευταίες μέρες της βυθισμένης στην άνοια μητέρας της, είναι μια υψηλής θερμοκρασίας αφήγηση γραμμένη με χιούμορ, σουρεαλιστική φαντασία και ψυχαναλυτική ένταση. Πάνω στον καμβά της συναρπαστικής αποτύπωσης μιας οικογένειας, ενός τόπου, μιας εποχής, οι διάσπαρτες βελονιές του στοχασμού της συγγραφέως για το τι σημαίνει μητέρα (βιολογική ή όχι), τι γλώσσα, τι αποχωρισμός ανταποδίδουν το μητρικό δώρο της αφήγησης μετατονίζοντάς το σε διαφορετική κλίμακα, και επιτρέποντας στο πένθος να ανθίσει.
To αυτοβιογραφικό αφήγημα του Σταύρου Ζουμπουλάκη «Στ’ αμπέλια» (εκδ. Πόλις) είναι επίσης μια ανασύσταση ενός κόσμου που δεν υπάρχει πια, του ασάλευτου ελληνικού αγροτικού βίου στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Χωρίς νοσταλγία, ακαλλώπιστα και αδρά, προβάλλουν τα παιδικά καλοκαίρια του συγγραφέα στο χωριό, κι είναι σαν να ’ρχονται απαράλλαχτα από τα χρόνια του Ησιόδου και να μιλούν για τις ίδιες αρετές και τα ίδια πάθη, πάθη στοιχειακά, ζυμωμένα με το μόχθο και την ανάγκη. Η ομορφιά της γραφής αξεδιάλυτα δεμένη με τον στοχασμό για τα ανθρώπινα.
Διάβασα, ακόμα, με δέος μπροστά στην οιστρηλασία του κακού, τον «Δολοφόνο» του Γιώργου Αριστηνού (εκδ. Κίχλη), απόλαυσα τα μνημονικά κτερίσματα του Παναγιώτη Χατζημωϋσιάδη στην Ιδιωτική μου αντωνυμία (εκδ. Κίχλη), τα μπορχεσικής έμπνευσης αφηγήματα του Αχιλλέα Κυριακίδη στο Μουσείο των τύψεων (εκδ. Πατάκη), την κοχλάζουσα ακινησία στη νουβέλα της Μαριαλένας Σεμιτέκολου «Οι Κυριακές, το καλοκαίρι» (εκδ. Ίκαρος) και την ιλιγγιώδη παραφορά της στέρησης στο «Γυμναστήριο» του Αντώνη Νικολή (εκδ. Ποταμός). Τόποι χλοεροί, όπου ανθίζει το γέλιο η «Πάπισσα Ιωάννα» του Ε. Ροΐδη σε μορφή graphic novel από τον καταπληκτικό Δημήτρη Χαντζόπουλο (εκδόσεις Athens’ Review of Books) και το ανατρεπτικό των εθνικοπατριωτικών, θρησκευτικών, και… ερωτικών στερεοτύπων περί Θεσσαλονίκης «Μπουγάτσα εάλω» του ακαταπόνητα και ξεκαρδιστικά βλάσφημου Γιάννη Βαλτή (εκδ. Ποταμός).
Τα ξένα μυθιστορήματα είναι πολλά, αν και συχνότερες, όπως τώρα μόλις διαπιστώνω, είναι οι επάνοδοί μου σε παλιότερα εκδομένα βιβλία που ξανακυκλοφορούν σε νέες, εξαιρετικά επιμελημένες, μεταφράσεις. Ξαναδιάβασα, λοιπόν, το «Κουτσό» του Χούλιο Κορτάσαρ και ανακάλυψα τον Λούκας που φιλοσοφεί ασημαντολογώντας και ασημαντολογεί φιλοσοφώντας στο «Κάποιος Λούκας» του ίδιου συγγραφέα, έξοχα μεταφρασμένα και τα δυο από τον Αχιλλέα Κυριακίδη, στις φροντισμένες εκδόσεις Opera. Έβαλα στο προσκέφαλό μου τις «Σημειώσεις του Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε» του Ράινερ Μαρία Ρίλκε στη νέα, μουσικότατη μετάφραση του Αλέξανδρου Ίσαρη από τις εκδόσεις Κίχλη. Ξαναδιάβασα το ανησυχητικό αριστούργημα του Χένρι Τζέιμς «Τι ήξερε η Μέιζι» σε μετάφραση Σώτης Τριανταφύλλου από τις εκδόσεις Gutenberg, τη «Συνείδηση του Ζήνωνα» του Ίταλο Σβέβο, σε μετάφραση Έφης Καλλιφατίδη, από τις εκδόσεις «Αντίποδες», την «Εγκυκλοπαίδεια των Νεκρών» του Ντανίλο Κις, σε μετάφραση Μαρίας Κεσίνη, από τις εκδόσεις Καστανιώτη, τέλος την εκπληκτική μελέτη στην συλλογική μεταναζιστική γερμανική ενοχή «Μπιλιάρδο στις εννιάμισι» του Χάινριχ Μπελ, σε μετάφραση Μαργαρίτας Ζαχαριάδου, από τις εκδόσεις Πόλις.
Φύλαξα για το τέλος ένα βιβλίο που μετέφρασα εγώ, γιατί θα ήταν υποκρισία να μη μοιραστώ τη χαρά της ανακάλυψης μιας σπουδαίας συγγραφέως από ψευτοδιακριτικότητα. Η Λουσία Μπερλίν ανανεώνει το αμερικανικό διήγημα με ιστορίες που καθώς έγραψε η φίλη της συγγραφέας Λύντια Ντέιβις «βομβίζουν και τριζοβολούν όπως τα γυμνά καλώδια όταν έρχονται σε επαφή». Ερωτική ευτυχία και καταποντισμός στην απόγνωση, προβλήματα βιοπορισμού και έρημοι μοναξιάς, εξάρτηση από ουσίες και αυτοκαταστροφική αμεριμνησία, μητρότητα και στέρηση, ασθένειες και θάνατοι, πίστη στη ζωή παρά τη βαναυσότητά της, σε μια αυτοβιογραφική συλλογή διηγημάτων που μεταποιεί την πραγματικότητα χωρίς να ψευτίζει την αλήθεια της. Λουσία Μπερλίν, «Οδηγίες για οικιακές βοηθούς» από τις Εκδόσεις Στερέωμα.
Μισέλ Φάις
Ο Μισέλ Φάις είναι συγγραφέας και υπεύθυνος των σελίδων βιβλίου στην «Εφημερίδα των Συντακτών». Το 2000 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος για τη συλλογή διηγημάτων «Aπ’ το ίδιο ποτήρι και άλλες ιστορίες». Τελευταίο του βιβλίο το «Lady Cortisol» (2016) βρίσκεται στη βραχεία λίστα για τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία του 2017, εκδόσεων του 2016.
Θα περάσω τον σελιδοδείκτη μου σε τρεις πρωτοεμφανιζόμενες πεζογραφικές φωνές.
Στην Αλίκη Στελλάτου για τη σπειροειδή, υπνωτιστική, σπάνιας γλωσσικής έντασης νουβέλα της «Γάτα στον κήπο» (Κίχλη), επιβεβαιώνοντας πως ένα απλό, σχεδόν κοινότοπο θέμα μεταμορφώνεται και αναβαθμίζεται από ένα ερεθιστικό αφηγηματικο βλέμμα, στην Αρετή Καράμπελα για στις μαγικές και μαγεμένες ιστορίες της στη συλλογή διηγημάτων της «Μελανά σαν τα μούρα» (Θράκα), όπου παραστατικά, εξωλογικά και παραμυθητικά ξορκίζει τη θνητότητά μας και, τέλος, στον Νικήτα Παπακώστα για την υποβλητικό αφήγημά του «Καληνύχτα, καλούδια μου» (Δώμα) ο οποίος, με μεταφυσικά, παραφυσικά, αλληγορικά και ονειρικά κάτοπτρα διαθλά συμβάντα ηθογραφικής πνοής και οικείες μνήμες.
Και από την επικράτεια της ξένης λογοτεχνίας στέκομαι σε τέσσερις τίτλους.
Ο μέχρι πρότινος άγνωστός μου Γκεόρκι Γκοσμποντίνοφ στην θρυμματισμένη, υβριδική, παιγνιώδη, αταξινόμητη πρόζα του «Περί φυσικής της μελαγχολίας» (μτρφ. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, Ίκαρος), όπου εναλλάσσει ατομικούς και συλλογικούς Μινώταυρους για να καταλήξει, εντέλει στην καταγωγική μελαγχολία του σύγχρονου ανθρώπου. Επίσης, η σταθερή εμμονή μου στον Πέτερ Χάντκε δικαιώνεται και στη τελευταία νουβέλα του «Η μεγάλη πτώση» (μτρφ. Σπύρος Μόσκοβος, Εστία), όπου και πάλι με πρόσχημα την άσκοπη περιπλάνηση του πρωταγωνιστή του (εν προκειμένω: ένας ηλικιωμένος ηθοποιός που επιδιώκει να πάει σε μια τελετή βράβευσής του) μιλάει για τα καθρεφτίσματά του σε μικροσκηνές με ετερογενείς ήρωες, όπου όλα μαζί καταγράφουν αποστασιοποιημένα, σαν ψυχικό ντοκιμαντέρ, το δυσοίωνο παρόν ευνομούμενων δυτικών κοινωνιών. Ακόμη, ο εσωτερικός μονόλογος του Μάρκους Κονγουέι, πρωταγωνιστή του Μάικ Κόρμακ «Κόκκαλα από ήλιο» (Αντίποδες), ο οποίος, μέσα από μια μουσικότροπη αφήγηση, με μοναδικά σημεία στίξης την αναγνωστική μας ανάσα, αν και ανακαλεί και αναμοχλεύει προσωπικές του εμπειρίες και οικογενειακές μνήμες, εντέλει ανασυστήνει την ιρλανδική ιστορία από τη δεκαετία του ’80 έως τα πρόσφατα χρόνια της κρίσης. Τέλος, ο Γαλλοεβραίος Νομπελίστας Πατρίκ Μοντιανό στη νουβέλα του «Ένα πεντιγκρί» (μτρφ. Αλεξάνδρα Κωσταράκου, Πόλις) που με την ψυχρή, αρχειακή (υπογραμμίζοντας την βιβλική καταγωγή της εβραϊκής λειτουργίας της μνήμης), αυτοβιογραφική του αφήγηση ανακαλεί την παιδική και νεανική του ηλικία, θέτοντας στο επίκεντρο δυο απόντες γονείς κι έναν σκοτεινό θίασο προσώπων που τους περιβάλλει, ενώ, παράλληλα, χαρτογραφεί ανατομικά, ασφυκτικά και συγκινητικά, το μεταπολεμικό Παρίσι.
Και τα τέσσερα αυτά βιβλία που με κέντρισαν, ευτύχισαν μεταφραστικά, εξού και ο πολλαπλασιασμός της απόλαυσης.
Βαγγέλης Χατζηβασιλείου
Ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου είναι κριτικός λογοτεχνίας. Το 2018 κυκλοφόρησε το 912 σελίδων βιβλίο του: «Η κίνηση του εκκρεμούς», μία μελέτη για τη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία από το 1974 μέχρι τις ημέρες μας.
Πέντε σημαντικά μυθιστορήματα του 2018