Μπορεί κανείς να μάθει να υποκρίνεται; Και αν ναι, μπορεί να φτάσει στο σημείο της «υποκριτικής αυθεντίας»; Οι απόψεις διίστανται, οι μέθοδοι διδασκαλίας της υποκριτικής ποικίλουν ενώ η Αθήνα είναι μια πρωτεύουσα που έχει από τις περισσότερες θεατρικές σκηνές. Όταν όμως κάποιος καλείται να διδάξει θέατρο, πρέπει σύμφωνα με τον Κώστα Νταλιάνη και την Εβίτα Παπασπύρου, να εξελίσσεται συνεχώς, να προσφέρει τις γνώσεις του και να μην είναι δογματικός. Οι ιδρυτές της Σχολής Θεάτρου και Θιάσου Μοντέρνοι Καιροί μίλησαν στην Popaganda προτείνοντας τα συστατικά που κάνουν τον «απόλυτο ηθοποιό», «τρεις σταγόνες Στανισλάφσκι, πέντε γουλιές Γκροτόφσκι, και έξι μεζούρες Μπρεχτ».
Πότε ξεκίνησε η λειτουργία των Μοντέρνων Καιρών και τι στάθηκε ως αφορμή;
Κώστας Νταλιάνης: Κάθε δάσκαλος χτίζει και εξελίσσει καθημερινά, το δικό του σύστημα διδασκαλίας, που αποτελεί το απαύγασμα όλων όσα έμαθε, κατανόησε, αφομοίωσε και επεξεργάστηκε με τη δική του πολιτικοκαλλιτεχνική συνείδηση.
Ήμουν δάσκαλος για αρκετά χρόνια σε διάφορες δραματικές σχολές. Έμπαινα σε μια τάξη και μου ζητούσανε να διδάξω υποκριτική. Όμως ποια υποκριτική; Και πάνω σε ποιο σύστημα; Στο σύστημα Στανισλάφσκι; Στη μέθοδο του Actor’s Studio; Στις διαφοροποιήσεις της Στέλλας Άντλερ μετά τη συνάντησή της με το Στανισλάφσκι; Στις προτάσεις του Μιχαήλ Τσέχωφ; Ή μήπως του Γκροτόφσκι; Και τι θα γίνει με τον Μπρεχτ και το Επικό – Διαλεκτικό θέατρο; Και θα αγνοήσουμε τον Πήτερ Μπρουκ, την Αριάν Μνιουσκίν, το Γιόσι Όϊντα και τόσους και τόσους άλλους ανθρώπους του θεάτρου, που μόχθησαν για να δώσουν απαντήσεις στα αδυσώπητα ερωτήματα των νέων ηθοποιών, «τι να κάνουμε», «πώς να το κάνουμε;»; Και άραγε ο Σαίξπηρ και ο Τσέχωφ και η Τραγωδία και ο Γκαρθία Λόρκα μπορούν να ερμηνευτούν με τα ίδια υποκριτικά εργαλεία;
Κι αν ένας δάσκαλος είναι καθηλωμένος στο Στανισλάφσκι, δεν θα αδικήσει κατάφορα τους μαθητές του που δε θα μάθουν ποτέ τα πειράματα του Μεγιερχόλντ και του Πισκάτορ; Ένας δάσκαλος, έχει, όπως είπα στην αρχή, τη δική του μέθοδο. Μια σχολή θεάτρου όμως, οφείλει να φέρει σε επαφή τους μαθητές της με την παγκόσμια εμπειρία στα ζητήματα υποκριτικής. Με όλα τα ρεύματα, όλες τις «σχολές», όλες τις σημαντικές κατακτήσεις της παγκόσμιας έρευνας.
Αυτό το πράγμα είναι δύσκολο έως αδύνατο. Προσπαθείς όμως να δώσεις κίνητρα στο νέο ηθοποιό να μάθει, να ανακαλύψει τι πραγματικά του ταιριάζει, τι είναι αποτελεσματικό για τον ίδιο. Δίνεις επίσης κίνητρα και ερεθίσματα για παραπέρα έρευνα, μελέτη, αναζήτηση.
Στην προσπάθεια πραγματοποίησης των παραπάνω στόχων, ιδρύσαμε τη Σχολή Θεάτρου «Μοντέρνοι Καιροί», το 2006, πριν οκτώ δηλαδή χρόνια. Προσπαθούμε διαρκώς να βελτιωνόμαστε.
Σπουδαίος ηθοποιός κατά τη γνώμη μου δεν είναι ο καθαρός «στανισλαφσκικός» ηθοποιός, ή ο καθαρός «μπρεχτικός» ηθοποιός. Σπουδαίος ηθοποιός είναι ο «Ολικός Ηθοποιός», ο «Ηθοποιός – Κοκτέιλ», με τρεις σταγόνες Στανισλάφσκι, πέντε γουλιές Γκροτόφσκι, και έξι μεζούρες Μπρεχτ. Αλλάξτε αν θέλετε τις δόσεις, κάντε όμως κοκτέιλ. Ένα κοκτέιλ – μολότωφ, που θα τινάξει στον αέρα τις μονολιθικές απαρχαιωμένες απόψεις γύρω από το θέατρο και την ερμηνεία του. Γιατί το παλιομοδίτικο θέατρο συντηρεί (και συντηρείται) από μια παλιομοδίτικη κοινωνία, που πρέπει, που οφείλει να αλλάξει. Ας παίξει και το θέατρο, τον μικρό του ρόλο σ’ αυτή την αλλαγή.
Εβίτα Παπασπύρου: Κάποτε ένας μαθητής μετά από ένα μάθημα, μου είπε- «Νιώθω ότι άνοιξα μια πόρτα και μου αποκαλύφθηκε ένα ολόκληρο δωμάτιο που θέλω να το εξερευνήσω». Φαντάζομαι συχνά ότι ένας άνθρωπος που ψάχνει να βρει το δρόμο του στο θέατρο είναι κάποιος εγκλωβισμένος σε ένα κατασκότεινο θάλαμο με κλειδωμένες πόρτες. Καμιά φορά η πόρτα δε φαίνεται καν ότι υπάρχει. Αυτό είναι για μένα η εκπαίδευση. Ν’ ανοίγουμε κλειστές πόρτες που οδηγούν στο μαγικό χώρο, και στην ανακουφιστική απλοχωριά του θεάτρου. Ένιωθα ότι για να μπορώ να πραγματοποιήσω αυτό το όραμα έπρεπε να έχω την ολοκληρωτική ευθύνη για το πλαίσιο ενός προγράμματος σπουδών. Με τον Κώστα Νταλιάνη είμαστε πολλά χρόνια συνοδοιπόροι στο θέατρο, έχουμε κοινούς στόχους και κοινά οράματα και οι απόψεις μας πάνω στην εκπαίδευση συναντώνται. Έτσι το 2006, ιδρύσαμε από κοινού τη σχολή θεάτρου Μοντέρνοι Καιροί.
Ποια είναι η κύρια κατεύθυνση των σπουδών;
Ε.Π.: Στη σχολή δίνουμε μεγάλη έμφαση στον αυτοσχεδιασμό και στην κίνηση. Είναι σίγουρο ότι το σύγχρονο θέατρο χρειάζεται έναν ηθοποιό-αθλητή, έναν ηθοποιό-χορευτή. Οι απόφοιτοι μιας σχολής θεάτρου πρέπει να βρίσκονται σε καλή φυσική κατάσταση, και να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις μιας δύσκολης κινησιολογίας ή χορογραφίας. Αλλά το πιο σημαντικό είναι η ενεργοποίηση του σώματος, του αποξενωμένου σώματος που κουβαλάμε στην καθημερινότητά μας, έτσι ώστε να μπορεί να γίνει φορέας και εκφραστής συναισθημάτων. Ο ηθοποιός είναι ένα σωματοποιημένο μήνυμα. Πρέπει να έχει ένα σώμα εξασκημένο, ξύπνιο, καλοκουρδισμένο, ευαίσθητο, σε πλήρη ετοιμότητα, που να μπορεί να εκφράσει με σαφήνεια το μήνυμα που ζητιέται κάθε φορά.
Ο αυτοσχεδιασμός είναι το βασικό εργαλείο του δημιουργικού ηθοποιού. Το χτίσιμο ενός ρόλου είναι μια μακρά αυτοσχεδιαστική διαδικασία. Μέσα απ’ αυτήν ο ηθοποιός επαληθεύει το ρόλο, επαληθεύει τη σκηνοθεσία, και ανανεώνει κάθε βράδυ την παρουσία του στη σκηνή. Η ικανότητα του ηθοποιού για αυτοσχεδιασμό είναι αυτή που τον κάνει να εκτινάσσεται στη σκηνή και να στέκεται ατρόμητος μπροστά στο μαύρο χάος της πλατείας. Είναι αυτή του η ικανότητα, που τον κάνει να μπορεί να είναι δημιουργικός και διαφορετικός μέσα σε ένα φαινομενικά επαναλαμβανόμενο μοτίβο. Αυτή η ικανότητα τον κάνει να βγαίνει αθώος στη σκηνή, σαν να μην γνωρίζει τίποτα για ό, τι πρόκειται να συμβεί σε λίγο, και ταυτόχρονα να νιώθει τόσο ασφαλής. Για τους παραπάνω λόγους, η σχολή μας δίνει ιδιαίτερο βάρος στα μαθήματα αυτοσχεδιασμού.
Η υποκριτική κατά την άποψη σας, μπορεί να διδαχθεί με κάποιον συγκεκριμένο τρόπο; Παρουσιάζεται ποτέ η ανάγκη για «διαφοροποίηση» των σπουδαστών, για μια πιο ιδιαίτερη διδασκαλία – προσέγγιση;
Ε.Π.: Στη σχολή μας ο σπουδαστής έρχεται σε επαφή με τα συστήματα Στανισλάφσκι, Μιχαήλ Τσέχωφ, Γκροτόφσκι, Λεκόκ, με τη δουλειά του Actors Studio, της Στέλλας Άντλερ, με το επικό – διαλεκτικό θέατρο του Μπρεχτ, με τεχνικές παντομίμας και θεάτρου μαριονετών, με τις σκέψεις του Μπρούκ, της Μνιουσκίν, του Όιντα, της Μάρσαλ, καθώς και τα σοβαρά σύγχρονα συστήματα εκπαίδευσης ηθοποιών. Είναι σημαντικό η διδασκαλία της υποκριτικής να είναι μια ολοκληρωμένη μέθοδος και να μην είναι εμπειρική. Μέθοδος σημαίνει ότι κατανοείς τις αρχές και τους νόμους που διέπουν την τέχνη σου, κατέχεις τα εργαλεία της, και τα μυστικά της και τότε είσαι κυρίαρχος κι όχι έρμαιο του τυχαίου και της συγκυρίας. Τότε μπορείς να δεις τι θα κάνεις με αυτά τα εργαλεία που σου δόθηκαν. Καλείσαι να ανακαλύψεις το δικό σου τρόπο. Γιατί ο δάσκαλος δείχνει το δρόμο αλλά στην πραγματικότητα ο μαθητής είναι αυτός που θα βαδίσει σ αυτόν. Και καλός δάσκαλος είναι αυτός που εν τέλει κάνει τον εαυτό του περιττό.
Πώς επιλέγετε τα μαθήματα ή και τα θεατρικά έργα που θα διδάξετε; Εξετάζετε τις εκάστοτε ανάγκες της αγοράς; Το πρόγραμμα σπουδών ορίζεται κατ’ αρχάς από το Υπουργείο Πολιτισμού. Εμείς επιλέγουμε πού θα δώσουμε έμφαση. Καταρτίζουμε λοιπόν ένα πλαίσιο σπουδών που ολοκληρώνεται σε μια τριετή φοίτηση. Οι σπουδές στο θέατρο δεν πρέπει να ρυθμίζονται από την αγορά ή την εκάστοτε μόδα. Ασφαλώς, η Υποκριτική εξελίσσεται διαρκώς, κι αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, που θα μας έπαιρνε πολύ χρόνο να τους αναλύσουμε. Το βέβαιο είναι ότι δεν έχει καμιά σχέση η Υποκριτική του 1920, του 1950, του 1980 και του 2014. Και οφείλουμε να εκπαιδεύουμε ηθοποιούς για το 2014 και μετά. Πρέπει λοιπόν ανά πάσα στιγμή να βρίσκει κανείς τη σωστή συνταγή ανάμεσα στο κλασσικό και το μοντέρνο, ανάμεσα στο παλιό και το καινούργιο. Ο Αντουάν Βιτέζ, ένας σπουδαίος γάλλος σκηνοθέτης και δάσκαλος, επανέφερε κάποτε το «στόμφο» στις θεατρικές του παραστάσεις, για να τις διαφοροποιήσει από το «μη παίξιμο» που είχε κατακλύσει εκείνη την εποχή την τηλεόραση. Το παν στο θέατρο είναι η ανακάλυψη ή μάλλον η εφεύρεση κάθε φορά, του πιο αποτελεσματικού τρόπου για να έρθει σε μιαν ουσιαστική επαφή με το κοινό. Μια επαφή, που μπορεί να μείνει ανεξίτηλη για πάντα στις μνήμες των θεατών, όπως συμβαίνει με τα μεγάλα έργα τέχνης.
Δουλεύουμε πάνω σε μια πλατιά γκάμα κλασσικού και σύγχρονου ρεπερτορίου. Τραγωδία, Σαίξπηρ, Μολιέρος, Ρεαλιστικό και Ψυχολογικό Θέατρο, Ποίηση και Ποιητικό Θέατρο, Μπρεχτ και Επικό Θέατρο, Σύγχρονο Ελληνικό Θέατρο, Θέατρο του Παραλόγου, Σύγχρονα Κείμενα, Σάρα Κέιν, Στήβεν Μπέρκοφ, Κολτές, Χάινε Μύλλερ, Μαρκ Ρέβενχιλ κ.α. Προσπαθούμε οι μαθητές μας να έρθουν σε επαφή με όλους τους μεγάλους σταθμούς στην Ιστορία του Θεάτρου. Να κατανοήσουν τις βασικές αρχές που διέπουν κάθε είδος. Να επισημάνουν τις διαφορές τους, να κατανοήσουν τις ιδιαιτερότητές τους και να μπορούν να χειριστούν τα διαφορετικά κλειδιά υποκριτικής που απαιτούνται για το καθένα απ’ αυτά. Δεν μπορείς να παίξεις με τον ίδιο τρόπο Τσέχωφ και Τραγωδία, για να αναφέρουμε ένα μόνο παράδειγμα.
Στον τομέα της κίνησης υπάρχει ξιφασκία, αστάνγκα γιόγκα, μάθημα βιωματικής ανατομίας, σύγχρονος χορός, τζαζ. Μάθημα μουσικής-τραγουδιού, εκμάθηση της τεχνικής της αναπνοής και αγωγή του λόγου. Στον τομέα της υποκριτικής, υπάρχουν ποικίλα μαθήματα αυτοσχεδιασμού, μιας και όλοι οι καθηγητές της υποκριτικής στη σχολή βασίζουν τη διδασκαλία τους στον αυτοσχεδιασμό και στο ενεργό σώμα του ηθοποιού.
Σημαντικό κομμάτι είναι ο κινηματογράφος και συγκεκριμένα η υποκριτική μπροστά στην κάμερα. Συνεργαζόμαστε με την Horme pictures. Οι σπουδαστές διδάσκονται την Υποκριτική στην κάμερα με πρακτική εξάσκηση, κάνοντας μικρά φιλμάκια, γνωρίζοντας έτσι την ορολογία και τους κώδικες του κινηματογράφου θεωρητικά και πρακτικά. Η περσινή μας συνεργασία με την Horme pictures ήταν πολύ γόνιμη, αφού οι μαθητές μας έπαιξαν και πρωταγωνίστησαν σε ταινίες μικρού μήκους επαγγελματικής αρτιότητας και υψηλής αισθητικής. Η μία μάλιστα («Οι Σκάλες» της Αναστασίας Μπάλιου) στην οποία συμμετείχε το σύνολο σχεδόν των σπουδαστών της σχολής, διαγωνίζεται φέτος στο φεστιβάλ της Δράμας.
Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που σας ενδιαφέρει να καλλιεργήσετε στους σπουδαστές; Ε.Π.: Θέλουμε να εμπνεύσουμε στους μαθητές μας την εμπιστοσύνη στην εσωτερική τους φλόγα, την απελευθέρωση της δικής τους δημιουργικής φωνής. Αυτής της φωνής που τους έσπρωξε να έρθουν μέχρι την πόρτα του θεάτρου. Δουλειά του δασκάλου είναι να αφαιρεί τα εμπόδια που δεν επιτρέπουν σε έναν μαθητή να είναι δημιουργικός. Καμιά φορά αυτή η προσπάθεια μπορεί να είναι επίπονη. Πρέπει λοιπόν οι μαθητές να είναι αγωνιστικοί και πεισματάρηδες. Χρειάζεται επιμονή, αφοσίωση και εμπιστοσύνη στην εσωτερική τους φλόγα. Επίσης η σχολή προσπαθεί να καλλιεργήσει στους μαθητές το ομαδικό πνεύμα και την έλλειψη ανταγωνιστικότητας. Το θέατρο είναι ομαδική τέχνη. Ο ναρκισσισμός και οι βεντετισμοί δεν το αφήνουν να ανθίσει.
Έχετε σχέσεις με την αγορά; Δηλαδή πόσο διευκολύνετε τους σπουδαστές σας ώστε να απορροφηθούν άμεσα από την αγορά εργασίας;
Κ.Ν.: Είναι αυτονόητο πως κάθε σχολή προσπαθεί να βοηθήσει τους αποφοίτους της στην αγορά εργασίας. Όποιος όμως τάζει στους μαθητές του λαγούς με πετραχήλια, ψεύδεται ασυστόλως. Η ανεργία στον κλάδο των ηθοποιών φτάνει το 95%. Εμείς προσπαθούμε οι μαθητές μας να αποκτήσουν εκείνη την τεχνική επάρκεια που θα τους κάνει ανταγωνιστικούς στο επάγγελμα. Υπάρχουν όμως και εναλλακτικές λύσεις. Η δημιουργία θεατρικών ομάδων. Το θέατρο δρόμου. Τα Happenings. Μια δημιουργική ομάδα ηθοποιών μπορεί να κάνει θαύματα. Αυτό έχει συμβεί πολλές φορές και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Αρκεί ο ηθοποιός να έχει κάτι να πει.
Παράλληλα με τη Σχολή Θεάτρου «Μοντέρνοι Καιροί», το 2006 ξεκίνησε και η δεύτερη περίοδος λειτουργίας του Θιάσου «Μοντέρνοι Καιροί». Είναι στόχος μας η στελέχωση των παραστάσεών μας στο Θίασο, να γίνεται κατά προτεραιότητα από απόφοιτους της σχολής μας.
Επίσης από φέτος οργανώνουμε ειδικό τμήμα για απόφοιτους της σχολής -master class – που θα λειτουργεί σε ετήσια βάση και που κάτω από την καθοδήγηση ενός καθηγητή – σκηνοθέτη, διαφορετικού κάθε φορά, θα έχει ως στόχο τη σπουδή και εμβάθυνση σε ένα έργο, και με άμεση προοπτική την παρουσίασή του σε θεατρικό χώρο.
Δίνονται υποτροφίες ή άλλες διευκολύνσεις στους νέους σπουδαστές; Ε.Π.: Η σχολή Μοντέρνοι Καιροί δεν έχει κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Έτσι έχουμε φροντίσει να κρατήσουμε τα δίδακτρα πολύ χαμηλά. Επίσης γίνονται διευκολύνσεις στον τρόπο πληρωμής των διδάκτρων. Εξάλλου κάθε χρόνο, και αφού συμπληρωθεί ο μίνιμουμ αριθμός μαθητών για το τμήμα του 1ου έτους, προσφέρονται 5 θέσεις με δίδακτρα 150 ευρώ το μήνα, για μαθητές με οικονομική δυσπραγία, που θα έχουν βέβαια περάσει με επιτυχία τις εισαγωγικές εξετάσεις της σχολής.
Κατά τη γνώμη σας, ο ηθοποιός φτάνει ποτέ στο «υποκριτικό του peak»; Το πέρασμα του χρόνου είναι σύμμαχος στην τέχνη μας. Ο ηθοποιός ερμηνεύει με τη συσσώρευση της εμπειρίας του, την ωριμότητα του μυαλού του, τη διεύρυνση της συνείδησής του. Ένας ηθοποιός είναι τόσο «μεγάλος» όσο περισσότερο η συνείδησή του εμπεριέχει την πανανθρώπινη συνείδηση. Όμως «peak» σ’ αυτή την ιστορία δεν υπάρχει. Ο Αλέξης Μινωτής έπαιζε στο θέατρο ως τα 90 του. Μπορεί να πει κανείς πότε έφτασε στο «peak» του;
Έχει επέλθει κορεσμός στο θέατρο; Γιατί παρατηρούμε πολλές θεατρικές σκηνές και παραστάσεις στην πόλη, που μόνο λίγες από αυτές καταφέρνουν να ανταπεξέλθουν (κυρίως οικονομικά).
Κ.Ν.: Όχι, δεν έχει επέλθει κανένας κορεσμός στο θέατρο. Το θέατρο είναι «ακόρεστο» είδος. Κορεσμός έχει επέλθει στην ελληνική πραγματικότητα από την οξεία «σκηνοθετίτιδα», νόσο που κοντεύει να γίνει επιδημία στις μέρες μας. Πολλοί σκηνοθέτες ταλαιπωρούν το κοινό με τις υπερφίαλες, ματαιόδοξες, φανφαρόνικες και άκρως ναρκισιστικές «παραστάσεις» τους, ποδοπατώντας τους συγγραφείς, συνθλίβοντας τους ηθοποιούς και δημιουργώντας σύγχυση και σκοτοδίνη στα μυαλά των θεατών, προβάλλοντας μόνο το διογκωμένο «εγώ» τους. Όταν αυτή η νόσος υποχωρήσει, τα θέατρα θα ξαναγεμίσουν κι ο κόσμος θα ξαναβρεί την υγειά του.
Εσείς προσωπικά, ποια επιχειρήματα θα χρησιμοποιούσατε για να πείσετε έναν νέο άνθρωπο να έρθει στους Μοντέρνους Καιρούς;
Ε.Π.: Συνοψίζοντας θα μπορούσα να πω ότι η σχολή μας διαμορφώνει ένα πλαίσιο σπουδών που στοχεύει στη μέγιστη ανάπτυξη των εκφραστικών μέσων του ηθοποιού και προσφέρει μια συγκεκριμένη σύγχρονη μέθοδο θεατρικής εκπαίδευσης. Κάθε μαθητής έχει τη δική του μοναδικότητα και ενθαρρύνεται να ανακαλύψει την ανεξάντλητη πηγή της δημιουργικότητάς του.
Κ.Ν.: Η Σχολή Θεάτρου Μοντέρνοι Καιροί δε θέλει «τουρίστες». Θέλει μαθητές αποφασισμένους, που ξέρουν γιατί ήρθαν. Δημιουργούμε ένα φιλικό, οικογενειακό περιβάλλον, με πραγματική έγνοια και αγάπη για τους μαθητές μας. Έτσι που ο κάθε μαθητής να τολμήσει να ανοιχτεί, να εκτεθεί, να δημιουργήσει. Κάθε σχολή αναζητά τους μαθητές της και κάθε μαθητής αναζητά τη σχολή που του ταιριάζει. Όποιος ενδιαφέρεται, ας έρθει, να κοιταζόμαστε στα μάτια και να συζητήσουμε από κοντά.
Μοντέρνοι Καιροί, Ευρυμέδοντος 4, Κεραμεικός, τηλ. 210 347 0670, 693 245 4812 και 697 721 7492, www.modernoikairoi.gr, mail: modernoikairoi@hotmail.com