Άραγε μπορούμε να συζητάμε για τη τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, τα αυτοκινούμενα οχήματα, την τεχνητή νοημοσύνη και εν γένει το μέλλον της Ελλάδας στο υπό διαμόρφωση σύγχρονο τοπίο εάν δεν συζητάμε για το ποιοι είναι οι Έλληνες;
Θα μου πείτε μπορεί αυτό να το δούμε από μια δημοσκοπική έρευνα;
Σε μεγάλο βαθμό ναι. Εντάξει, δεν έχουμε πάντα ξεκάθαρες και σαφείς απαντήσεις στο μυαλό μας στις ερωτήσεις που μας θέτει ένας άγνωστος ειδικός, ενώ σε πολλές περιπτώσεις μπορεί κανείς διαπιστώσει μια διαμερισματοποίηση (compartmentalization) στις στάσεις και αντιλήψεις του ερωτώμενου. Δηλαδή κάτι σαν να έχουμε πολλές διαστάσεις και ψυχικά περιεχόμενα που να αναδύονται και να τροφοδοτούνται από τις ερωτήσεις που δεχόμαστε.
Η έρευνα της διαΝΕΟσις που τιτλοφορείται «Τι Πιστεύουν οι Έλληνες» ή για να είμαστε πιο συνεπείς τι λένε ότι πιστεύουν και διεξάγεται ετησίως από το 2015 μπορεί να λειτουργήσει ως εφαλτήριο της συζήτησης για το ποιοι είμαστε.
Είμαστε ένας λαός με αυτοπεποίθηση, την οποία αντλούμε κυρίως από το γεγονός ότι θεωρούμε πως είμαστε άμεσοι καθαρόαιμοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων και συνεχιστές της μεγάλης κλασικής παράδοσης και ως εκ τούτου αξιώνουμε τον σεβασμό και την ευγνωμοσύνη των άλλων ευρωπαϊκών λαών (3 στους 4 πιστεύουν ότι οι Έλληνες είναι ένας λαός με μεγάλη ιστορία που παρά την κρίση ξεχωρίζει ακόμη για την ευφυΐα του και τον πολιτισμό του). Και παρότι αποτιμούμε συνολικά ως θετική την συμμετοχή της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (67,6% ), φλερτάρουμε έντονα και διαχρονικά με το ξανθό γένος. Θεωρούμε ότι οι Ρώσοι θα μας βοηθήσουν στα δύσκολα -και ας μην έχει γίνει ποτέ αυτό- και θεωρούμε τον Πούτιν ως τον ιδανικό πολιτικό ηγέτη που χρειάζεται η χώρα.
Ακόμη, είμαστε ένας λαός με ισχνή αυτομεμψία για τη σύγχρονη πολιτισμική, κοινωνική και ιστορική πραγματικότητα του ελληνισμού. Κατηγορούμε τις κυβερνήσεις ως ανεπαρκείς και διεφθαρμένες για την οικονομική κρίση της Ελλάδας (87,1%). Πιστεύουμε ότι τα μνημόνια ήταν εφεύρημα των ευρωπαίων για να εκμεταλλευτούν τη χώρα μας (57,7%), ενώ κατά 79,3% πιστεύουμε ότι υπάρχουν μυστικές οργανώσεις που δρουν στο παρασκήνιο και κινούν τα νήματα στην Ελλάδα.
Είμαστε κρατιστές αλλά ταυτόχρονα βαθύτατα αντικρατιστές. Από τη μια πλευρά θέλουμε να λάβουμε σύνταξη από το κράτος πριν τα 61 έτη σε ποσοστό 55,1% (38,6% από τα 61-65 έτη). Από την άλλη ποδοπατούμε με την πρώτη ευκαιρία την έννοια του κράτους, φοροδιαφεύγοντας, σε 6-9% του ΑΕΠ εκτιμάται ότι ανέρχεται η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα, ενώ διαλαλούμε ότι η φοροδιαφυγή είναι κλοπή (86,5%).
Αναντίρρητα, οι θεσμοί βρίσκονται σε κρίση. Ωστόσο παραδοσιακοί θεσμοί με αποδεδειγμένη διάρκεια βρίσκονται πολύ υψηλά στην εμπιστοσύνη των Ελλήνων, όπως η Εκκλησία (68,3%). Αυτό βέβαια πέραν της συνιστώσας της παράδοσης σε κάποιο βαθμό αντανακλά την συλλογικότητα του θεσμού που έχουμε εν πολλοίς απωλέσει στην καθημερινότητα μας (κατά 73,3% πιστεύουμε ότι ενδιαφερόμαστε πρωτίστως για το ατομικό μας συμφέρον, ακόμη και εις βάρος του συνόλου) καθώς και ένα ακατάβλητο ένστικτο εθνικής αυτοσυντήρησης. Στην πρώτη θέση της εμπιστοσύνης βρίσκεται ο θεσμός της οικογένειας (98,2%), ένας τύπος κοινωνικού κεφαλαίου που σχετίζεται με τους ισχυρούς δεσμούς που δημιουργούνται μεταξύ των μελών μιας ομάδας, ενώ ο τύπος του κοινωνικού κεφαλαίου που αναπτύσσει δεσμούς μεταξύ διαφορετικών ομάδων, όπως οι συνδικαλιστικές οργανώσεις (18,8%) και οι ΜΚΟ (18,3%), καταλαμβάνουν τις τελευταίες θέσεις στην εμπιστοσύνη των Ελλήνων.
Για την κατακλείδα μου, αφήνω το ζήτημα της σωστής παιδείας καθώς αυτό διαγράφεται επίμονα και κατ’ επανάληψίν πίσω από την κοινή κριτική των Ελλήνων για την κακοδαιμονία μας. Το 66,4% πιστεύει ότι οι Έλληνες έχουν καλή εκπαίδευση. Εάν ανήκετε σε αυτούς, λυπάμαι που θα σας στενοχωρήσω. Οι Έλληνες μαθητές βρίσκονται διαχρονικά κάτω από τα μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ στην διεθνή εκπαιδευτική αξιολόγηση του προγράμματος PISA σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα.
Y.Γ. Εντός των παρενθέσεων αναφέρονται τα ποσοτικά ευρήματα του 4ου και πιο πρόσφατου κύματος της μελέτης της διαΝΕΟσις «Τι πιστεύουν οι Έλληνες». Τον Μάρτιο του 2020 θα δημοσιευθεί το νέο κύμα.