8 χρόνια πριν το καλοκαιρινό συναυλιακό τοπίο δεν ήταν και πολύ διαφορετικό από το σημερινό. Όμως, η λέξη Κρίση (και πολύ περισσότερο η έννοια της Κρίσης) δεν είχε εισβάλει ακόμα στη ζωή μας, επηρεάζοντάς την με τον τρόπο που συνέβη τα επόμενα χρόνια. Έτσι, το Rockwave μπορούσε να βολέψει την ίδια μέρα dEUS και Gossip, τοποθετώντας εμάς τους «εραστές» της Siouxsie πριν το εφηβικό πανηγύρι των Offspring. Το Synch Festival παρέμενε ακόμα ακμαίο και προοδευτικό, με το πιο φιλόδοξο ίσως line-up της ιστορίας του – και Yo La Tengo, και Happy Mondays, και Roisin Muprphy. Ο Nick Cave μας επισκεπτόταν για μια προτελευταία φορά στον Λυκαβηττό που ακόμα λειτούργουσε, η Björk μας κουβαλούσε στο αμήχανο κλειστό του ΟΑΚΑ, και το μεγάλο γεγονός ήταν η πρώτη ελληνική φορά της Madonna στα τέλη Σεπτέμβρη. Με τόσο φορτωμένο καλαντάρι και με, όχι δα και γεμάτο, πορτοφόλι, το αθηναϊκό ραντεβού με τον Λέοναρντ Κοέν –μόλις το δεύτερο παρά τον σχεδόν μισό αιώνα καριέρας του- δε συγκίνησε παρά μόνο εκείνους που ήταν, έτσι κι αλλιώς, αναμενόμενο να συγκινηθούν.
Νίκος Λώρης, φωτό Άγγελος Χριστοφιλόπουλος/ Fos Photos
Μετά τις 19/6/1988 που ήταν η πρώτη φορά στον Λυκαβηττό, ο Νίκος Λώρης και η DiDi Music τον κάλεσαν 20 χρόνια μετά στη Μαλακάσα. «Δεν είναι από αυτές τις συναυλίες που τις κάνεις για εμπορικούς λόγους. Γίνονται γιατί πρέπει να γίνουν, λόγω της αξίας του καλλιτέχνη. Θα έλεγα ότι ήταν x από πλευράς επιτυχίας. Μπορεί αυτές τις μέρες να θρηνούν όλοι στα social media, όμως όταν είχαν την ευκαιρία να τον δουν από κοντά δεν το έκαναν. Έπαιξε 3 ώρες σερί, αλλά πρέπει να πω πως αυτό συνέβη και πάλι μπροστά σε ένα, κατά κύριο λόγο, international κοινό. Οι εγχώριοι μουσικόφιλοι προτίμησαν να πάνε για πίτσες ή σουβλάκια, ποιος ξέρει;», η σχέση κοινού-διοργανωτή πάντα είναι σχέση εκατέρωθεν παραπόνων, έτσι δεν είναι;
Έβλεπα το live παρέα με τον φίλο μου τον Αγγελάκα και γύρισε σε κάποια στιγμή και μου είπε ότι είναι ό,τι καλύτερο έχει δει στη ζωή του, είχε πάθει σοκ
Αυτό που δεν αμφισβητείται, το άκουγες άλλωστε παντού στο word of mouth εκείνων των ημερών που η Αθήνα έφτιαχνε βαλίτσες για καλοκαιρινές διακοπές, ήταν το πως εξελίχθηκε η βραδιά. «Ήταν μια από τις πιο συγκλονιστικές live εμπειρίες μου είτε ως διοργανωτής, είτε ως θεατής. Ανατριχίλα ήταν η λέξη που περιγράφει καλύτερα το συναίσθημα που προκαλούσε. Έβλεπα το live παρέα με τον φίλο μου τον Αγγελάκα και γύρισε σε κάποια στιγμή και μου είπε ότι είναι ό,τι καλύτερο έχει δει στη ζωή του, είχε πάθει σοκ».
Στα 74 του, ο Κοέν βρισκόταν σε μια τετραετή συναυλιακή ανάπαυλα, αλλά επέστρεφε σε μια χώρα που (τον) είχε αγαπήσει όσο λίγες. Και τα έπαιξε όλα, όλα αυτά που έπρεπε, σε μια απόλυτα μυσταγωγική ατμόσφαιρα, όπως μπορείτε να δείτε από το παρακάτω setlist:
«Ήταν εξαιρετικά κουλ. Δεν ήταν σταρ, έτσι κι αλλιώς ποτέ δεν πούλησε το κλισέ ροκ εν ρολ σταριλίκι. Ο ίδιος μου έδωσε, παρότι δεν είχαμε την ευκαιρία να πούμε κάτι παραπάνω, την εντύπωση ενός πολύ καλού ανθρώπου. Τελειομανής ίσως, αλλά και γλυκός.
Δεν υπήρχαν κάποιες παράλογες απαιτήσεις. Το rider ήταν πολύ φυσιολογικό. Ίσως το πιο περίεργο, αν θυμάμαι καλά, είναι ότι είχε ζητήσει ρετσίνα. Έμεινε στο Μεγάλη Βρεττάνια», ο Νίκoς Λώρης μας λέει μάλλον αυτό που περιμένουμε να ακούσουμε για έναν άνθρωπο που στα 90s πέρασε πέντε χρόνια της ζωής του σε μοναστήρι, στο Mount Baldy Zen Center του Λος Άντζελες.
Ακόμα βέβαια και σε μια συναυλία που «δεν είχε απρόοπτα», δεν μπορεί να μην υπάρχει μια καλή ιστορία. Έτσι κι εδώ.
«Κάποια στιγμή, οι συνεργάτες μου μού λένε ότι ένας νεαρός Σαουδάραβας ζητά να δει τον διοργανωτή Είχαν έρθει ένα ολόκληρο αεροπλάνο, οικογενεια βασιλική η κάτι τέτοιο. Έφτασαν κανονικά, με τα VIP εισιτήριά τους κι έκατσαν στο σχετικό χώρο του Terra Vibe. Πάω, συστηνόμαστε και τον ακούω να μου ζητά να μεταφέρω στον Κοέν το αίτημά του να πει από την σκηνή “χρόνια πολλά” στον πατέρα του που είχε γενέθλια και γι’ αυτό άλλωστε είχαν ταξιδέψει μέχρι την Ελλάδα για να τα γιορτάσουν στο live. Του πρόσφερε μάλιστα 10.000 δολάρια για να το κάνει. Τον άκουσα, ήταν κι αρκετά επιτακτικός, αλλά δεν το είπα ποτέ στους ανθρώπους του Κοέν. Νομίζω θα ήταν ασεβές, μου θύμισε λίγο σκηνικό από μπουζούκια, τώρα που το σκέφτομαι ξανά, βάζω τα γέλια και πάλι».
Δεν ήταν όμως η μόνη φορά εκείνο το βράδυ που κάποιος ζήτησε το Νίκο Λώρη. «Νομίζω πώς δεν πήγε στην Ύδρα μετά, αλλά είχαν έρθει κάποιοι παλιοί φίλοι του να τον δουν. Ανάμεσά τους και μια παλιά του αγάπη που ήρθε κι αυτή σε μένα και μου ζήτησε να τον επισκεφθεί στα καμαρίνια. Σε εκείνη το επιτρέψαμε, ήταν μια πολύ ευγενική κυρία. Δεν ξέρω ποια ήταν ούτε φυσικά τι είπαν».
Έτσι κι αλλιώς το mood της συναυλίας ήταν κατά κάποιον τρόπο μια μάζωξη παλιόφιλων, του ’60 και του ’70 των εκδρομέων ίσως. «Το κοινό ήταν από 50 και πάνω. Θα έλεγα ότι ο μέσος όρος ηλικίας των θεατών πλησίαζε τα 60. Ας πούμε, υπάρχει το Αμαλίειο Οικοτροφείο, στο οποίο ανήκαν τα 18 από τα 100 στρέμματα του Terra Vibe, ε λοιπόν σχεδόν όλοι οι άνθρωποί του ήρθαν στη συναυλία, ακόμα και παππούδες-γιαγιάδες πάνω από 80 ετών».
Το τέλος όμως είναι πάντα αναπόφευκτο. Ο Λέοναρντ Κοέν, αφού πρόλαβε κι εκείνος όπως ο Bowie να κυκλοφορήσει το άλμπουμ-κύκνειο άσμα του, έφυγε –σχεδόν πλήρης ημερών- στα 82 του πριν λίγα 24ωρα. «Άκουσα την είδηση στην τηλεόραση. Διαβάζοντας την περίφημη συνέντευξή του στον New Yorker που έλεγε “ελπίζω ο θάνατος να μου συμπεριφερθεί με καλό τρόπο”, σκεφτόμουν ότι όντως αυτό θα του άξιζε. Κι αυτό ελπίζω να συνέβη».