Γιαν Λαουβερς, σκηνοθέτης
Καλώς ήλθατε και πάλι στην Ελλάδα! Είναι υπέροχο που είμαι ξανά εδώ! Είμαι στ’αλήθεια ευτυχισμένος. Ανυπομονώ να δω τι θα συμβεί με αυτή την παράσταση…
Ας μιλήσουμε λοιπόν για το The Blind Poet. Είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο για μένα. Είναι η πρώτη φορά που έγραψα ένα έργο σε συνεργασία με όλους τους ερμηνευτές. Στην πραγματικότητα είναι επτά ιστορίες των επτά ερμηνευτών που βρίσκονται στη σκηνή. Κάναμε μια έρευνα για τα οκογενειακά δέντρα όλων των συμμετεχόντων. Φτάσαμε μέχρι τον 11ο αιώνα. Αναζητήσαμε το δρόμο μας μέσα από την ιστορία, και εγώ ανακάλυψα ότι κατάγομαι από μια οικογένεια πουυ ήταν επί σαράντα γενιές σιδεράδες. Κι ανακαλύψαμε πως τον 11ο αιώνα ίσως να συναντηθήκαμε με τους σταυροφόρους. Ο πατέρας μου, μιλώντας για τους προγόνους μας, πάντα έλεγε μια ιστορία για έναν από αυτούς τους πολεμιστές, τον Γοδεφρείδο ντε Μπουγιόν, που ήταν ένας πολύ γνωστός σταυροφόρος που πήγε να απελευθερώσει την Ιερουσαλήμ και την Αντιόχεια. Ίσως λοιπόν ένας από τους προγόνους μας να ήταν ο σιδηρουργός του Γοδεφρείδου ντε Μπουγιόν, να κατασκεύασε την πανοπλία του. Αυτό φυσικά ίσως να μην είναι παρά φαντασία, ίσως όμως να είναι κι αλήθεια. Επίσης ανακάλυψα πως διέσχισαν τη Γερμανία για να πάνε στην Αντιόχεια. Ένας από τους προγόνους της Grace Helen Barkley (σ.σ. ιδρυτικό μέλος και χορογράφος της ομάδας), ήταν ο δήμαρχος της Βρέμης. Οι σταυροφόροι πέρασαν από τη Βρέμη. Φαντάσου λοιπόν ο δήμαρχος της Βρέμης να συνάντησε τον Γοδεφρείδο ντε Μπουγιόν και το σιδερά του, μπορεί και να γνωρίστηκαν! Προσπάθησα να αναπτύξω το μύθο έτσι ώστε να μιλήσω για την ιστορία, να μιλήσω για την Ευρώπη, τους πρόσφυγες…
Είναι μια πολύ πολιτική παράσταση, βασισμένη σε παραγματικά γεγονότα. Σχεδόν όλες οι ιστορίες που θα ακούσεις στη σκηνή είναι αληθινές. Παρόλο που είναι σχεδόν απίστευτες! Είναι όμως απλώς ιστορικά γεγονότα, που τα μπλέξαμε με τις προσωπικές μας ζωές. Είναι ένα καλειδοσκόπιο του ιστορικού παρελθόντος, μέσα από μια οπτική υψηλής ακρίβειας. Έχουμε επτά εθνικότητες επί σκηνής και ο καθένας μας μιλάει τη δική του γλώσσα. Ακούς λοιπόν νορβηγικά, ακούς αγγλικά, γαλλικά, αραβικά – γιατί ένας από τους χορευτές είναι από την Τυνησία, άρα κι οι δικοί του πρόγονοι ήταν εκεί… Τα συνδυάζουμε όλα και μέσω της έρευνας που έκανα κι αυτών που είπαμε, ανακάλυψα τον Abul ʿAla Al-Maʿarri , τον Τυφλό Ποιητή. Ο Abul ʿAla Al-Maʿarri ήταν ίσως ο σημαντικότερος ποιητής του 11ου αιώνα στη Συρία. Το ISIS κατέστρεψε το άγαλμά του πριν μερικά χρόνια. Ήταν πολύ σημαντικό πρόσωπο, στην πραγματικότητα μετέτρεψε το Ισλάμ σε μια πολύ ανοιχτή θρησκεία. Μια από τις πλέον διάσημες φράσεις του ήταν: «Υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων. Οι έξυπνοι μουσουλμάνοι που δεν πιστεύουν στον Αλλάχ, κι οι ηλίθιοι μουσουλμάνοι που πιστεύουν στον Αλλάχ». Κι αυτό τον 11ο αιώνα! Τώρα ξέρουμε μόνο ένα κομμάτι του Ισλάμ, και το φοβόμαστε στην Ευρώπη. Ήταν ενδιαφέρον για μένα να πω: κοιτάξτε την ποίησή του! Διαβάστε την αληθινή, σπουδαία ποίηση του Ισλάμ, και θα δείτε κάτι άλλο. Αυτή είναι η πολιτική διάσταση.
Κάτι που θαύμαζα πάντα στη δουλειά σας, είναι πως μιλάτε για θέματα που κάποιες φορές μπορεί να είναι δύσκολα και επώδυνα, με ένα τρόπο όμως που ποτέ δεν είναι σκοτεινός ή θλιβερός. Είναι γιατί δεν θα έπρεπε να φοβόμαστε την ανθρώπινη τραγωδία. Η τέχνη έχει να κάνει με τη ζωή και το θάνατο, και χωρίς το θάνατο δεν υπάρχει ζωή. Μια από τις αλήθειες της ζωής είναι πως θα πεθάνουμε. Μια άλλη είναι πως φοβόμαστε τον πόλεμο, όμως αυτός ταυτόχρονα υπάρχει μέσα στο σώμα μας, στον οργανισμό μας. Υπάρχει ένα μεγάλο ιστορικό βίας πίσω από όλους μας. Η ιστορία γράφεται πάντα από τους κατακτητές, και ποτέ από τους νικημένους. Προσπαθώ λοιπόν να δουλεύω με λίγο χιούμορ, το οποίο πιστεύω πως είναι όπλο, και μάλιστα των γενναίων, όχι των δειλών, καθώς και με τις τεχνικές δεξιότητες του ρυθμού και του χρονισμού. Οι παραστάσεις που κάνουμε στη Needcompany έχουν πολύ να κάνουν με τους χρόνους του rock’n’ roll. Είναι ένα γενναιόδωρο, πολύ ανθρώπινο είδος θεάτρου αυτό που προσπαθούμε να παρουσιάσουμε. Γι’ αυτό και όλα γίνονται υποφερτά. Γιατί αισθάνεσαι με κάποιο τρόπο την αγάπη για την ανθρωπότητα. Είμαι λοιπόν πολύ χαρούμενος που μπορούμε να παίξουμε εδώ αυτό το έργο, γιατί η Ελλάδα ήταν διαρκώς τόσο παρούσα με την οικονομική κρίση και την προσπάθειά της να επιβιώσει. Όλοι ήμασταν διαρκώς ενήμεροι για όσα συνέβαιναν εδώ, και τα συζητούσαμε διαρκώς στο Βέλγιο. Και σαν να μην σας έφτανε η κρίση είχατε και την άφιξη των προσφύγων.
Νομίζω λοιπόν πως το The Blind Poet είναι λιγάκι για όλη αυτή την κατάσταση που συμβαίνει στην Ευρώπη. Για το ότι χτίζουν και πάλι τείχη… Και τώρα με το Brexit, όλοι είναι φοβισμένοι. Είμαι μεγάλος υπερασπιστής στης Ευρώπης, αλλά γνωρίζω επίσης πως αυτό που κάνει η Ευρώπη είναι πολύ άδικο. Νομίζω πως θα έπρεπε να ενωθούμε στην Ευρώπη, όμως με καλό τρόπο, όχι με κακό όπως τώρα. Βέβαια το να καταστρέψουμε την Ευρώπη είναι κακή ιδέα, γιατί ο κόσμος γύρω μας είναι υπερβολικά ισχυρός, Όμως η πολιτική ατζέντα κάθε καλλιτέχνη και κάθε θεατή είναι τώρα πολύ πιο παρούσα από ότι παλιότερα. Όλοι μιλάνε τώρα για πολιτική, και νομίζω πως αυτό είναι καλό. Υπάρχει πλέον μια κινητικότητα από τους λαούς της Ευρώπης, που προσπαθούν να την ωθήσουν σε μια άλλη κατεύθυνση. Είναι μια πολύ συναρπαστική εποχή, ελπίζω να μην αποδειχθεί και καταστροφική. Πάντως η πίστη μου στην ανθρωπότητα ήταν αυτό που ήθελα να εκφράσω με το The Blind Poet .
Αν δεν κάνω λάθος, η Needcompany κλείνει φέτος τα τριάντα της χρόνια. Τριάντα χρόνια προσπαθούμε να επιβιώσουμε στην Ευρώπη και τον κόσμο! Και νιώθω ακόμα σαν μόλις να ξεκινήσαμε…
Πείτε μου για το ξεκίνημα. Πριν τη Needcompany είχαμε μια άλλη ομάδα, την Epigonen. Είχα πει πως θα το κάνω αυτό για πέντε χρόνια, για να επιστρέψω στο ατελιέ μου και να ασχοληθώ με τη ζωγραφική και τα σχέδιά μου. Όμως μετά τα πέντε χρόνια σκέφτηκα τελικά το θέατρο δεν είναι και τόσο χαζό. Αποφάσισα να κάνω ακόμα μια παράσταση, όμως χρειαζόμουν παρέα γιατί η άλλη ομάδα δεν υπήρχε πλέον. Έτσι γεννήθηκε το όνομα: το Needcompany βγήκε από το «I need company»! Έτσι λοιπόν δημιουργήθηκε αυτή η ομάδα το 1986-87, κι όσο περισσότερο δούλευα με την Needcompany, τόσο περισσότερο άρχιζε να μου αρέσει το θέατρο. Τώρα είμαι εντελώς εθισμένος στο θέατρο, νομίζω πως είναι το πιο ισχυρό εργαλείο στις τέχνες, είτε τις παραστατικές, είτε και τις εικαστικές, από τότε που η καπιταλιστική αγορά τις κατέλαβε τόσο δραστικά. Νομίζω πως υπάρχει μια αγνότητα στο θέατρο, που έχει και μεγάλη κοινωνική σημασία. Είμαι μεγάλος υπερασπιστής του θεάτρου χάρις στην Needcompany, γιατί ακόμα αισθάνομαι ότι μόλις αρχίσαμε, ότι έχουμε τόσο πολλή δουλειά να κάνουμε…
Συνέβησαν καλλιτεχνικά τόσα πολλά πράγματα στο Βέλγιο τη δεκαετία του 80: εσείς, ο Jan Fabre, η Anne Teresa De Keersmaeker, η Michelle Anne De Mey, μεταξύ πολλών άλλων. Δεν νομίζω πως μπορούμε να μιλήσουμε για σχολή, γιατί είστε όλοι εντελώς διαφορετικοί μεταξύ σας. Όμως όλα έγιναν σε μια μικρή χώρα, λίγο-πολύ ταυτόχρονα. Ναι. Αυτό είναι ένα μεγάλο μυστήριο. Δεν υπάρχει σαφής εξήγηση. Είμαστε όλοι λίγο-πολύ της ίδιας γενιάς. Και συνέβη να ξεκινήσουμε περίπου την ίδια περίοδο. Κι η Troybleyn του Jan Fabre έκλεισε τα τριάντα της χρόνια. Είναι σύμπτωση. Είναι επίσης και το γεγονός πως ερχόμαστε από μια μικρή χώρα όπου υπήρχε μεγάλος διαχωρισμός ανάμεσα στους Φλαμανδούς και τους Γάλλους, κι έτσι εμείς δεν είχαμε πρόβλημα να πούμε: δεν μας αρέσει ο εθνικισμός. Η τέχνη θα έπρεπε να είναι διεθνής. Από την αρχή η φιλοδοξία του Jan Fabre και της Anne Teresa ήταν να γίνουν διεθνείς. Επειδή ερχόμαστε από μια μικρή χώρα και μιλούσαμε εξ αρχής διαφορετικές γλώσσες, ήταν ένας φυσιολογικός, φυσικός τρόπος να περάσουμε τα σύνορα. Σε ό,τι αφορά το θέατρο, η γλώσσα δεν ήταν και τόσο μεγάλο πρόβλημα, γιατί το θέατρο στα φλαμανδικά εκείνη την περίοδο δεν ήταν και τόσο ενδιαφέρον. Δεν υπήρχαν μεγάλα ονόματα να αντιμετωπίσουμε, τα μεγάλα θέατρα ήταν άδεια. Αναλάβαμε λοιπόν αυτή την ιστορική ευθύνη. Αυτό νιώθαμε, κι ο Fabre κι εγώ. Είχαμε τα αρχίδια να πούμε: ας γαμήσουμε το σύστημα λιγάκι! Δεν θέλαμε να είμαστε κομμάτι του συστήματος. Ο διεθνισμός λοιπόν ήταν πολύ σημαντικό πράγμα. Κι υπήρξαν και κάποιοι μάνατζερ που το κατανόησαν αυτό. Ο Hugo De Greef το έκανε δυνατόν για μένα, τον Jan Fabre και την Anne Teresa. Τέτοιοι άνθρωποι οργάνωναν την Ευρώπη με έναν πολύ ανατρεπτικό τρόπο. Δεν υπήρχαν παρά ελάχιστα φεστιβάλ στην Ευρώπη όπου μπορούσε να παιχτεί avant garde θέατρο. Όλοι όμως ήμασταν νέοι και γεμάτοι ενέργεια. Αυτό βέβαια δεν εξηγεί γιατί ξεκίνησε από τη Φλάνδρα. Το βρίσκω εκπληκτικό που επιζούμε τόσο πολύ καιρό, που ακόμα μας προσκαλούν σε υπέροχα φεστιβάλ όπως αυτό. Είμαστε ακόμα εδώ. Αυτός ο φλαμανδικός τρόπος που ξεκίνησε τη δεκαετία του ’90 είναι ακόμη εδώ. Και νομίζω πως είναι ακόμα εδώ επειδή δεν μας νοιάζει!
Πώς το εννοείτε, πως δεν σας νοιάζει; Δουλεύουμε. Έχουμε την ίδια φιλοδοξία. Πιστεύω πως κάθε καλλιτέχνης πρέπει να έχει στο πίσω μέρος του μυαλού του την ιδέα πως μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Όταν κάνω εργαστήρια με νέους ανθρώπους που βρίσκονται στο ξεκίνημά τους στο θέατρο, τους λέω: αν δεν θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο, μην ξεκινήσεις για να γίνεις καλλιτέχνης, γιατί αυτό σημαίνει πως η φιλοδοξία σου δεν είναι αρκετή! Πρέπει να ανυπομονείς να πεις αυτό που έχεις να πεις, να προσπαθήσεις να εμπλακείς με την κονωνία. Το ότι ξανάρχομαι στην Ελλάδα μετά από όλα όσα έχουν συμβεί είναι σπουδαίο. Ενθουσιάστηκα όταν ο Γιαν Φαμπρ μου ζήτησε να έρθω, κι απογοητεύτηκα όταν έφυγε. Έτσι όμως ήλθαν τα πράγματα, δεν θέλω να το συζητήσω περισσότερο. Πάντως νομίζω ότι χάσατε μια ευκαιρία. Γιατί νομίζω πως ο κόσμος ήταν εναντίον του επειδή υποτίμησαν την ανατρεπτικότητα της ιδέας του. Γιατί το να κατάγεσαι από το Βέλγιο ή τη Φλάνδρα είναι διεθνές. Τώρα που είμαστε εδώ με τη Needcompany, είμαστε εννέα διαφορετικές εθνότητες! Δεν είμαστε από το Βέλγιο, είμαστε από την Ευρώπη! Και το ίδιο ισχύει και για τις ομάδες του Φαμπρ ή της Anne Teresa. Είναι 7, 8, 9 εθνικότητες! Επίσης νομίζω πως δεν επικοινωνήθηκε σωστά το πράγμα. Ο Γιαν υποτίμησε αυτό το κομμάτι, θα έπρεπε να πλαισιώνεται από ανθρώπους που θα ήταν σε θέση να τον βοηθήσουν σε αυτό. Είναι λοιπόν λίγο ατυχές αυτό που συνέβη, όμως χαίρομαι που είμαι εδώ όπως και να ‘χει!